Karol Borsuk

Karol Borsuk
Państwo działania	Polska
Data i miejsce urodzenia	8 maja 1905 ; Warszawa
Data i miejsce śmierci	24 stycznia 1982 ; Warszawa
	profesor nauk matematycznych
	Specjalność: topologia
Alma Mater	Uniwersytet Warszawski
Doktorat	1930 ; Uniwersytet Warszawski
Habilitacja	1934 ; Uniwersytet Warszawski
Profesura	1938
	Polska Akademia Nauk
Status	członek rzeczywisty
	Doktor honoris causa; Uniwersytet w Zagrzebiu – 1976
	Nauczyciel akademicki
	Odznaczenia
	;
	Multimedia w Wikimedia Commons

Tablica pamiątkowa na budynku przy ul.Filtrowej 63 w Warszawie

Grób Karola Borsuka na cmentarzu Powązkowskim

Karol Borsuk (ur. 8 maja 1905 w Warszawie, zm. 24 stycznia 1982 tamże^[1]) – polski matematyk, jeden z czołowych przedstawicieli warszawskiej szkoły matematycznej.

Życiorys

Urodził się w rodzinie Mariana (chirurga) i Zofii z Maciejewskich. W 1923 ukończył Państwowe Gimnazjum im. Stanisława Staszica w Warszawie^[2]^[3], następnie w latach 1923–1927 studiował matematykę na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Warszawskiego^{[potrzebny przypis]}. W 1930 uzyskał stopień doktora filozofii na UW na podstawie pracy O retraktach i zbiorach związanych^[4], w której wprowadził pojęcie retraktów. W następnych latach wprowadził także pojęcie sympleksu^[4]. Przez trzy następne lata był nauczycielem matematyki w prywatnym gimnazjum Malczewskiego w Warszawie. W latach 1929–1934 pracował w I Katedrze Matematyki UW. W 1934 habilitował się na UW na podstawie rozprawy O zagadnieniu topologicznego scharakteryzowania sfer euklidesowych. W 1938 został profesorem nadzwyczajnym UW.

W czasie okupacji niemieckiej uruchomił i prowadził sklep papierniczy, który był także punktem kontaktowym Armii Krajowej. Ponadto projektował i wydawał gry planszowe, m.in. Hodowla zwierzątek, która cieszyła się dużą popularnością i została ponownie wydana w 1997 pod nazwą Superfarmer^[4]. W latach 1939–1944 prowadził wykłady w tajnym Uniwersytecie Warszawskim i kursie politechnicznym w Szkole Budowy Maszyn im. Wawelberga i Rotwanda. Aresztowany w lecie 1943, przebywał na Pawiaku^[5] kilka miesięcy za działalność w ruchu oporu. W czasie powstania warszawskiego został wywieziony wraz z rodziną do obozu w Pruszkowie. Po ucieczce z obozu ukrywał się aż do zakończenia wojny.

Po wojnie powrócił na Uniwersytet Warszawski, gdzie w 1946 został profesorem zwyczajnym i kierownikiem Katedry Geometrii. W latach 1952–1964 był kierownikiem Katedry Matematyki (później Instytutu Matematyki) UW^{[potrzebny przypis]}. Od chwili powstania Państwowego Instytutu Matematycznego był zastępcą dyrektora, a w latach 1948–1975 kierował Zakładem Topologii tego instytutu (później Instytut Matematyczny PAN). Po wojnie opracował topologiczną teorię kształtu i przestrzeń topologiczną, zwana okręgiem warszawskim^[4].

Od 1952 był członkiem korespondentem, od 1956 członkiem rzeczywistym Polskiej Akademii Nauk^[6], od 1953 członkiem korespondentem Bułgarskiej Akademii Nauk oraz członkiem Towarzystwa Naukowego Warszawskiego i członkiem korespondentem Akademii Umiejętności, do chwili wchłonięcia ich przez PAN. Był członkiem Polskiego Towarzystwa Matematycznego, pełniąc w nim w latach 1939–1953 rolę skarbnika^[7] a w latach 1946–1948 również prezesa warszawskiego oddziału Towarzystwa^[7]^[8]. Był redaktorem Dissertationes Mathematicae, zastępcą redaktora naczelnego Fundamenta Mathematicae, oraz członkiem komitetu redakcyjnego Biuletynu PAN (Seria Nauk Matematycznych, Astronomicznych, Fizycznych).

Jego najwybitniejszym studentem był Samuel Eilenberg. W 1976 otrzymał doktorat honoris causa Uniwersytetu w Zagrzebiu. Wielokrotnie wykładał na uczelniach poza granicami Polski, dając semestralne wykłady oraz przemówienia konferencyjne w wielu krajach. Ogółem wykładał w 60 ośrodkach matematycznych świata.

Był mężem Zofii (1907–2008). Jego córka, profesor Magdalena Białynicka-Birula, była żoną prof. Andrzeja Białynickiego-Biruli^[9].

Zmarł w Warszawie, spoczywa na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 35-2-1)^[10].

Dorobek naukowy

Profesor Borsuk był wybitnym specjalistą w dziedzinie topologii. Opublikował ponad 170 prac badawczych, wiele z nich miało duże znaczenie dla rozwoju topologii. Na przykład, w 1936 opublikował pracę

Sur les groupes des classes de transformations continues. „C. R. Acad. Sci.”, Paris, 202, 1936, strony 1400–1403,

w której zdefniował grupy kohomotopii. Teorię tych grup rozwinął w 1949 Edwin H. Spanier, i odtąd grupy te znane są jako grupy kohomotopii Borsuka-Spaniera.

W 1983, 133 wybrane publikacje Borsuka zostały wydane w formie Dzieł zebranych:

Borsuk, Karol: Collected papers. Part I, II. With introductory material by Karol Sieklucki and Sławomir Nowak. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, 1983. xxiv+1357 stron. ISBN 83-01-03749-0

Borsuk był też autorem kilku monografii badawczych i podręczników akademickich, m.in.:

Borsuk, Karol; Szmielew, Wanda: Foundations of geometry: Euclidean and Bolyai-Lobachevskian geometry; projective geometry. North-Holland Publishing Co., Amsterdam; Interscience Publishers, Inc. Nowy Jork 1960, xiv+444 strony.
Borsuk, Karol: Geometria analityczna wielowymiarowa. „Biblioteka Matematyczna”, Tom 23. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1964. Wydanie II poprawione, 463 strony.
Borsuk, Karol: Theory of retracts. „Monografie Matematyczne”, Tom 44. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, 1967. 251 stron.
Borsuk, Karol: Theory of shape. „Monografie Matematyczne”, Tom 59. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, 1975. 379 stron.

Inne informacje

Karol Borsuk jest autorem wydawanej do tej pory^[11] gry rodzinnej Superfarmer (pierwotny tytuł: Hodowla zwierzątek), którą stworzył w celach zarobkowych w 1943 po zamknięciu Uniwersytetu Warszawskiego podczas okupacji niemieckiej).

Ordery i odznaczenia

Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (16 lipca 1954)^[12]
Medal 10-lecia Polski Ludowej (14 stycznia 1955)^[13]

Nagrody

Nagroda Państwowa I stopnia za podstawowe wyniki w dziedzinie topologii (1955)^[14]

Upamiętnienie

Tablica pamiątkowa na budynku przy ul. Filtrowej 63, w którym mieszkał, odsłonięta w 2008^[15].
W Warszawie, na osiedlu Kabaty, znajduje się ulica nazwana jego nazwiskiem.

Zobacz też

Przypisy

↑ Borsuk Karol, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-10-01] .
↑ Szkoła im. Stanisława Staszica w Warszawie 1906–1950.
↑ Znani absolwenci XIV Liceum Ogólnokształcącego im. Stanisława Staszica w Warszawie [dostęp 2023-10-04].
↑ ^a ^b ^c ^d MarcinM. Bójko MarcinM., Borsuk przy telefonie i UFO z piątego wymiaru. Topologia - polska specjalność [online], wyborcza.pl, 5 kwietnia 2019 [dostęp 2023-02-01] (pol.).
↑ Leon Wanat, Za murami Pawiaka, Warszawa 1985, s. 346.
↑ BORSUK, Karol - Polska Akademia Nauk - Członkowie PAN
↑ ^a ^b Władze PTM w latach 1919–2013
↑ Polskie Towarzystwo Matematyczne w latach 1919–1963.
↑ Kresy, góry, Warszawa. [dostęp 2010-11-06].
↑ Cmentarz Stare Powązki: KAROL BORSUK, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2019-03-10] .
↑ Strona gry SuperFarmer.
↑ M.P. z 1954 r. nr 112, poz. 1566 „za wybitne zasługi w dziedzinie nauki”.
↑ M.P. z 1955 r. nr 112, poz. 1450 - Uchwała Rady Państwa z dnia 14 stycznia 1955 r. nr 0/126 - na wniosek Prezesa Polskiej Akademii Nauk.
↑ Nagrody Państwowe za osiągnięcia w dziedzinie nauki, postępu technicznego, literatury i sztuki. „Życie Warszawy”. Rok XII, Nr 173 (3656), s. 5, 22 lipca 1955. Warszawa: Instytut Prasy „Czytelnik”. [dostęp 2024-06-16].
↑ Odsłonięcie tablicy upamiętniającej prof. Karola Borsuka. [w:] Polskie Towarzystwo Matematyczne [on-line]. 29 października 2018. [dostęp 2019-09-07].

Bibliografia

Szkoła im. Stanisława Staszica w Warszawie 1906–1950. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1988, s. 502. ISBN 83-06-01691-2.

Linki zewnętrzne

John J. O’Connor; Edmund F. Robertson: Karol Borsuk w MacTutor History of Mathematics archive (ang.)
Biografia Karola Borsuka w serwisie MIMUW
KAROL BORSUK i SAMUEL EILENBERG – współtwórcy topologii – film dokumentalny, opublikowany 4 lipca 2019, YouTube

[epwn-1] Borsuk Karol, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-10-01] .

[2] Szkoła im. Stanisława Staszica w Warszawie 1906–1950.

[3] Znani absolwenci XIV Liceum Ogólnokształcącego im. Stanisława Staszica w Warszawie [dostęp 2023-10-04].

[:0-4] MarcinM. Bójko MarcinM., Borsuk przy telefonie i UFO z piątego wymiaru. Topologia - polska specjalność [online], wyborcza.pl, 5 kwietnia 2019 [dostęp 2023-02-01] (pol.).

[5] Leon Wanat, Za murami Pawiaka, Warszawa 1985, s. 346.

[6] BORSUK, Karol - Polska Akademia Nauk - Członkowie PAN

[wladzePTM-7] Władze PTM w latach 1919–2013

[historiaPTM-8] Polskie Towarzystwo Matematyczne w latach 1919–1963.

[9] Kresy, góry, Warszawa. [dostęp 2010-11-06].

[10] Cmentarz Stare Powązki: KAROL BORSUK, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2019-03-10] .

[11] Strona gry SuperFarmer.

[12] M.P. z 1954 r. nr 112, poz. 1566 „za wybitne zasługi w dziedzinie nauki”.

[13] M.P. z 1955 r. nr 112, poz. 1450 - Uchwała Rady Państwa z dnia 14 stycznia 1955 r. nr 0/126 - na wniosek Prezesa Polskiej Akademii Nauk.

[14] Nagrody Państwowe za osiągnięcia w dziedzinie nauki, postępu technicznego, literatury i sztuki. „Życie Warszawy”. Rok XII, Nr 173 (3656), s. 5, 22 lipca 1955. Warszawa: Instytut Prasy „Czytelnik”. [dostęp 2024-06-16].

[15] Odsłonięcie tablicy upamiętniającej prof. Karola Borsuka. [w:] Polskie Towarzystwo Matematyczne [on-line]. 29 października 2018. [dostęp 2019-09-07].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]