Jaskra

	Informacje w projektach siostrzanych
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Definicje słownikowe w Wikisłowniku

Jaskra
	glaucoma
	Klasyfikacje
ICD-10	H40

Jaskra (łac. glaucoma) – grupa chorób oczu prowadząca do postępującego i nieodwracalnego uszkodzenia nerwu wzrokowego i komórek zwojowych siatkówki i co za tym idzie pogorszenia lub utraty wzroku (zawężenia pola widzenia).

Głównym czynnikiem powodującym uszkodzenie nerwu wzrokowego w jaskrze jest nadmierny wzrost ciśnienia wewnątrz gałki ocznej. Leczenie jaskry polega na zmniejszaniu ciśnienia śródgałkowego poprzez stosowanie leków ułatwiających odpływ cieczy wodnistej z gałki ocznej i/lub zmniejszenie jej produkcji. Stosuje się głównie leki w postaci kropli do oczu, czasem podaje się leki doustne. Jaskrę można leczyć także operacyjnie.

Epidemiologia

W 2002 roku na świecie na jaskrę chorowało 37 milionów osób^[1], przy czym u 12,3% z nich spowodowała ona obuoczną ślepotę^[1]. Ocenia się, że na świecie na jaskrę choruje 70 milionów osób. W Polsce na jaskrę jest chorych około 200 tysięcy osób, a zagrożonych rozwojem tej choroby jest mniej więcej 600 tysięcy. Jaskra jest drugą najczęstszą przyczyną ślepoty na świecie i dotyka proporcjonalnie częściej kobiety i Azjatów. Szacuje się, że w 2020 roku liczba osób z jaskrą na świecie wzrośnie do 79,6 mln i spowoduje ślepotę całkowitą u około 11,2 mln osób^[2]^[1]. Jednym z głównych powodów ślepoty na świecie jest jaskra pierwotna zamykającego się kąta przesączania (ang. primary angle closure glaucoma, PACG)^[3]. Badanie typu GWAS (ang. genome-wide association study) z 2016 roku przeprowadzone na podstawie analizy 10,5 tys. przypadków wykazało znaczące dowody na powiązanie występowania jaskry pierwotnej zamykającego się kąta z pięcioma genami^[3]^[4].

Roczne wydatki przeznaczane w Stanach Zjednoczonych na leczenie jaskry wynoszą ponad 2,5 mld dolarów^[1]. Roczny koszt opieki nad jednym pacjentem z jaskrą wczesną wynosi 623 dolarów, natomiast z jaskrą zaawansowaną wzrasta czterokrotnie, do 2,5 tys. dolarów^[1]. W Europie średni roczny koszt opieki nad pacjentem z jaskrą w stadium zaawansowanym wynosi 803 USD^[1]. Przewiduje się, że koszty związane z występowaniem jaskry wzrosną wraz z procesem starzenia się społeczeństw^[1].

Klasyfikacja

Wytyczne postępowania w jaskrze (2013) Polskiego Towarzystwa Okulistycznego wprowadziły następujące klasyfikacje jaskry^[5]:

Klasyfikacja jaskry pierwotnej otwartego kąta przesączania

młodzieńcza
pierwotna
pierwotna z wysokim ciśnieniem śródgałkowym
normalnego ciśnienia
podejrzenie jaskry pierwotnej
nadciśnienie oczne

Klasyfikacja jaskry wtórnej otwartego kąta przesączania

Jaskra wtórna otwartego kąta spowodowana przez choroby oczu
- w przebiegu zespołu pseudoeksfoliacji
- barwnikowa
- wywołana soczewką
- związana z krwotokiem wewnątrzgałkowym
- zapalna
- spowodowana guzami wewnątrzgałkowymi
- wtórna do odwarstwienia siatkówki
- pourazowa
Jaskra wtórna otwartego kąta pochodzenia jatrogennego
- wtórna do leczenia kortykosteroidami
- wtórna do operacji wewnątrzgałkowej lub leczenia laserowego
Jaskra wtórna otwartego kąta spowodowana przyczynami pozagałkowymi
- spowodowana zwiększonym ciśnieniem żył nadtwardówkowych

Klasyfikacja jaskry pierwotnej zamykającego się kąta

ostre zamknięcie kąta przesączania
podostre lub okresowe zamknięcie kąta
przewlekłe zamknięcie kąta
stan po ostrym zamknięciu kąta przesączania

Klasyfikacja jaskry wtórnej zamykającego się kąta

z blokiem źrenicznym
z mechanizmem pociągania ku przodowi bez bloku źrenicznego
z mechanizmem popychania od tyłu bez bloku źrenicznego

Jaskra ostra

Jaskra ostra (ostry atak jaskry) pojawia się w wyniku gwałtownego zamknięcia kąta przesączania. Powoduje to nagłe zahamowanie odpływu cieczy wodnistej. Dochodzi do nagłego wzrostu ciśnienia śródgałkowego, które znacznie przekracza wartości prawidłowe (osiąga nawet 50–60 mm Hg i więcej). Chory widzi charakterystyczne tęczowe koła wokół punktów świetlnych, odczuwa silne bóle oka (oczu) i głowy, nudności, wymiotuje i obficie się poci. Występuje zwolniona akcja serca. W wyniku badania okulistycznego można stwierdzić znaczne obniżenie ostrości wzroku, przekrwienie żylne gałki ocznej, obrzęk rogówki, spłycenie komory przedniej, rozszerzenie i nieruchomość źrenicy, przekrwienie lub zatarcie rysunku tęczówki, a także czasem białawe plamki pod powierzchnią torebki soczewki (plamy Vogta). Z powodu nieprzejrzystości ośrodków optycznych dno oka jest czasami niewidoczne. Ostry atak jaskry jest stanem nagłym, który wymaga pilnego leczenia, ponieważ grozi nieodwracalną utratą wzroku.

Jaskra podostra

Jaskra podostra – kąt przesączania nie jest zamknięty całkowicie, wobec czego ciśnienie śródgałkowe nie jest tak wysokie jak w przypadku ataku jaskry ostrej. Występują objawy w postaci kół tęczowych i obniżenia ostrości widzenia, jednakże są to objawy okresowe i poza nimi badanie czynności i hydrodynamiki oczu może nie wykazać odchyleń od stanu prawidłowego (wąski kąt przesączania stwierdzić można jedynie gonioskopowo). W przebiegu długotrwałej jaskry podostrej w kącie przesączania wytwarzają się zrosty, które prowadzą do zmian destrukcyjnych, stałego wzrostu ciśnienia śródgałkowego, zmian w polu widzenia i zwyrodnień w nerwie wzrokowym. Leczenie zachowawcze w ostrym napadzie jaskry ma na celu odblokowanie kąta przesączania (najskuteczniejszym i najbardziej popularnym lekiem jest pilokarpina). Jeżeli pomimo leczenia ostry napad jaskry nie zostanie opanowany, należy bezzwłocznie wykonać operację przeciwjaskrową.

Czynniki ryzyka

wiek powyżej 40. roku życia
jaskra w rodzinie (I stopień pokrewieństwa: rodzice, rodzeństwo)
choroby kardiologiczne (nadciśnienie tętnicze)
migrena, bóle głowy
zaburzenia krążenia obwodowego
znaczny stopień wady wzroku (nadwzroczność, krótkowzroczność)
choroby gałki ocznej
- retinopatia cukrzycowa
- uraz
leczenie kortykosteroidami
długotrwałe stosowanie doustnych środków antykoncepcyjnych (Amerykańsko-chińska grupa badaczy przebadała 3,4 tys. Amerykanek w wieku ponad 40 lat. Badane, które stosowały doustne środki antykoncepcyjne, miały 2-krotnie częściej diagnozowaną jaskrę.)^[6]
glutaminian sodu w pokarmie^[7]

Liczne leki, które odznaczają się działaniem parasympatykolitycznym, mogą zaostrzać przebieg jaskry z wąskim kątem przesączania. Poprzez poszerzenie źrenicy sprzyjają bowiem zamknięciu kąta przesączania i z tego względu podawanie ich jest przeciwwskazane. To przeciwwskazanie dotyczy wyłącznie chorych z tą (rzadką w Polsce) formą choroby.

Rozpoznanie

Dla rozpoznania jaskry konieczne jest stwierdzenie:

charakterystycznych zmian zanikowych tarczy nerwu wzrokowego,
charakterystycznych ubytków w polu widzenia.

Stosuje się następujące badania diagnostyczne:

pomiar ciśnienia śródgałkowego,
ocenę tarczy nerwu wzrokowego,
badanie pola widzenia,
gonioskopię.

Stosowana jest również spektralna koherencyjna tomografia optyczna (SOCT), która jest czulsza w wykrywaniu zmian jaskrowych od klasyfikacji regresji Moorfields w badaniu skaningowej laserowej oftalmoskopii (HRT). W celu właściwej diagnozy wskazane jest wykonanie obu badań (SOCT i HRT)^[8].

Ze względu na to, że często jaskra przebiega bez- lub skąpoobjawowo, istotne znaczenie ma wykonywanie profilaktycznych okresowych badań wzroku w celu jej wykrycia. Zalecana częstość wykonywania badań zależy od wieku i od występowania dodatkowych czynników ryzyka: należy je przeprowadzać co dwa lata, co roku, a nawet co pół roku.

Nowe metody diagnostyczne

Pomiar ciśnienia w oku

Badania naukowe testują przenośne tonometry do domowego pomiaru ciśnienia oka, dzięki miękkiej soczewce kontaktowej, w której znajdują się czujniki zmian krzywizny rogówki oka w rąbku rogówki. Zmiany krzywizny są powiązane ze zmianą ciśnienia wewnątrz gałki, stąd można pośrednio śledzić zmiany ciśnieniowe w gałce oka^[9].

Leczenie

Wczesne rozpoznanie jaskry i jej skuteczne leczenie może zapobiec nieodwracalnemu uszkodzeniu wzroku. Standardowym postępowaniem leczniczym w przypadku jaskry jest obniżanie ciśnienia wewnątrzgałkowego (lekami, laserowo lub chirurgicznie), co efektywnie zatrzymuje postępujące zmiany jaskrowe w przypadku jaskry pierwotnej otwartego kąta, nadciśnienia ocznego oraz u pacjentów z jaskrą normalnego ciśnienia^[1].

Stosowane jest trojakie leczenie: farmakologiczne, laseroterapia oraz leczenie chirurgiczne.

Kroplowe (farmakologiczne)

Osobny artykuł: Leki przeciwjaskrowe.

Najczęstszym sposobem leczenia jaskry z otwartym kątem przesączania jest leczenie farmakologiczne (zachowawcze). Mechanizm działania leków polega na obniżeniu produkcji cieczy wodnistej lub zwiększeniu jej odpływu. Stosowane krople do oczu:

parasympatykomimetyki – fizostygmina, pilokarpina, karbachol,
betablokery – tymolol, betaksolol, metypranolol, karteolol,
inhibitory anhydrazy węglanowej – brynzolamid, dorzolamid, acetazolamid,
agonisty receptorów α₂-adrenergicznych (α₂-mimetyki) – apraklonidyna, brymonidyna,
analogi prostaglandyn i prostamidy – latanoprost, trawoprost, bimatoprost, tafluprost.

W farmakologicznym leczeniu jaskry bardzo istotne jest przestrzeganie przez pacjenta zaleceń lekarskich w przebiegu terapii. Pacjenci dotrzymujący zaleceń lekarskich w mniej niż 80 procentach wykazują szersze zaburzenia pola widzenia niż pacjenci, którzy w większym stopniu przestrzegają tych zaleceń. Dodatkowe edukowanie i motywowanie pacjentów do pożądanych zachowań w trakcie terapii jaskrowej podnosi u pacjentów satysfakcję, mimo że nie podnosi zasadniczo wskaźnika przestrzegania zaleceń lekarskich^[10].

Kannabinoidy w leczeniu jaskry

Stosowanie marihuany i kannabinoidów (przede wszystkim THC) powoduje obniżenie ciśnienia śródgałkowego i przez to ma działanie terapeutyczne. Czysty (–)-trans-Δ9-tetrahydrokannabinol, główny aktywny izomer THC występujący w marihuanie, jest stosowany w postaci tabletek pod nazwą handlową Marinol w Stanach Zjednoczonych, Niemczech i kilku innych krajach.

Laseroterapia

Stosowane są:

irydotomia,
trabekuloplastyka.

Operacyjne

Przeciwjaskrowe techniki operacyjne stosowane są coraz częściej. Chirurgia jaskrowa skupia się na małej inwazyjności i jak najmniejszym naruszeniu naturalnych struktur oka. Stosowane leczenie operacyjne:

Zabieg chirurgiczny jako podstawowy zalecany jest w jaskrze wrodzonej i jaskrze pierwotnej zamykającego się kąta z całkowitym lub niemal całkowitym zamknięciem kąta przesączania z nieopanowanym ciśnieniem wewnątrz gałki oka (pomimo wykonanej irydotomii)^[11].

Klasyfikacja ICD10

kod ICD10	nazwa choroby
ICD-10: H40	Jaskra
ICD-10: H40.0	Podejrzenie jaskry
ICD-10: H40.1	Jaskra pierwotna z otwartym kątem przesączania
ICD-10: H40.2	Jaskra pierwotna z zamkniętym kątem przesączania
ICD-10: H40.3	Jaskra wtórna w urazach oka
ICD-10: H40.4	Jaskra wtórna w stanach zapalnych oka
ICD-10: H40.5	Jaskra wtórna w innych chorobach oka
ICD-10: H40.6	Jaskra wtórna polekowa
ICD-10: H40.8	Inne postacie jaskry
ICD-10: H40.9	Jaskra nieokreślona

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Poemen P Chan, Emmy Y Li, Clement C Tham. Cost-effectiveness in the Treatment of Glaucoma. „US Ophthalmic Review”. 7 (2), s. 131–136, 2014. [dostęp 2014-09-25]. (ang.).
↑ H.A. Quigley, A.T. Broman. The number of people with glaucoma worldwide in 2010 and 2020. „The British Journal of Ophthalmology”. 90 (3), s. 262–267, 2006. PMID: 16488940. (ang.).
↑ ^a ^b Chiea Chuen Khor, Tan Do, Hongyan Jia, Masakazu Nakano et al. Genome-wide association study identifies five new susceptibility loci for primary angle closure glaucoma. „Nature Genetics 48, pp. 556–562 (2016)”, 4 kwietnia 2016. DOI: 10.1038/ng.3540. (ang.).
↑ Ludwika Tomala: Genetyczne podłoże jaskry lepiej poznane. naukawpolsce.pap.pl, 24 maja 2016. [dostęp 2016-05-24].
↑ Praca zbiorowa: Wytyczne postępowania w jaskrze. Polskie Towarzystwo Okulistyczne, 3 lipca 2013. [dostęp 2014-06-02].
↑ Study: long-term use of oral contraceptives may lead to glaucoma. Optometry Times (Advanstar Communications, Inc.), 17 grudnia 2013. [dostęp 2013-12-20]. (ang.).
↑ A High Dietary Intake of Sodium Glutamate as Flavoring (Ajinomoto) Causes Gross Changes in Retinal Morphology and Function. ScienceDirect. [dostęp 2015-09-02]. (ang.).
↑ Piasecka K. i in.. Porównanie skaningowej laserowej oftalmoskopii i spektralnej optycznej koherentnej tomografii w diagnostyce jaskry. „Klinika Oczna”, s. 125 i nn, 2/2013. [dostęp 2014-09-25].
↑ Cheryl Guttman Krader: Self-tonometry, new monitoring systems provide wealth of data. Ophthalmology Times. [dostęp 2014-06-09]. (ang.).
↑ Heidi Cate i in. Improving adherence to glaucoma medication: a randomised controlled trial of a patient-centred intervention (The Norwich Adherence Glaucoma Study). „BMC Ophthalmology”, 24 marca 2014. [dostęp 2014-06-04]. (ang.).
↑ Praca zbiorowa, Standardy leczenia chirurgicznego w jaskrze, Polskie Towarzystwo Okulistyczne, 3 lipca 2013 [dostęp 2014-06-04] [zarchiwizowane z adresu 2014-08-11] .

Linki zewnętrzne

Przeczytaj ostrzeżenie dotyczące informacji medycznych i pokrewnych zamieszczonych w Wikipedii.

[Cost-1] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Poemen P Chan, Emmy Y Li, Clement C Tham. Cost-effectiveness in the Treatment of Glaucoma. „US Ophthalmic Review”. 7 (2), s. 131–136, 2014. [dostęp 2014-09-25]. (ang.).

[2] H.A. Quigley, A.T. Broman. The number of people with glaucoma worldwide in 2010 and 2020. „The British Journal of Ophthalmology”. 90 (3), s. 262–267, 2006. PMID: 16488940. (ang.).

[khor-3] Chiea Chuen Khor, Tan Do, Hongyan Jia, Masakazu Nakano et al. Genome-wide association study identifies five new susceptibility loci for primary angle closure glaucoma. „Nature Genetics 48, pp. 556–562 (2016)”, 4 kwietnia 2016. DOI: 10.1038/ng.3540. (ang.).

[4] Ludwika Tomala: Genetyczne podłoże jaskry lepiej poznane. naukawpolsce.pap.pl, 24 maja 2016. [dostęp 2016-05-24].

[wytyczne_PTO_2013-5] Praca zbiorowa: Wytyczne postępowania w jaskrze. Polskie Towarzystwo Okulistyczne, 3 lipca 2013. [dostęp 2014-06-02].

[6] Study: long-term use of oral contraceptives may lead to glaucoma. Optometry Times (Advanstar Communications, Inc.), 17 grudnia 2013. [dostęp 2013-12-20]. (ang.).

[7] A High Dietary Intake of Sodium Glutamate as Flavoring (Ajinomoto) Causes Gross Changes in Retinal Morphology and Function. ScienceDirect. [dostęp 2015-09-02]. (ang.).

[8] Piasecka K. i in.. Porównanie skaningowej laserowej oftalmoskopii i spektralnej optycznej koherentnej tomografii w diagnostyce jaskry. „Klinika Oczna”, s. 125 i nn, 2/2013. [dostęp 2014-09-25].

[9] Cheryl Guttman Krader: Self-tonometry, new monitoring systems provide wealth of data. Ophthalmology Times. [dostęp 2014-06-09]. (ang.).

[10] Heidi Cate i in. Improving adherence to glaucoma medication: a randomised controlled trial of a patient-centred intervention (The Norwich Adherence Glaucoma Study). „BMC Ophthalmology”, 24 marca 2014. [dostęp 2014-06-04]. (ang.).

[11] Praca zbiorowa, Standardy leczenia chirurgicznego w jaskrze, Polskie Towarzystwo Okulistyczne, 3 lipca 2013 [dostęp 2014-06-04] [zarchiwizowane z adresu 2014-08-11] .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]