Dobre Miasto

Dobre Miasto
	miasto w gminie miejsko-wiejskiej
	; Gotycka kolegiata wraz z zabudowaniami kanonickimi
Herb	Flaga
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	olsztyński
Gmina	Dobre Miasto
Aglomeracja	olsztyńska
Data założenia	1326
Prawa miejskie	1329
Burmistrz	Beata Harań
Powierzchnia	4,86 km²
Populacja (31.12.2022); • liczba ludności; • gęstość	; 9201; 1 903,3 os./km²
Strefa numeracyjna	89
Kod pocztowy	11-040
Tablice rejestracyjne	NOL
	Położenie na mapie Polski Dobre Miasto
	Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Dobre Miasto
	Położenie na mapie powiatu olsztyńskiego Dobre Miasto
	Położenie na mapie gminy Dobre Miasto Dobre Miasto
	53°59′15″N 20°23′45″E/53,987500 20,395833
TERC (TERYT)	2814034
SIMC	0964614
	Urząd miejskiul. Warszawska 14; 11-040 Dobre Miasto
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku
	Strona internetowa
	BIP

Dobre Miasto (dawniej także Dobremiasto, niem. Guttstadt) – miasto w woj. warmińsko-mazurskim, w powiecie olsztyńskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej. Ośrodek usługowy i przemysłowy na Pojezierzu Olsztyńskim nad Łyną, ok. 25 km na północ od Olsztyna. Jedno z miast aglomeracji olsztyńskiej.

Dobre Miasto leży na Warmii^[2], na obszarze dawnej pruskiej Pogezanii^[3].

Dobre Miasto ma 9201 mieszkańców (31 grudnia 2022)^[4].

Nazwa

Początkowo miasto nazywało się Guddamistan, tj. z niem. Gudestat, od pruskiego plemienia Gudde. Z czasem niemieccy osadnicy przekręcili ją na Guttstadt, które tłumaczono na język łaciński jako Bona Civitas, a na polski Dobre Miasto^[5]. Formy nazewnicze do 1945 roku: niem. Guttstadt – inne nazwy: Guddestat, Godenstat, Gudinstat, Gutberg, Gutenstat, Guthenstadt, Guthinstadt), od 1946 oficjalnie Dobre Miasto^[6].

Herb

Herb przedstawia jelenia trzymającego w pysku gałązkę dębu z dwoma żołędziami, stojącego na zielonej trawie. Patronką jest święta Katarzyna Aleksandryjska. Herb i flagę gminy ustanowiono Uchwałą Rady Miejskiej w Dobrym Mieście z 20 lutego 2020^[7].

Historia

Dobre Miasto powstało w 1325 w miejscu grodu pruskiego, położonego pośród bagien i rozlewisk, nad brzegiem rzeki Łyny, na sztucznej wyspie powstałej po przekopaniu kanału, tzw. Dużej Łyny dla potrzeb obronnych i młyna. W dniu 26 grudnia 1329 biskup warmiński Henryk II Wogenap nadał osadzie prawa miejskie na prawie chełmińskim. Z 1336 pochodzi łaciński zapis miasta – Bona Civitas. W 1347 do Dobrego Miasta z Głotowa przeniesiono kapitułę biskupią. W 1356 podczas napadu Litwinów zniszczeniu uległy zabudowania kolegiaty. W latach 1373–1396 wybudowano kolegiatę, zabudowania rezydencyjne i gospodarcze kapituły, a miasto obwiedziono murami miejskimi z trzema bramami i basztami. W 1414 nastąpił najazd wojsk polskich, które spaliły miasto porzucone przez mieszkańców.

Dobre Miasto było ośrodkiem dóbr biskupich, siedzibą kapituły kolegiackiej (do 1811), a także ośrodkiem handlu i rzemiosła. Mieszczanie trudnili się tkactwem i piwowarstwem, handlowali lnem, zbożem, tytoniem i solą. W 1454 doszło do buntu mieszczan przeciw biskupowi Franciszkowi Kuhsmalzowi. Zniszczono wówczas rezydencję w Smolajnach. W 1466, na mocy postanowień pokoju toruńskiego wraz z całą Warmią, znalazło się w granicach inkorporowanych do Polski Prus Królewskich (mieszczanie poparli Związek Pruski). W latach 1519–1521 podczas wojny polsko-krzyżackiej Dobre Miasto było okupowane przez armię wielkiego mistrza Albrechta Hohenzollerna, która obrabowała skarbiec kolegiaty. W latach 1626–1629 było okupowane przez wojska szwedzkie Gustawa Adolfa, które w 1627 zniszczyły miasto, a wycofując się, zrabowały bibliotekę kapituły. W XVII i XVIII miasto znane było ze złotnictwa.

Do rozbiorów Dobre Miasto znajdowało się na autonomicznym obszarze podległym władzy biskupów warmińskich – Dominium Warmińskim, pełniło funkcję tzw. komory. W 1711 zmarł w nim i został pochowany kanclerz wielki koronny Andrzej Załuski. W 1719 całkowicie spłonął pałac biskupi. W 1771 doszło do pożaru, który zniszczył większą część zabudowy. Rok później miasto dostało się pod zabór pruski. W 1801 większą część zabudowy zniszczył kolejny pożar. W 1807 stacjonowały w nim wojska gen. Józefa Zajączka. W październiku 1810 dekretem króla Prus zlikwidowano kolegiatę. W 1828 uruchomiona została pierwsza fabryka sukna. W latach 1830–1834 wybudowano w mieście kościół ewangelicki, którego fundatorem był Fryderyk Wilhelm III, a projektantem Karl Friedrich Schinkel. W 1848 doszło do buntu biedoty miejskiej, zdławionego przez władze. W 1852 powstała wytwórnia wyrobów rymarskich. W latach 1865–1896 było siedzibą władz powiatu lidzbarskiego. W 1884 wybudowano linię kolejową łączącą Dobre Miasto z Olsztynem i Ornetą.

W 1939 miało 5931 mieszkańców^{[potrzebny przypis]}. Podczas II wojny światowej zniszczenia wynosiły ponad 65% zabudowy, w tym całkowicie rynku i otoczenia. Po wojnie miasto zostało odbudowane i rozbudowane, bez odbudowy rynku, powstała Warmińska Fabryka Maszyn Rolniczych Warfama, filia Zakładów Przemysłu Cukierniczego Jutrzenka^[8], fabryka mączki drzewnej, mleczarnia i zakłady drzewne^[9]. 14 maja 1960 prymas Polski kardynał Stefan Wyszyński przywrócił kapitułę kolegiacką.

W latach 1958–1972 miasto było siedzibą gromady Dobre Miasto, do niej nie należąc. W latach 1975–1998 w województwie olsztyńskim.

Zabytki

Gotycki kościół Najświętszego Zbawiciela i Wszystkich Świętych – druga co do wielkości świątynia Warmii. Budowla wzniesiona została pomiędzy 1357 a 1395 r., zakończenie wieży przeciągnęło się do początku XVI w. Zachowało się bogate wyposażenie z XV – XVIII w. Od południa przylegają zabudowania kolegium, złożone z trzech skrzydeł usytuowanych wokół dużego dziedzińca^[10]. Tytuł bazyliki mniejszej od 1989.
- Rzeźba Madonny z XV wieku.
- Późnobarokowy ołtarz z 1748.
- Epitafium biskupa warmińskiego A. Ch. Załuskiego.
Fragmenty murów obronnych z gotycką wieżą z XIV wieku, nazywaną Basztą Bocianią.
Kaplica św. Jerzego z XVIII w.
Klasycystyczny kościół poewangelicki (1830–1832)
Późnobarokowa kaplica św. Mikołaja z ok. 1740, obecnie greckokatolicka Cerkiew św. Mikołaja
Warmińskie kapliczki przydrożne z XIX w.
Wieża ciśnień z 1905 roku.
Spichlerze.
Urząd Miejski.
Kamienice i domy.

Wybrane zabytki
Bazylika Najświętszego Zbawiciela i Wszystkich Świętych
Zabudowania kolegiackie
Baszta Bociania
Kaplica św. Jerzego
Kościół poewangelicki
Wieża ciśnień
Kamienica i spichlerz przy ul. Warszawskiej
Spichlerz przy ul. Łużyckiej
Warmińska kapliczka przydrożna przy ul. Grunwaldzkiej
Kamienica przy ul. Grunwaldzkiej

Liczba mieszkańców

1772: 1731
1852: 3302
1920: 5132
1938: 6018
1955: 4315
1961: 5687
2018: 10 239^{[potrzebny przypis]}

Transport

baszta Bociania przy drodze krajowej nr 51

Miasto jest węzłem drogowym ze stacją kolejową.

W mieście krzyżują się droga krajowa oraz trzy wojewódzkie:

51 Olsztynek – Olsztyn – Dobre Miasto – Lidzbark Warmiński – Bartoszyce
507 Dobre Miasto – Braniewo
530 Dobre Miasto – Ostróda
593 Miłakowo – Reszel

Linia kolejowa:

221 Olsztyn Gutkowo – Braniewo

Sport

W mieście działa klub piłkarski DKS Dobre Miasto.

Wspólnoty wyznaniowe

Kościół rzymskokatolicki:

Świadkowie Jehowy:

zbór Dobre Miasto (Sala Królestwa ul. Grunwaldzka 41)^[11]

Kościół greckokatolicki:

cerkiew pw. św. Mikołaja

Miasta partnerskie

Lista miast partnerskich Dobrego Miasta^[12]:

Quakenbrück – Niemcy od 2000
Montierchaume – Francja od 2002
Kostopol – Ukraina od 2007

Współpraca krajowa

Dobre Miasto – Radzionków – Boguszów Gorce 2003
Dobre Miasto - Nieporęt 2012^[13]

Ludzie związani z Dobrym Miastem‎

Z tym tematem związana jest kategoria: ‎‎Ludzie związani z Dobrym Miastem‎.

Zobacz też

Przypisy

↑ BIP gminy. Statystyka ludności Gminy Dobre Miasto za 2022 rok
↑ Marian Biskup. Rozwój sieci miast pruskich do drugiej połowy XVII w. „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”. 28 (3), s. 409, 1980. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe. ISSN 0023-5881. Cytat: Biskupi na środkowej i południowej Warmii lokowali […] Dobre Miasto (1329 r.) […]. (pol.).
↑ Rys historyczny. Szlak Świętej Warmii. [dostęp 2022-09-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-09-17)]. Cytat: […] środkowa część (Dobre Miasto, Orneta) przynależała do Pogezanii […]. (pol.).
↑ Dobre Miasto w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-12] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
↑ Skurzyński 2004 ↓, s. 98.
↑ Zarządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 r. (M.P. z 1946 r. nr 44, poz. 85)
↑ Uchwała XXVI/129/2020 w sprawie ustanowienia herbu, flagi oraz pieczęci Gminy Dobre Miasto [online], BIP Dobre Miasto [dostęp 2020-09-11] .
↑ JanJ. Bałdowski JanJ., Warmia i Mazury, mały przewodnik, Warszawa: Sport i Turystyka, 1977, s. 69 .
↑ WojciechW. Jankowski WojciechW., Mały przewodnik po Polsce, Warszawa: Sport i Turystyka, 1983, s. 105, ISBN 83-217-2329-2 .
↑ ChristoferCh. Herrmann ChristoferCh., Warmia i Mazury – przewodnik po zabytkach sztuki [online] [dostęp 2019-05-29] (ang.).
↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-24] .
↑ Współpraca samorządowa. Urząd Miejski w Dobrym Mieście. [dostęp 2011-06-21].
↑ Strona gminy Nieporęt

Bibliografia

TomaszT. Darmochwał TomaszT., Marek JacekM.J. Rumiński Marek JacekM.J., Warmia Mazury, przewodnik, Białystok: TD, 1996, s. 84–85, ISBN 83-902165-0-7 .
PiotrP. Skurzyński PiotrP., Warmia, Mazury, Suwalszczyzna, Warszawa: Sport i Turystyka – Muza, 2004, s. 98–100, ISBN 83-7200-631-8 .
Miasta polskie w Tysiącleciu, t. II, Wrocław – Warszawa – Kraków: Ossolineum, 1967, s. 116–117 .

Linki zewnętrzne

Dobremiasto, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 70 .
Gazeta i serwis informacyjny Wiadomości Warmińskie
Serwis informacyjny DobreMiasto.net
Historia Żydów w Dobrym Mieście na portalu Wirtualny Sztetl

[1] BIP gminy. Statystyka ludności Gminy Dobre Miasto za 2022 rok

[2] Marian Biskup. Rozwój sieci miast pruskich do drugiej połowy XVII w. „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”. 28 (3), s. 409, 1980. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe. ISSN 0023-5881. Cytat: Biskupi na środkowej i południowej Warmii lokowali […] Dobre Miasto (1329 r.) […]. (pol.).

[3] Rys historyczny. Szlak Świętej Warmii. [dostęp 2022-09-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-09-17)]. Cytat: […] środkowa część (Dobre Miasto, Orneta) przynależała do Pogezanii […]. (pol.).

[Populacja2018-4] Dobre Miasto w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-12] , liczba ludności na podstawie danych GUS.

[CITEREFSkurzyński200498-5] Skurzyński 2004 ↓, s. 98.

[6] Zarządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 r. (M.P. z 1946 r. nr 44, poz. 85)

[7] Uchwała XXVI/129/2020 w sprawie ustanowienia herbu, flagi oraz pieczęci Gminy Dobre Miasto [online], BIP Dobre Miasto [dostęp 2020-09-11] .

[8] JanJ. Bałdowski JanJ., Warmia i Mazury, mały przewodnik, Warszawa: Sport i Turystyka, 1977, s. 69 .

[9] WojciechW. Jankowski WojciechW., Mały przewodnik po Polsce, Warszawa: Sport i Turystyka, 1983, s. 105, ISBN 83-217-2329-2 .

[10] ChristoferCh. Herrmann ChristoferCh., Warmia i Mazury – przewodnik po zabytkach sztuki [online] [dostęp 2019-05-29] (ang.).

[11] Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-24] .

[12] Współpraca samorządowa. Urząd Miejski w Dobrym Mieście. [dostęp 2011-06-21].

[13] Strona gminy Nieporęt

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

Miasta na prawach powiatu	Elbląg Olsztyn
Miasta powiatowe	Bartoszyce Braniewo Działdowo Ełk Giżycko Gołdap Iława Kętrzyn Lidzbark Warmiński Mrągowo Nidzica Nowe Miasto Lubawskie Olecko Ostróda Pisz Szczytno Węgorzewo
Miasta gminne	Barczewo Biała Piska Biskupiec Bisztynek Dobre Miasto Frombork Górowo Iławeckie Jeziorany Kisielice Korsze Lidzbark Lubawa Mikołajki Miłakowo Miłomłyn Młynary Morąg Olsztynek Orneta Orzysz Pasłęk Pasym Pieniężno Reszel Ruciane-Nida Ryn Sępopol Susz Tolkmicko Wielbark Zalewo

Siedziba gminy	Dobre Miasto
Wsie	Barcikowo Bzowiec Cerkiewnik Głotowo Jesionowo Kabikiejmy Kabikiejmy Dolne Knopin Łęgno Mawry Międzylesie Nowa Wieś Mała Orzechowo Piotraszewo Podleśna Praslity Smolajny Stary Dwór Swobodna
Osady	Kłódka Kosyń Kunik Urbanowo
Osady leśne	Chmury Kazimierowo Krzyżno Wichrowo
Integralne części wsi	Wilki

Miasta	Barczewo Biskupiec Dobre Miasto Jeziorany Olsztynek
Gminy miejsko-wiejskie	Barczewo Biskupiec Dobre Miasto Jeziorany Olsztynek
Gminy wiejskie	Dywity Gietrzwałd Jonkowo Kolno Purda Stawiguda Świątki

Przynależność wojewódzka	okręg mazurski (1945-46) woj. olsztyńskie (od 1946)
Miasta	Dobre Miasto Lidzbark Warmiński
Gminy wiejskie (1945–54 i 1973–75)	Dobre Miasto (1945–54 i od 1973) Kiwity (Kiwitten) (1945–54 i od 1973) Kłębowo (Wernegitten) (1945–54) Lidzbark Warmiński (1945–54 i od 1973) Lubomino (Lubomin) (1945–54 i od 1973) Piotraszewo (Peterswalde) (1945–54) Runowo (1945–54 i od 1973) Świątki (Heiligental) (1945–54 i od 1973)
Gromady (1954–72)	Babiak (1954–59) Barcikowo (1954–72) Dobre Miasto (1958–72) Głotowo (1954–57) Gołogóra (1954–57) Kierwiny (1954–57) Kiwity (1954–72) Kłębowo (1954–72) Kochanówka (1954–59) Kraszewo (1954–72) Krekole (1954–59) Kwiecewo (1954–59) Lidzbark Warmiński (1958–72) Lubomino (1954–72) Łaniewo (1954–59) Piotraszewo (1954–61) Podleśna (1954–61) Rogiedle (1954–71) Rogóż (1954–72) Runowo (1954–72) Smolajny (1954–57) Świątki (1954–72) Wielochowo (1954–57) Wilczkowo (1954–59) Wolnica (1954–57) Wozławki (1954–59 →) Żegoty (1954–59)