Przejdź do zawartości

Sówkowate

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Sówkowate
Noctuidae
Latreille, 1809
Ilustracja
Cucullia argentea z podrodziny Cuculliinae
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

stawonogi

Gromada

owady

Rząd

motyle

Podrząd

Glossata

Infrarząd

motyle różnoskrzydłe

Nadrodzina

Noctuoidea

Rodzina

sówkowate

Gąsienica Phlogophora meticulosa z podrodziny Noctuinae
Cryphia algae z podrodziny Bryophilinae
Wieczernica topolówka z podrodziny Acronictinae
Agarista agricola z podrodziny Agaristinae
Ogdoconta moreno z podrodziny Condicinae
Amphipyra pyramidea z podrodziny Amphipyrinae

Sówkowate, sówki (Noctuidae) – rodzina motyli z podrzędu Glossata i nadrodziny Noctuoidea. Obejmuje ponad 12 000 znanych gatunków, z których większość zasiedla strefę umiarkowaną półkuli północnej. Dorosłe są aktywne o zmierzchu i nocą. Mają krępy tułów, szeroki odwłok i dość wąskie skrzydła.

Owad dorosły

[edytuj | edytuj kod]

Głowa tych motyli wyposażona jest w duże oczy, wyraźne przyoczka oraz długie, zwężające się ku wierzchołkom czułki, które mogą być nitkowate, piłkowane, grzebykowate lub pierzaste[1]. Część czołowo-nadustkowa głowy pokryta jest łuskami. Głaszczki wargowe są dość krótkie[2]. Ssawka w pełni wykształcona i sprawna[3].

Na krępym tułowiu tych motyli łuski patagiów tworzą kołnierzyk, a duże tegule zakrywają nasady skrzydeł. Środkowe odnóża mają jedną, a tylne dwie parami ostróg na goleniach. Skrzydła są dość wąskie i krótkie[1], rozpiętości do 100 mm[3]. Podstawowe elementy wzoru na przedniej ich parze są wspólne i wskazano je na grafice poniżej[1]. Wzór tylnego skrzydła zwykle przedstawia zredukowaną wersję przedniego lub w ogóle nie występuje[2].

Charakterystyczne elementy deseniu skrzydła przedniego: A – plama czopkowata, B – plama okrągła, C – plama nerkowata, pn – przepaska nasadowa, pw – przepaska wewnętrzna, – przepaska środkowa, pz – przepaska zewnętrzna, pf – przepaska falista, sn – smuga nasadowa. Żyłki: Sc – subkostalna, R1–R4 – radialne, M1–M3 – medialne, Cu1, Cu2 – kubitalne, An – analna, Ax1 – aksylarna.

Odwłok szeroki[1]. Pęcherzyki (bullae) tympanalne w nasadowej części odwłoka są ze sobą pośrodku zlane, co uchodzi za autapomorfię. Płaty fragmy między tergitami pierwszym i drugim są płytkie lub nie ma ich wcale[2]. Narządy rozrodcze samców o długim unkusie, wąskich walwach i zazwyczaj wykształconej koronie[1]. Jako autapomorfię w żeńskich genitaliach rozpoznano obecność diamentokształtnej płytki w przedwierzchołkowej części tylnej apofizy[2]. Torebka kopulacyjna ma zwykle trójkątne lub trapezowate ostium[1].

Stadia rozwojowe

[edytuj | edytuj kod]

Jaja zwykle są półkuliste, o rzeźbionej powierzchni. Gąsienice większości gatunków są nagie, ze szczecinkami tylko na brodawkach[3]. Mają dobrze rozwinięte posuwki, jedynie pierwsze ich dwie pary mogą być zredukowane. Nagie, zwykle ciemnobrunatne poczwarki mają najczęściej wyposażony w kilka haków kremaster[1].

Biologia i występowanie

[edytuj | edytuj kod]

Rodzina kosmopolityczna, ale większość gatunków występuje w strefie umiarkowanej półkuli północnej[1][3]. Spośród ponad 12 tysięcy opisanych gatunków około 1070 znanych jest z Europy[3], a 440 z Polski[4] (zobacz: sówkowate Polski).

Gąsienice większości gatunków żerują na roślinach zielnych, inne na drzewach i krzewach liściastych lub iglastych[3]. U wielu gatunków gąsienice prowadzą skryty tryb życia – za dnia żerują na częściach podziemnych, nocą zaś na nadziemnych, a nawet całe życie żerują wewnątrz rośliny (np. w korzeniu lub łodydze). Dorosłe aktywne są o zmierzchu i nocą[1].

Taksonomia

[edytuj | edytuj kod]

Do niedawna rodzina ta była szerszej definiowana. Na podstawie wyników analiz filogenetycznych wieku zawężono jej sens do taksonu o dobrze wspartym monofiletyzmie. Zahiri i inni wyróżniają podrodziny[2][5]:

Niektóre zaliczane tu wcześniej taksony, jak Rivulinae czy większość wstęgówek przeniesiono do mrocznicowatych[1][5].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b c d e f g h i j Andrzej Samuel Kostrowicki: Klucze do oznaczania owadów Polski cz. XXVII Motyle – Lepidoptera, zeszyt 43a. Sówki – Noctuidae. Wstęp i podrodzina Cuculliinae. Warszawa: PWN, Polski Związek Entomologiczny, 1956.
  2. a b c d e R. Zahiri, J.D. Lafontaine, C. Schmidt, J.D. Holloway, I.J. Kitching, M. Mutanen, N. Wahlberg. Relationships among the basal lineages of Noctuidae (Lepidoptera, Noctuoidea) based on eight gene regions. „Zoologica Scripta”. 42 (5), s. 488–507, 2013. 
  3. a b c d e f Zoologia t. 2 Stawonogi cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red.). Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 372, 367.
  4. Krzysztof Jonko: Noctuidae Polski. [w:] Motyle Europy [on-line]. [dostęp 2016-11-16].
  5. a b Reza Zahiri. Molecular Systematics of Noctuoidea (Insecta, Lepidoptera). „Sarja – Ser. AII”. 268, 2012.