Jach'ak'achi munisipyu

Jach'ak'achi munisipyu (aymara simi: Jach'ak'achi jisk'a t'aqa suyu; kastilla simipi: Municipio Achacachi) nisqaqa Buliwya mama llaqtapi huk munisipyum, Umasuyu pruwinsyapi, Chuqiyapu suyupi. Uma llaqtanqa Jach'ak'achi llaqtam (7.540 runa, 2001 watapi).^[1]

Jach'ak'achi munisipyu
Jach'ak'achi jisk'a t'aqa suyu
Municipio de Achacachi

Wiñaymarka qucha, Titiqaqa qucha

Umasuyu pruwinsya

Wallqanqa

Unancha

.

Mama llaqta

Buliwya

Tinkurachina siwikuna

11

-

aymara simi, kastilla simi, qhichwa simi

Runakuna

60.050 (1992)
70.371 (2001) (Warina, Santiago Wata, Chuwa Kukani, Watajata kantunkunawan)

Runa ñit'inakuy

- runa / km²

Hallka k'iti kanchar

1.072 km²

Hanaq kay

4.000 m

Kamasqa wata

Kuraka

Eugenio Rojas Apaza (2007)

Umalliq

Bernabé Paucara Bautista (2007)

Karu rimay yupay

Pacha suyu

UTC-4

Aymara simipi llika tiyanan

Qhichwa simipi llika tiyanan

Kastilla simipi llika tiyanan

www.achacachi.gov.bo

Allpa saywachi

Urqukuna:
Mayukuna: Ch'iyar Juqhu mayu (Río Chiar Jokho) - Jach'a Jawira
Quchakuna: Wiñaymarka qucha (Titiqaqa qucha)

Kantunkuna

2005 watakama chunka tawayuq kantunmi karqan.

Kantun	Runakuna (2001)^[2]	Uma llaqta
Jach'ak'achi kantun	18.959	Jach'ak'achi
Jach'a Ajllata kantun	7.152	Jach'a Ajllata (Ajllata Grande)
Janq'u Amaya kantun	1.796	Janq'u Amaya (Jancko Amaya)
Franz Tamayo kantun	2.837	Franz Tamayo
Qurpaputu kantun	3.741	Qurpaputu (Villa Asunción de Corpaputo)
T'aqamara kantun (kamasqa 2007 watapi)^[3]	-	T'aqamara (Tacamara)
Warisata kantun	11.211	Warisata
Watajata kantun	2.231	Watajata
Chuwa Kukani kantun (kunan: Chuwa Kukani munisipyupi)	1.848	Chuwa Kukani (Chua Cocani)
Chuwa Wisalaya kantun (kunan: Chuwa Kukani munisipyupi)	2.481	Chuwa Wisalaya (Chua Visalaya)
Copancara kantun (kunan: Warina munisipyupi)	1.067	Copancara
Q'alaki kantun (kunan: Santiago Wata munisipyupi)	2.936	Q'alaki (Kalaque)
Santiago Wata kantun (kunan: Santiago Wata munisipyupi)	5.076	Santiago Wata (Santiago de Huata)
Sunkachi kantun (kunan: Chuwa Kukani munisipyupi)	2.453	Sunkachi (Soncachi)
Warina kantun (kunan: Warina munisipyupi)	6.559	Warina

Musuq munisipyukuna, 2005, 2009, 2010 watakunapi kamasqa:^[4]^[5]^[6]^[7]

Warina (Warina kantun, Copancara kantun)
Santiago Wata (Santiago Wata kantun, Q'alaki kantun)
Watajata (Watajata kantun)
Chuwa Kukani (Chuwa Kukani kantun, Chuwa Wisalaya kantun, Sunkachi kantun kimsa llaqtanwan: Comunidad Corpa Chilaya, Comunidad Lacachi, Jach'a Sunkachi (Soncachi Grande))

Runakuna

Munisipyupiqa aswanta Aymara runakunam tiyanku.

Runa llaqta	%
Qhichwa	0,4
Aymara	95,0
Waraniyi, Chikitus, Moxos	0,1
Mana indihina	4,4
Huk indihina runa llaqta	0,1

Pukyu: obd.descentralizacion.gov.bo

Simikuna

Munisipyupiqa aymara, kastilla, qhichwa simikunatam lliwmanta astawan rimanku.^[8]

Simi	Rimaqkuna
Qhichwa simi	593
Aymara simi	62.240
Waraniyi simi	17
Huk indihina simi	60
Kastilla simi	44.810
Hawa simi	125
Indihina similla	22.865
Indihina simi kastilla simipas	39.513
Kastilla similla	5.298

Yachachiy

Yachay sunturkuna:
- Indihina yachay suntur:
  - Tupaq Katari Yachay Suntur (aymara simipi: Tupak Katari Jach'a Yatiñ Uta)

Munisipyupi paqarisqa

Felipe Quispe

Kaypipas qhaway

Pukyukuna

↑ ine.gob.bo
↑ www.ine.gov.bo
↑ www.lexivox.org / T'aqamara kantun, kamasqa 2007 watapi
↑ www.lexivox.org Warina munisipyu
↑ www.bolivia.com Santiago Wata munisipyu, Warina munisipyu
↑ www.lostiempos.com / Chuwa Kukani munisipyu
↑ Watajata munisipyu
↑ obd.descentralizacion.gov.bo/municipal/fichas/ obd.descentralizacion.gov.bo / Observatorio Bolivia Democrático (kastilla simi)

Hawa t'inkikuna

Jach'ak'achi munisipyu: yupaykuna, saywitu
Wiñay kawsay: Santiago de Huata (kastilla simi)
Tupaq Katari Yachay Suntur (kastilla simi)

	Chuqiyapu suyu
	Uma llaqta: Chuqiyapu
	Pruwinsyakuna: Abel Iturralde • Antikuna • Aruma • Bautista Saavedra • Chinchay Yunka • Eliodoro Camacho • Franz Tamayo • Gualberto Villarroel • Inkawi • Inkisiwi • José Manuel Pando • José Ramón Loayza • Lariqaqa • Manqu Qhapaq • Muñecas • Paqaqi • Pedro Domingo Murillo • Qarañawi • Umasuyu • Urin Yunka
	Munisipyukuna (uma llaqtakuna): Achakachi (Achakachi) •Achuqalla (Achuqalla) • Altu llaqta (Altu llaqta) • Ankuraymi (Ankuraymi) •Apulu (Apulu) • Asunta (Asunta) • Awqapata (Awqapata) • Ayata (Ayata) • Ayu Ayu (Ayu Ayu) • Batallas (Batallas) • Ch'ililaya (Ch'ililaya) • Chakarilla (Chakarilla) • Charasani (Charasani) • Charaña (Charaña) • Chulumani (Chulumani) • Chuma (Chuma) • Chuqiyapu (Chuqiyapu) • Huchusuma (Huchusuma) • Ichuqa (Ichuqa) • Inkisiwi (Inkisiwi) • Irupana (Irupana) • Isquma (Isquma) • Ixiamas (Ixiamas) • Jesús de Machaca (Jesús de Machaca) • K'ayruma (K'ayruma) • Kaqwata (Kaqwata) • Kiyawaya (Kiyawaya) • Kurawara (Kurawara) • Kuru Kuru (Kuru Kuru) • Kurwa (Kurwa) • Laqha (Laqha) • Likuma Pampa (Likuma) • Luriway (Luriway) • Malla (Malla) • Mapiri (Mapiri) • Miqapaka (Miqapaka) • Muqu Muqu (Muqu Muqu) • Pakaqi Nasaqara (Nasaqara) • Pallqa (Pallqa) • Papil Pampa (Papil Pampa) • Patakamaya (Patakamaya) • Pilichuku (Pilichuku) • Pukarani (Pukarani) • Q'alamarka (Q'alamarka) • Q'alaq'utu (Q'alaq'utu) • Q'aqyawiri (Q'aqyawiri) • Qarañawi (Qarañawi) • Q'imi (Q'imi) • Qallapa (Qallapa) • Qarapuku Chawaya (Qarapuku) • Qataqura (Qataqura) • Qullana (Qullana) • Qullqincha (Qullqincha) • Qullqiri (Qullqiri) • Qumanchi (Qumanchi) • Qumpaya (Qumpaya) • Qupaqhawana (Qupaqhawana) • Quripata (Quripata) • Quruyqu (Quruyqu) • San Andrés de Machaca (San Andrés de Machaca) • San Buenaventura (San Buenaventura) • San Pidru Tikina (San Pidru Tikina) • Santiago de Machaca (Machaqa) • Santiago Wata (Santiago Wata) • Sapahaqi (Sapahaqi) • Sika Sika (Sika Sika) • Surata (Surata) • Takakuma (Takakuma) • Taraqu (Taraqu) • Tipuani (Tipuani) • Titu Yupanki (Titu Yupanki) • Tiwanaku (Tiwanaku) • Tiyupunti (Tiyupunti) • Tumarapi (Tumarapi) • Umala (Umala) • Umanata (Umanata) • Waki (Waki) • Wanay (Wanay) • Warina (Warina) • Waychu (Waychu) • Wiyacha (Wiyacha) • Yaku (Yaku) • Yanakachi (Yanakachi) • Yuraqk'aspi (Yuraqk'aspi)
	Amachasqa sallqa suyukuna: Apulupampa sallqa pacha suyu • Madidi mamallaqta parki • Pilón Lajas kawsay pacha risirwa • Purani Churikimpaya • Qutapata mamallaqta parki
	Wallakuna: Apulupampa walla • Chuqiyapu walla • Kimsa Krus walla • Qhapaq Walla
	Urqukuna: Akhamani • Anallaqsi • Chachakumani • Chakaltaya • Chawpi Urqu • Ch'iyar Juqhu • Illampu • Illimani • Jach'a Waracha • Janq'u Uma • Kalwaryu urqu • Katantika • Kunturiri • Mururata • Qalsata • Q'asiri • Uchuy Allpamayu • Wayna P'utuqsi
	Quchakuna: Chalalan • Chilata • Ch'iyar Quta • Illampu chullunku qucha • Lichiquta • Milluni • Q'ululu • Santa Rusa • Such'i • Titiqaqa • Wiñaymarka
	Mayukuna: Beni • Heath • Huchusuma • Llika • Mayutata • Mercedes • Qaqa • Quijarro • Tampupata • Untujawi • Parawa • Secure • Tampupata • Tuychi • Vagantes • Yanamayu • Yata • Yuraqmayu
	Wat'akuna yaqa wat'akunapas: Chilliqa wat'a • Killawat'a • Qhuchiwat'a • Qupaqhawana yaqa wat'a • Suriki wat'a • Taraqu yaqa wat'a • Titiqaqa wat'a • Yampupata yaqa wat'a
	Runa llaqtakuna: Aphru-buliwiyanu • Araona • Aymara • Chiman runa • Kallawaya • Qhichwa • Takana
	Rimaykuna: aymara • kastilla • qhichwa • waraniyi
	Runakuna: José Ballivián • Manuel Isidoro Belzu • Tupaq Katari • Ismael Montes • Bartolina Sisa • José Manuel Pando
	Mawk'a llaqtakuna: Iskanwaya • Iwawi • Pachataka • Qhunqhu Wankani • Qulli Qulli chullpakuna • Sampaya • Wisk'achani
	Karu puriy: Killa Qhichwa • Quijarro phaqchakuna • San Félix phaqcha

	Suyukuna (Buliwya)
	Beni · Chuqichaka · Chuqiyapu · Pando · P'utuqsi · · Quchapampa · Santa Krus · Tarija · Uru Uru

[1] .gob.bo

[2] www.ine.gov.bo

[3] www.lexivox.org / T'aqamara kantun, kamasqa 2007 watapi

[4] www.lexivox.org Warina munisipyu

[5] www.bolivia.com Santiago Wata munisipyu, Warina munisipyu

[6] www.lostiempos.com / Chuwa Kukani munisipyu

[7] Watajata munisipyu

[8] .descentralizacion.gov.bo/municipal/fichas/ obd.descentralizacion.gov.bo / Observatorio Bolivia Democrático (kastilla simi)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]