Ricardo Montalbán

Ricardo Montalbán
	; Ricardo Montalbán w serialu Wyspa Fantazji (1977)
Imię i nazwisko	Ricardo Gonzalo Pedro Montalban y Merino
Data i miejsce urodzenia	25 listopada 1920 ; Meksyk
Data i miejsce śmierci	14 stycznia 2009 ; Los Angeles
Zawód	aktor
Współmałżonek	Georgiana Young; (1944–2007; jej śmierć)
Lata aktywności	1941–2009
	Odznaczenia
	Multimedia w Wikimedia Commons

Ricardo Montalbán, właśc. Ricardo Gonzalo Pedro Montalbán y Merino^[1] (ur. 25 listopada 1920 w Meksyku, zm. 14 stycznia 2009 w Los Angeles) – amerykański aktor filmowy i telewizyjny pochodzenia latynoskiego. Najbardziej znany z seriali telewizyjnych: Dynastia i Dynastia Colbych, gdzie wcielił się w postać Zacka Powersa, z roli Khana Nooniena Singha w serialu Star Trek oraz filmie Star Trek II: Gniew Khana; a także z pamiętnych ról w komediach: Wyścig armatniej kuli II (1984) i Naga broń: Z akt Wydziału Specjalnego (1988). Inne znaczące filmy w jego karierze to m.in.: Sayonara (1957), Jesień Czejenów (1964), Ucieczka z Planety Małp (1971), Podbój Planety Małp (1972) czy Znak Zorro (1974). Gościnnie pojawiał się w popularnych serialach telewizyjnych, m.in.: Bonanza, Doktor Kildare, Prawo Burke’a, Columbo, Życie jak sen.

Jego aktorska kariera trwała ponad 60 lat^[2]. Po raz pierwszy pojawił się na ekranie w 1943, po raz ostatni wystąpił w filmie w 2003. Próbował także swoich sił jako aktor dubbingowy; m.in. ostatnio podkładał głos w filmie animowanym Po rozum do mrówek (2006).

8 lutego 1960 otrzymał własną gwiazdę w Alei Gwiazd w Los Angeles znajdującą się przy 7021 Hollywood Boulevard^[3]^[4].

Wczesne lata

Urodził się w Meksyku^[5], w rodzinie katolickiej^[6] jako syn hiszpańskich imigrantów Ricardy Merino Jiménez i Genaro Balbino Montalbána Busano, kierownika sklepu^[7]^[8]. Urodził się z tętniczo-żylną deformacją kręgosłupa^[9]. Wychowywał się w Torreón. Montalbán miał siostrę Carmen i dwóch braci - Pedro i Carlosa. Jako nastolatek przeprowadził się do Los Angeles, gdzie uczęszczał z Carlosem do Belmont High School i Fairfax High School^[6]. W 1940 przeprowadzili się do Nowego Jorku, a Montalbán zdobył niewielką rolę w sztuce Her Cardboard Lover^[10].

Kariera

Debiutował na ekranie jako chórzysta w trzyminutowym filmie muzycznym Soundies (1941). Potem znalazł się w obsadzie komedii Trzech muszkieterów (Los tres mosqueteros, 1942) z Cantinflasem w roli D’Artagnana, Kat z Sewilli (El verdugo de Sevilla, 1942), dramacie La virgen que forjó una patria (1942) z Ramónem Novarro i dramacie przygodowo-wojennym Ucieczka (La Fuga, 1944) na podstawie opowiadanie Baryłeczka Guy de Maupassanta.

W 1943 powrócił do Hollywood, a studia filmowe domagają się zmiany nazwiska na Ricky Martin. Jego pierwszą główną rolą był Pablo Rodriguez w filmie noir BORDER INCIDENT (1949). Został pierwszym latynoskim aktorem na okładce magazynu „Life”^[10]. W 1951, podczas kręcenia westernu Williama Wellmana Missouri (Across the Wide Missouri) z Clarkiem Gable, odniósł obrażenia kręgosłupa podczas upadku z konia, co spowodowało utykanie, które ukrywał^[11]. W 1955 po raz pierwszy trafił na Broadway jaki Chico w musicalu Seventh Heaven. W 1957 zdobył nominację do Tony Award za występ jako Koli w musicalu Jamaica^[12] z Leną Horne. W 1973 zagrał Dona Juana w komedii George’a Bernarda Shawa Don Juan w piekle^[13]. W 1978 za rolę Satangkai w serialu ABC Jak zdobywano Dziki Zachód (How the West Was Won, 1978) otrzymał nagrodę Emmy^[11]. Jako czarny charakter Zack Powers w operze mydlanej Dynastia Colbych (1985–1987) był nominowany do nagrody Soap Opera Digest w 1986 i 1988.

W 1969 pomógł założyć organizację Nosotros, która obaliła negatywne stereotypy Latynosów z branży filmowej i telewizyjnej. Chociaż nie był już związany z Nosotros, kontynuował prace nad różnymi innymi projektami, w tym American Lung and Heart Association, American Cancer Society oraz różnymi instytucjami społecznymi, edukacyjnymi i charytatywnymi.

W 1980 została wydana jego autobiografia Reflections: A Life in Two Worlds^[11].

Życie prywatne

Jego małżeństwo było jednym z najbardziej udanych w aktorskim środowisku. Georgina Young, siostra przyrodnia aktorki Loretty Young, była jego żoną przez 63 lata (od 26 października 1944 do jej śmierci w dniu 13 listopada 2007). Owocem tego związku jest czworo dzieci; dwóch synów – Victor i Mark (ur. 1947) oraz dwie córki – Laura (ur. 1949) i Anita (ur. 1952).

W 1998 papież Jan Paweł II przyznał mu Order Świętego Grzegorza Wielkiego^[11].

Zmarł 14 stycznia 2009 w Los Angeles w wieku 88 lat. Dokładna przyczyna śmierci została później ujawniona jako niewydolność serca^[14].

Filmografia

Gwiazda Montalbána na Hollywoodzkiej Alei Sławy w dniu Jego śmierci

Filmy fabularne

1964: Jesień Czejenów (Cheyenne Autumn) jako wódz Mały Wilk
1971: Ucieczka z Planety Małp (Escape from the Planet of the Apes) jako Armando
1972: Podbój Planety Małp (Conquest of the Planet of the Apes) jako Armando
1971: Rabusie pociągów (The Train Robbers) jako agent agencji Pinkertona
1976: Columbo (Columbo: A Matter of Honor, TV) jako Luis Montoya
1982: Star Trek II: Gniew Khana (Star Trek II: Wrath of Khan) jako Khan
1984: Wyścig armatniej kuli II jako król, ojciec szejka
1988: Naga broń: Z akt Wydziału Specjalnego (The Naked Gun: From the Files of Police Squad!) jako Vincent Ludwig
2002: Mali agenci 2: Wyspa marzeń (Spy Kids 2: Island of Lost Dreams) jako dziadek
2003: Mali agenci 3D: Trójwymiarowy odjazd (Spy Kids 3-D: Game Over) jako dziadek
2006: Po rozum do mrówek (The Ant Bully) jako szef Rady (dubbing)

Seriale TV

1960: Bonanza jako Matsou
1961: Disneyland jako Ramon Castillo
1966: Doktor Kildare (Dr. Kildare) jako Damon West
1967: Star Trek jako Khan Noonien Singh
1967: Mission: Impossible jako Gerard Sefra
1985–1987: Dynastia Colbych (The Colbys) jako Zachary „Zach” Powers
1986: Dynastia (Dynasty) jako Zachary „Zach” Powers
1990: Napisała: Morderstwo – odc. Morderstwo w F Sharp (Murder in F Sharp) jako Vaclav Maryska
1996: Freakazoid! jako Armondo Guitierrez (dubbing)
1998: Statek miłości (The Love Boat: The Next Wave) jako Manuel Kaire
2001: Wybrańcy fortuny (Titans) jako pan Sanchez
2008: Family Guy jako Krowa (dubbing)

Nagrody

Nagroda Emmy Najlepszy aktor drugoplanowy: 1978 Jak zdobywano Dziki Zachód
Nagroda Gildii Aktorów Ekranowych 1994 Nagroda za osiągnięcia życia

Bibliografia

Ricardo Montalbán. T. 50: Kolekcja Alfred Hitchcock Przedstawia. Poznań: Oxford Educational, marzec 2011, s. 18. ISBN 978-83-252-1436-4.

Przypisy

↑ Ricardo Montalbán. Listal. [dostęp 2019-10-20]. (ang.).
↑ Lorenza Muñoz: Ricardo Montalban dies at 88; 'Fantasy Island' actor. „Los Angeles Times”, 2009-01-15. [dostęp 2013-02-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-05-05)]. (ang.).
↑ Ricardo Montalbán. Walk of Fame. [dostęp 2023-04-13]. (ang.).
↑ Lorenza Muñoz: Hollywood Star Walk: Ricardo Montalbán. „Los Angeles Times”, 2009-01-15. [dostęp 2023-04-13]. (ang.).
↑ Personalidade: Ricardo Montalbán (México). InterFilmes.com. [dostęp 2019-10-20]. (port.).
↑ ^a ^b Ricardo Montalbán – Actor. CineMagia.ro. [dostęp 2017-04-27]. (rum.).
↑ Ricardo Montalban Biography (1920-). Film Reference. [dostęp 2019-10-20]. (ang.).
↑ Ricardo Montalbán What Nationality Ancestry Race. Ethnicity of Celebs. [dostęp 2019-10-20]. (ang.).
↑ Ricardo Montalbán Biography. RUSC Old Time Radio. [dostęp 2023-04-13]. (ang.).
↑ ^a ^b Ricardo Montalbán. ČSFD.cz. [dostęp 2019-10-20]. (cz.).
↑ ^a ^b ^c ^d Ricardo Montalbán Actor. „TV Guide”. [dostęp 2019-10-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-10-20)]. (ang.).
↑ Ricardo Montalbán Biography. TV.com. [dostęp 2019-10-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-10-20)]. (ang.).
↑ Ronald Bergan (2009-01-16): Obituary: Ricardo Montalban. „The Guardian”. [dostęp 2017-05-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-05-04)]. (ang.).
↑ Claire Dederer, Bruce Weber (2009-01-15): Ricardo Montalban, early Latino leading man, dies. „The New York Times”. [dostęp 2017-05-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-04-27)]. (ang.).

Linki zewnętrzne

Ricardo Montalbán w bazie IMDb (ang.)
Ricardo Montalbán w bazie Filmweb
Ricardo Montalbán w bazie Notable Names Database (ang.)

[listal-1] Ricardo Montalbán. Listal. [dostęp 2019-10-20]. (ang.).

[latimes-2] Lorenza Muñoz: Ricardo Montalban dies at 88; 'Fantasy Island' actor. „Los Angeles Times”, 2009-01-15. [dostęp 2013-02-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-05-05)]. (ang.).

[3] Ricardo Montalbán. Walk of Fame. [dostęp 2023-04-13]. (ang.).

[4] Lorenza Muñoz: Hollywood Star Walk: Ricardo Montalbán. „Los Angeles Times”, 2009-01-15. [dostęp 2023-04-13]. (ang.).

[interfilmes-5] Personalidade: Ricardo Montalbán (México). InterFilmes.com. [dostęp 2019-10-20]. (port.).

[cinemagia-6] Ricardo Montalbán – Actor. CineMagia.ro. [dostęp 2017-04-27]. (rum.).

[filmreference-7] Ricardo Montalban Biography (1920-). Film Reference. [dostęp 2019-10-20]. (ang.).

[ethnicelebs-8] Ricardo Montalbán What Nationality Ancestry Race. Ethnicity of Celebs. [dostęp 2019-10-20]. (ang.).

[rusc-9] Ricardo Montalbán Biography. RUSC Old Time Radio. [dostęp 2023-04-13]. (ang.).

[csfd-10] Ricardo Montalbán. ČSFD.cz. [dostęp 2019-10-20]. (cz.).

[tvguide-11] Ricardo Montalbán Actor. „TV Guide”. [dostęp 2019-10-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-10-20)]. (ang.).

[tv-12] Ricardo Montalbán Biography. TV.com. [dostęp 2019-10-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-10-20)]. (ang.).

[theguardian-13] Ronald Bergan (2009-01-16): Obituary: Ricardo Montalban. „The Guardian”. [dostęp 2017-05-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-05-04)]. (ang.).

[nytimes-14] Claire Dederer, Bruce Weber (2009-01-15): Ricardo Montalban, early Latino leading man, dies. „The New York Times”. [dostęp 2017-05-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-04-27)]. (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]