Upaniszady

Upaniszady (dewanagari उपनिषद्, trl. Upaniṣad, ang. Upanishads) – najpóźniejsze, bo pochodzące z VIII–III w. p.n.e., teksty, należące do wedyjskiego objawienia (śruti) o treści religijno-filozoficznej. Stanowią kontynuację filozofii spekulatywnej brahman, rozwinęły m.in. doktrynę brahmana, atmana, transmigracji (samsara), karmana. Znanych jest ponad 200 upaniszad. Nadal powstają nowe w czasach współczesnych^[1].

W 1657 roku uczeni z Benaresu na polecenie księcia Dara Shikoh przełożyli na język perski zbiór upaniszad, zaś francuski indolog Abraham Hyacinthe Anquetil-Duperron przełożył ten wybór na łacinę w pracy Oupnek'hat, opublikowanej w latach 1801–1802^[2].

Źródłosłów

Nazwa pochodzi od sanskryckich słów:

upa – „przy”,
ni – „nisko”,
sad – „siedzieć”,

czyli „przysiądnięcie”^[3]^[4].

Klasyfikacja

Wedyjskie

Najstarsze upaniszady, zwane „wedyjskimi”, spisane są prozą i stanowią przedłużenie tradycji aranjak^[5].

Brihadaranjaka
Ćhandogja
Aitreja
Kauszitaki
Kena
Taittirij

Wielkie

Dwanaście z nich nosi miano „Wielkich” (maha), stanowi część czterech świętych Wed i należy do kanonu wedanta, czyli „końca, zwieńczenia Wed”^[6]^[7].

Kanoniczne

Według upaniszady Muktika istnieje 108 kanonicznych upaniszad. Lista ta zawiera następujące podgrupy: Wielkie Upaniszady (12) Samanjawedanta Upaniszady (23) Joga Upaniszady (20) Sannjasa Upaniszady (17) Waisznawa Upaniszady (14) Śakta Upaniszady (8)

Iśawasja
Kena
Katha (Kathaka)
Prasna
Mundaka
Taittirija
Aitereja
Ćhandogja
Brihadaranjaka
Brahma
Kaiwalja
Dźabala
Swetaśwatara
Hamsa
Arunika
Garbha
Narajana
Paramahamsa
Amritabindu
Amritanada
Atharwaśiras
Atharwasika
Maitrajani
Kauszitaka
Bryhadźdźabala
Narisimhatapanija
Kalagnirudra
Maitreji
Subala
Kszurika
Mantrika
Sarwasara
Naralamba
Śukarahasja
Wadźrasuczika
Tedźobinu
Nadabindu
Dhjanabindu
Brahmawidja
Jogatattwa
Atmabodha
Naradapariwradżaka
Triśikhibrahmana
Sita
Jogaćudamani
Nirwana
Mandalabrahmana
Dakszinamurti
Śarabha
Skanda
Tripadwibhutimahanarajana
Adwajataraka
Ramarahasja
Ramatapanija
Wasudewa
Madgala
Śandilja
Paingala
Bhikszuka
Maha
Śariraka
Jogaśikha
Turijatiwadhuta
Sannjasa
Paramahansapariwradżaka
Akszamala
Awjakta
Ekakszara
Annapurna
Surja
Akszi
Adhjatma
Kundika
Sawitri
Atma
Paśupatabrahma
Parabrahma
Awadhuta
Tripuratapini
Dewi
Tripura
Katharudra
Bhawana
Rudrahridaja
Jogakundali
Bhasmadżabala
Rudrakszadźabala
Ganapati
Darśana
Tarasara
Mahakawja
Pańczabrahma
Pranagnihotra
Gopalatapini
Kryszna
Jadźniawalkija
Waraha
Śatjajana
Hajagriwa
Dattatreja
Garuda
Kalisamtarana
Dżabali
Saubhagjalakszmi
Saraswatirahasja
Bahwrića
Mutika

Znaczenie

Upaniszady służyły i nadal są użytkowane jako teksty pomocnicze do praktyk medytacyjnych^[8].

Polskie przekłady

Vātsyāyana – Upanishada. Nauki tajemne. Klucz do Kamasutry. Wydawnictwo „Księgopol”, Warszawa 1933.
Upaniszady, tłum., wstęp i komentarz Marta Kudelska, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2004. (wyd. II uzupełnione), ISBN 83-233-1912-X

Przypisy

↑ Upaniszady. W: Monika Tworuschka, Udo Tworuschka: Religie świata. Michał Dobrzański (tł.), Grzegorz Polak (uzup.). Wyd. 1. T. V: Hinduizm. Warszawa: Agora SA, 2009, s. 26, seria: Biblioteka Gazety Wyborczej. ISBN 978-83-7552-558-8.
↑ Klaus G. Witz: The Supreme Wisdom of the Upanisads An Introduction. Delhi: Motilal Banarsidass Publishers Pvt. Ltd., 1998, s. 37–38. (ang.).
↑ Digital Corpus of Sanskrit (DCS) - Online Sanskrit dictionary and annotated corpus [online], www.sanskrit-linguistics.org [dostęp 2021-05-30] .
↑ upaniszady, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-10-07] .
↑ Louis Frédéric: Słownik cywilizacji indyjskiej. Przemysław Piekarski (red.nauk.). Wyd. 1. T. 2. Katowice: Wydawnictwo „Książnica”, 1998, s. 330-331. ISBN 83-7132-370-0.
↑ AlwinA. Kloekhorst AlwinA., Etymological Dictionary of the Hittite Inherited Lexicon, Brill, 12 grudnia 2007, ISBN 978-90-04-16092-7 [dostęp 2021-05-30] (ang.).
↑ Gavin 1954-G.1. Flood Gavin 1954-G.1., An introduction to Hinduism, wyd. 1st South Asian paperback ed., Cambridge Univ. Press, 1998, ISBN 978-81-7596-028-2 [dostęp 2021-05-30] .
↑ Marta Kudelska: Upaniszady. Wyd. 2. Kraków: Oficyna Literacka, 1998, s. 9. ISBN 83-7124-105-4.

Linki zewnętrzne

BrianB. Black BrianB., The Upaniṣads, Internet Encyclopedia of Philosophy, ISSN 2161-0002 [dostęp 2018-06-27] (ang.).
Polskie tłumaczenie fragmentów (1927) w bibliotece Polona

[1] Upaniszady. W: Monika Tworuschka, Udo Tworuschka: Religie świata. Michał Dobrzański (tł.), Grzegorz Polak (uzup.). Wyd. 1. T. V: Hinduizm. Warszawa: Agora SA, 2009, s. 26, seria: Biblioteka Gazety Wyborczej. ISBN 978-83-7552-558-8.

[2] Klaus G. Witz: The Supreme Wisdom of the Upanisads An Introduction. Delhi: Motilal Banarsidass Publishers Pvt. Ltd., 1998, s. 37–38. (ang.).

[3] Digital Corpus of Sanskrit (DCS) - Online Sanskrit dictionary and annotated corpus [online], www.sanskrit-linguistics.org [dostęp 2021-05-30] .

[epwn-4] upaniszady, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-10-07] .

[5] Louis Frédéric: Słownik cywilizacji indyjskiej. Przemysław Piekarski (red.nauk.). Wyd. 1. T. 2. Katowice: Wydawnictwo „Książnica”, 1998, s. 330-331. ISBN 83-7132-370-0.

[6] AlwinA. Kloekhorst AlwinA., Etymological Dictionary of the Hittite Inherited Lexicon, Brill, 12 grudnia 2007, ISBN 978-90-04-16092-7 [dostęp 2021-05-30] (ang.).

[7] Gavin 1954-G.1. Flood Gavin 1954-G.1., An introduction to Hinduism, wyd. 1st South Asian paperback ed., Cambridge Univ. Press, 1998, ISBN 978-81-7596-028-2 [dostęp 2021-05-30] .

[8] Marta Kudelska: Upaniszady. Wyd. 2. Kraków: Oficyna Literacka, 1998, s. 9. ISBN 83-7124-105-4.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

Historia	Historia Tradycje Mitologia
Wierzenia i praktyki	Bóstwa Reinkarnacja Karma Sansara Pudźa Ajurweda Dharma Joga Moksza Maja Wedanta Juga Mantra Bhakti Wegetarianizm
Święte pisma	Wedy Brahmany Upaniszady Bhagawadgita Ramajana Mahabharata Shikshapatri Waćanamrut Purany Aranjaki
Tematy powiązane	Religie dharmiczne Mandir System kastowy Murti Hinduizm a kultura Hinduska kultura prawna