Federacja

USA, przykład państwa federacyjnego podzielonego na stany

Federacja (łac. foedus – „przymierze”, „związek”), in. państwo związkowe, państwo federalne, ang. federal state) – państwo składające się z części obdarzonych autonomią (stanów, krajów związkowych, prowincji, kantonów lub emiratów), ale posiadających wspólny (federalny) rząd.

Części tworzące federację posiadają zwykle szeroką autonomię wewnętrzną oraz tworzą w niektórych kwestiach własne prawa; wspólne są waluta oraz polityka zagraniczna i obronna.

Historyczne znaczenie federacji

Federacja w starożytnej Grecji była formą uzależnienia polis. Był to związek polityczny greckich polis z Macedonią, w którym polis musiały całkowicie podporządkować się Filipowi II w polityce zagranicznej, lecz zachowały samodzielność w swojej polityce wewnętrznej.

Cechy federacji

Profesor Konstanty Wojtaszczyk na podstawie powtarzających się rozwiązań stosowanych w państwach federacyjnych i ich właściwości, wyróżnił następujące cechy federacji:

1. Terytorium państwa federacyjnego, pod względem polityczno-administracyjnym nie jest jednolitą całością; składa się ono z terytoriów podmiotów federacji, pozbawionych prawa pełnego uczestnictwa w stosunkach międzynarodowych i z reguły niemających prawa secesji.
2. Podmioty federacji rozporządzają władzą ustrojodawczą i ustawodawczą, tzn. mają prawo przyjęcia własnej konstytucji i uchwalenia, w ramach podziału kompetencji, ustaw obowiązujących na własnym terytorium. Zgodnie z zasadą subordynacji, akty te powinny być zgodne z ustawodawstwem federacji. Federalne organy ustawodawcze mogą ponadto wydawać specjalne akty prawne dla poszczególnych członków federacji.
3. Części składowe federacji mogą mieć własny system prawny i sądowy.
4. Istnieje podwójne obywatelstwo: każdy obywatel w większości państw jest obywatelem związku i odpowiedniej części składowej federacji (tak jest w Austrii, Niemczech, Szwajcarii, Stanach Zjednoczonych).
5. Parlament związkowy jest przeważnie dwuizbowy; interesy podmiotów federacji reprezentuje izba wyższa. Występują dwie zasady reprezentowania części składowej: zasada równego przedstawicielstwa (na przykład w Stanach Zjednoczonych po dwóch senatorów z każdego z pięćdziesięciu stanów, a w Szwajcarii po dwóch deputowanych z każdego z dwudziestu sześciu kantonów w Radzie Kantonów) oraz zasada przedstawicielstwa zróżnicowanego w zależności od liczby ludności (w Australii, Kanadzie, Niemczech).
6. Istnieje podział kompetencji między federację i jej części składowe. Praktyka ustrojowa różnych państw federacyjnych wskazuje na trojakiego rodzaju rozwiązania w tym zakresie. Są to:
   • dualistyczny federalizm (w Stanach Zjednoczonych, Szwajcarii, Meksyku, Brazylii, Australii), gdzie konstytucja państwa związkowego ustanawia sferę wyłącznej kompetencji związku poprzez wskazanie kwestii, do których tylko władze federalne mogą wydawać akty normatywne; wszystkie pozostałe, niezastrzeżone przez konstytucję, należą do kompetencji podmiotów federacji
   • zasada wyłącznej kompetencji związku i sfery tak zwanych konkurencyjnych kompetencji (w Austrii, Niemczech)
   • trójczłonowy system rozgraniczania kompetencji, polegający na wyróżnieniu wyłącznych kompetencji związku, wyłącznych kompetencji części składowych związku oraz wspólnych kompetencji władz centralnych i władz podmiotu federacji (w Indiach).

Państwa federacyjne

Państwa federacyjne na świecie (kolor zielony)

Zobacz też

• federalizm
• republika federalna
• konfederacja
• formy państwowe