Kąty Wrocławskie
51°01′51″N 16°46′03″E/51,030833 16,767500
| miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||||
 Północna pierzeja Rynku | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Powiat | |||||
| Gmina | |||||
| Data założenia |
1297 | ||||
| Prawa miejskie |
1297 | ||||
| Burmistrz |
Katarzyna Sebzda-Sztul | ||||
| Powierzchnia |
8,61[1] km² | ||||
| Wysokość |
131 – 159[potrzebny przypis] m n.p.m. | ||||
| Populacja (01.01.2023) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Strefa numeracyjna |
(+48) 71 | ||||
| Kod pocztowy |
55-080 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
DWR | ||||
Położenie na mapie Polski  | |||||
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  | |||||
Położenie na mapie powiatu wrocławskiego  | |||||
Położenie na mapie gminy Kąty Wrocławskie  | |||||
| 51°01′51″N 16°46′03″E/51,030833 16,767500
| |||||
| TERC (TERYT) |
0223044 | ||||
| SIMC |
0987124 | ||||
Urząd miejski Rynek-Ratusz 155-080 Kąty Wrocławskie | |||||
| Strona internetowa | |||||
Kąty Wrocławskie (niem. Kanth[2]; do 1930 Canth; tuż po II wojnie światowej – Kąty Śląskie) – miasto w województwie dolnośląskim, w powiecie wrocławskim. Miasto jest siedzibą gminy miejsko-wiejskiej Kąty Wrocławskie. Historycznie leży na Dolnym Śląsku. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. wrocławskiego.
Według danych GUS z 1 stycznia 2023 r. miasto liczyło 7184 mieszkańców[1] (469. miejsce w kraju). Gęstość zaludnienia wynosi 834,4 osób/1 km² (30. miejsce w województwie).
Położenie
[edytuj | edytuj kod]Miasto jest położone na wschodnim krańcu Równiny Kostomłotów, od południa opływa je Bystrzyca, od północnego zachodu Strzegomka.
Kąty Wrocławskie leżą 22 km na południowy zachód od Wrocławia. W południowej części miasta znajduje się węzeł autostradowy autostrady A4 i drogi krajowej nr 5. Centrum miasta przecina droga wojewódzka nr 346 Środa Śląska-Godzikowice k. Oławy, natomiast Kąty Wrocławskie z Wrocławiem łączą droga wojewódzka nr 347 i droga wojewódzka nr 362.
Przez miasto przebiega linia kolejowa nr 274 (Wrocław – Zgorzelec) ze stacją kolejową.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Średniowiecze
[edytuj | edytuj kod]
We wczesnym średniowieczu był to teren zajęty przez plemię Ślężan. Historia Kątów Wrocławskich sięga 1297 roku, kiedy to Bolko I Surowy nadał prawo założenia miasta na prawie średzkim. Już rok później kroniki potwierdzają istnienie miasta o nazwie Kant[3]. W 1302 wymieniają istnienie w Kant parafii pw. św. Piotra i Pawła oraz obecność w nim wójta dziedzicznego Gerharda.
W pierwszych latach istnienia miasto należało do księstwa wrocławskiego, a dopiero później uzyskało suwerenność[4]. Już w 1310 miasto było znaczącym ośrodkiem handlu, w czym pomagał bród przez rzekę Bystrzycę. W 1322 Kant (Kanth) przypadło jako posag Elżbiecie, córce Henryka VI Dobrego, która poślubiła Konrada Oleśnickiego, którego działania zmierzały w kierunku wzmocnienia kontaktów z Czechami. W 1329 roku miasto znalazło się w granicach księstwa świdnicko-jaworskiego, a następnie księstwa ziębickiego. W 1339 roku książę Bolko II Mały sprzedał miasto Konradowi II Oleśnickiemu. Od połowy XIV wieku rozwijało się w nim rzemiosło oraz młynarstwo, garncarstwo i tkactwo. W 1419 Konrad IV Starszy w zamian za pożyczkę, zastawił miasto biskupstwu wrocławskiemu. Ponieważ pożyczka nie została spłacona, Kąty stały się własnością diecezji wrocławskiej. W połowie XV wieku podczas najazdu husytów miasto zostało częściowo zniszczone, zniszczeniu uległy również dotychczasowe mury miejskie. W 1475 roku miasto spustoszył wielki pożar.
Nowożytność
[edytuj | edytuj kod]Na pierwszą połowę XVI wieku przypada największy rozkwit miasta jako ośrodka handlu i rzemiosła. W 1587 r. zakończono przebudowę murów miejskich, które posiadały wówczas dwie duże bramy – Świdnicką i Wrocławską oraz kilka furt. Miasto odniosło ogromne zniszczenia podczas wojny trzydziestoletniej, a w 1624 roku miasto kolejny raz spustoszył pożar, który pochłonął również wybudowany w 1475 roku zamek. Budowli nie odbudowano, a wobec kryzysu finansowego i panującej wojny miasto długo podnosiło się z ruin. W połowie XVII wieku polsko-niemiecka granica językowa przebiegała niedaleko Kątów Wrocławskich, włączając miasto do terytorium o przewadze języka polskiego[5]. W roku 1613 śląski regionalista i historyk Mikołaj Henel z Prudnika wymienił miejscowość w swoim dziele o geografii Śląska pt. Silesiographia podając jej łacińską nazwę: Cantium[6].
XIX i XX wiek
[edytuj | edytuj kod]W 1810 zakończyło się trwające prawie cztery wieki zwierzchnictwo diecezji wrocławskiej, której majątek rząd pruski poddał sekularyzacji. Od 1843 roku miasto uzyskało połączenie kolejowe z Wrocławiem i Jaworzyną Śląską. W latach 1855–1856 rozebrano mury miejskie, które blokowały rozbudowę miasta (pozostał fragment przy cmentarzu miejskim). Pozyskana z nich cegła posłużyła do zabudowy południowej części miasta, gdzie wcześniej znajdowała się murowana szubienica (ruiny rozebrano w 1950)[7]. W 1896 oddano do użytku fabrykę prochu (istniała do 1920).
Rozporządzeniem z 4 marca 1930 zmieniono funkcjonującą od wielu wieków pisownię nazwy miasta z Canth na Kanth. Od 1 października 1932 zmieniono granice powiatów i Kanth, które wcześniej znajdowało się w powiecie wrocławskim znalazło się w granicach powiatu średzkiego[8]. W 1936 dopuszczono do użytkowania przebiegającą na południe od miasta autostradę, na którą wjazd umożliwiał zbudowany węzeł drogowy.
Od 1942 do 1945 w mieście znajdował się liczący ok. 2000 osób obóz jeniecki dla Rosjan, którzy pracowali w okolicznych zakładach przemysłowych i w rolnictwie. Podczas ewakuacji mieszkańców Wrocławia (Festung Breslau) główna kolumna uchodźców kierowała się właśnie do Kanth. Tędy również wiodła droga marszu śmierci Fünfteichen – Groß-Rosen, większość zamordowanych i poległych pochowano na tutejszym cmentarzu miejskim.
10 i 11 lutego 1945 roku żołnierze 7 samodzielnego korpusu zmechanizowanego gwardii I Frontu Ukraińskiego stoczyli zacięte walki o zajęcie miasta. Zginęło 263 żołnierzy radzieckich[9].
Po II wojnie światowej
[edytuj | edytuj kod]Działania wojenne doprowadziły do zniszczenia wschodniej części miasta oraz terenów zlokalizowanych w pobliżu stacji kolejowej. Poza niemieckimi mieszkańcami, w mieście znajdowali się również uchodźcy z Wrocławia, którym nie udało się wyjechać w głąb Niemiec oraz polscy i rosyjscy robotnicy przymusowi. Wielu oswobodzonych Polaków pozostało w Kanth, któremu polskie władze zmieniły nazwę na Kąty, a wkrótce na Kąty Śląskie. Do 1947 miasto opuścili jego niemieccy mieszkańcy, ich miejsce zajęli przymusowi wysiedleńcy z dawnych Kresów Wschodnich i przesiedleńcy ze wschodniej Polski.
30 kwietnia 1960 roku odsłonięto pomnik dowódcy II Armii Wojska Polskiego gen. Karola Świerczewskiego[9]. W latach 90. Pomnik ten rozebrano i na tym samym cokole postawiono pomnik Feniksa[10].
Rozwój miasta po 1945 był silnie zdeterminowany bliskością Wrocławia, w którym lokowano przemysł i większe zakłady pracy.
Po zmianach ustrojowych w 1989 sytuacja znacznie zmieniła się, a miasto zaczęło korzystać z dogodnego położenia w pobliżu autostrady i lotniska. W Kątach Wrocławskich powstał oddział zakładów Scania oraz zakłady farmaceutyczne Torf Corporation[11].
Obecnie Kąty Wrocławskie są prężnie rozwijającym się ośrodkiem handlu i usług, w północnej części powstaje nowa zabudowa wielorodzinna, a w południowej domy szeregowe i jednorodzinne. Władze miasta przeznaczyły w zachodniej części miasta teren 700 ha pod rozwój przemysłu i zakładów, które stworzą nowe miejsca pracy.
Demografia
[edytuj | edytuj kod]Piramida wieku mieszkańców Kątów Wrocławskich w 2014 roku[12].
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]
Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są[13]:
- ośrodek historyczny miasta, układ urbanistyczny i zabudowa Rynku i przylegających ulic, kamienice z XVIII i XIX wieku
- kościół parafialny pw. św. Apostołów Piotra i Pawła, gotycki z pierwszej poł. XV wieku, rozbudowany ok. 1520 r. Budowla halowa z wieżą kwadratową u podstawy, ośmioboczna w górnych partiach. Górna część wieży wraz z hełmem została dobudowana w 1827 r. Wyposażenie wnętrza pochodzi z różnych epok, począwszy od gotyku, a na neogotyku zakończywszy. Najstarsze są polichromowane rzeźby – Maryja z Dzieciątkiem z ok. 1410 r. i św. Marcin i św. Jan Chrzciciel z 1470 r., ul. Kościelna
- mury obronne-miejskie, zachowane fragmenty, stanowią północną część muru ogradzającego cmentarz. Dolne partie pochodzą z XIV wieku, wyższe z odbudowy w 1587 r. – XVI w. Na cmentarzu mogiły żołnierzy polskich, radzieckich i masowe groby ofiar marszu śmierci
- dawny kościół ewangelicki pw. św. Elżbiety z l. 1833-1836, wg proj. K. F. Schinkela, przebudowany po 1945 r. na dom handlowy, stoi w Rynku
- cmentarz ewangelicki, obecnie komunalny, ul. Mireckiego, z ok. 1860 r.
- kaplica grobowa rodziny Hindenmith, z drugiej poł. XIX w.
- wieża ratuszowa, ratusz z renesansową wieżą z zegarem z 1613 r., ma wysokość 36 metrów i wieńczy ją barokowy hełm. Od wschodu na wieży znajdują się tablice herbowe biskupstwa wrocławskiego pochodzące z XVIII wieku
- willa z ogrodem, ul. 1 Maja 71/73, z pocz. XX w.
- willa z ogrodem, ul. Popiełuszki 10, z 1896 r.
inne zabytki:
- kolumna maryjna, przed kościołem z 1896 r.
- posąg św. Jana Nepomucena z 1738 r. w pobliżu u zbiegu ulic gen. Sikorskiego i Kościelnej
- krzyż pokutny, obok kładki nad strumieniem na przedłużeniu ul. Makowej
- ratusz z 1879 r., czworoboczny
- zespół pałacowy z 1910 r.
- zespół dworca kolejowego z początków XX wieku, wraz z 50 metrową, drewnianą wiatą peronową
- wieża ciśnień z 1934 r. o kształcie graniastosłupa na zewnątrz cegła, konstrukcja nośna żelazobeton
- fundamenty murowanej szubienicy, pozostałość
- park miejski o powierzchni 25 ha z drzewostanem, który w wielu przypadkach liczy sobie 200 lat
Wspólnoty wyznaniowe
[edytuj | edytuj kod]- Kościół rzymskokatolicki (dekanat Kąty Wrocławskie):
- Świadkowie Jehowy:
- zbór Kąty Wrocławskie (Sala Królestwa ul. Słoneczna 1)[15]
Ludzie związani z Kątami Wrocławskimi
[edytuj | edytuj kod]
Współpraca międzynarodowa
[edytuj | edytuj kod]Miasta partnerskie:
Biblis (od 2003)[16]
Żerków (od 2005)[17]
Mignaloux-Beauvoir (od 2006)[18]
Switłowodsk (od 2007)[19]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c GUS, Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2023 roku [online], stat.gov.pl [dostęp 2023-07-24] (pol.).
- ↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262).
- ↑ Johann Georg Knie, Alphabethisch-Statistisch-Topographische Uebersicht aller Dörfer, Flecken, Städte und andern Orte der Königl. Preuß. Provinz Schlesien ..., wyd. 2, Breslau: Graß, Barth und Comp., 1845, s. 811-812 (niem.).
- ↑ Dr. W. J. Grabski: 200 miast wraca do Polski.
- ↑ Dorota Borowicz, Mapy narodowościowe Górnego Śląska od połowy XIX wieku do II Wojny Światowej, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2004, s. 33, ISBN 83-229-2569-7, OCLC 69318732.
- ↑ Detlef Haberland: Die „Silesiographia” und „Breslo-Graphia” von Nicolaus Henel von Hennenfeld. Arkadiusz Cencora, Diana Codogni-Łańcucka. Wrocław: Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu, 2011, s. 174. ISBN 978-83-910595-2-4.
- ↑ Szubienica w Kątach Wrocławskich.
- ↑ http://www.territorial.de/ndschles/neumarkt/kanth.htm Powiat Neumarkt (średzki).
- ↑ a b Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa „Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939- 1945”, Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, s. 801.
- ↑ Od Rolanda do Feniksa, czyli rzecz o pomnikowych zmianach [online] [dostęp 2020-06-20] (pol.).
- ↑ Gospodarka miasta Kąty Wrocławskie. katywroclawskie.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-09-07)]..
- ↑ Kąty Wrocławskie w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-06], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 230. [dostęp 2012-10-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-03-29)].
- ↑ Okolice Wrocławia, część południowo-wschodnia, Studio Wydawnicze Plan, ISBN 83-60180-02-4.
- ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2020-07-22].
- ↑ Gminy partnerskie » Gmina Biblis. katywroclawskie.pl. [dostęp 2015-04-19].
- ↑ Gminy partnerskie » Gmina Żerków. katywroclawskie.pl. [dostęp 2015-04-19].
- ↑ Gminy partnerskie » Gmina Mignaloux-Beauvoir. katywroclawskie.pl. [dostęp 2015-04-19].
- ↑ Gminy partnerskie » Rejon Svietlovodsk w okręgu Kirovohrad. katywroclawskie.pl. [dostęp 2015-04-19].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Czesław Cetwiński, Zabytki architektury w województwie wrocławskim, Wyd. Urzędu Wojewódzkiego we Wrocławiu, 1987
- M. Wieteska, 2008: Marsz Śmierci. 29 I 2008
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Strona Urzędu Miasta
- Portal miasta i gminy
- Kąty (1), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 947.
