Antymon

Antymon
	cyna ← antymon → tellur
	Wygląd
	srebrzystoszary
	; Widmo emisyjne antymonu
	Ogólne informacje
Nazwa, symbol, l.a.	antymon, Sb, 51; (łac. stibium)
Grupa, okres, blok	15 (VA), 5, p
Stopień utlenienia	III, V
Właściwości metaliczne	półmetal
Właściwości tlenków	średnio kwasowe
Masa atomowa	121,76 ± 0,01
Stan skupienia	stały
Gęstość	6697 kg/m³
Temperatura topnienia	630,63 °C
Temperatura wrzenia	1587 °C
Numer CAS	7440-36-0
PubChem	23967
Właściwości atomowe
Promień; • atomowy; • walencyjny	; 145 pm; 138 pm
Konfiguracja elektronowa	[Kr]4d105s25p3
Zapełnienie powłok	2, 8, 18, 18, 5; (wizualizacja powłok)
Elektroujemność; • w skali Paulinga; • w skali Allreda	; 2,05; 1,82
Potencjały jonizacyjne	I 834 kJ/mol; II 1594,9 kJ/mol; III 2440 kJ/mol
Właściwości fizyczne
Ciepło parowania	77,14 kJ/mol
Ciepło topnienia	19,87 kJ/mol
Ciśnienie pary nasyconej	2,49×10−21 Pa (6304 K)
Konduktywność	2,88×106 S/m
Ciepło właściwe	210 J/(kg·K)
Przewodność cieplna	24,3 W/(m·K)
Układ krystalograficzny	trójskośny
Twardość; • w skali Mohsa	; 3
Objętość molowa	18,19×10−6 m³/mol
Najbardziej stabilne izotopy
Niebezpieczeństwa
	Karta charakterystyki: dane zewnętrzne firmy Sigma-Aldrich [dostęp 2011-10-02]
	Globalnie zharmonizowany system; klasyfikacji i oznakowania chemikaliów
	Na podstawie podanej karty charakterystyki
Zwroty H	H302+H332, H411
Zwroty P	P273
	NFPA 704
Na podstawie; podanego źródła	0 2 0
	Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą; warunków normalnych (0 °C, 1013,25 hPa)
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Antymon (Sb, łac. stibium) – pierwiastek chemiczny z grupy metaloidów.

Występuje w czterech odmianach alotropowych: żółtej, srebrzystobiałej (antymon metaliczny), czarnej i wybuchowej. Znany od starożytności.

Charakterystyka

Antymon nie reaguje z kwasami nieutleniającymi^[b]. Gorący stężony kwas siarkowy wprowadza go do roztworu w postaci jonów Sb3+
, a gorący stężony kwas azotowy przeprowadza go w biały i trudno rozpuszczalny kwas antymonowy. Występuje w roztworze w postaci jonów Sb3+
, SbO−
2 (antymoniny) oraz SbO−
3 (antymoniany).

Antymon tworzy trzy tlenki: SbIII

2O
3, SbV

2O
5 oraz mieszany SbIII
SbV
O
4^[4]. Antymonyl (−Sb=O) tworzy rozpuszczalny kompleks z kwasem winowym, winian antymonylu i potasu K(SbO)C
4H
4O
6, znany jako środek wymiotny „emetyk” (łac. emeticus – wymioty).

Izotop 125
Sb emituje cząstki beta o energiach od 94 do 621 k eV oraz promienie gamma o energiach od 35 do 671 keV. Gromadzi się w płucach i kościach.

Występowanie

Przybliżona zawartość antymonu w skorupie ziemskiej wynosi od 0,2 do 0,5 ppm (ok. 0,000023% wagowo). Rudami antymonu są antymonit (Sb
2S
3) i ulmanit (NiSbS).

Zastosowania

Stosowany w stopach drukarskich i łożyskowych oraz jako utwardzacz w stopach ołowiu. Jest składnikiem masy pokrywającej główki zapałek. Domieszkuje się nim półprzewodniki (na przykład antymonek indu tworzy półprzewodniki typu „n”).

W postaci antymonoglukonianu sodu stosowany w farmakoterapii lejszmaniozy. Dawniej do wywoływania biegunki używano tzw. pigułki wieczystej – małej kulki antymonu, która po połknięciu powodowała „gwałtowne przeczyszczenie wnętrzności”, po czym mogła być użyta ponownie^[5]

Uwagi

↑ Podana wartość stanowi przybliżoną standardową względną masę atomową (ang. abridged standard atomic weight) publikowaną wraz ze standardową względną masą atomową, która wynosi 121,760 ± 0,001. Znane są próbki geologiczne, w których pierwiastek ten ma skład izotopowy odbiegający od występującego w większości źródeł naturalnych. Masa atomowa pierwiastka w tych próbkach może więc różnić się od podanej w stopniu większym niż wskazana niepewność. Zob. Prohaska i in. 2021 ↓, s. 584.
↑ Potencjał standardowy Sb(III)/Sb wynosi 0,15 V.

Przypisy

↑ ^a ^b Antimony (Sb) – Chemical properties, Health and environmental effects. [dostęp 2013-03-29].
↑ Antimony (nr 00637) (ang.) – karta charakterystyki produktu Sigma-Aldrich (Merck) na obszar Stanów Zjednoczonych. [dostęp 2011-10-02]. (przeczytaj, jeśli nie wyświetla się prawidłowa wersja karty charakterystyki)
↑ ThomasT. Prohaska ThomasT. i inni, Standard atomic weights of the elements 2021 (IUPAC Technical Report), „Pure and Applied Chemistry”, 94 (5), 2021, s. 573–600, DOI: 10.1515/pac-2019-0603 (ang.).
↑ Philip John Durrant, Bryl Durrant: Zarys współczesnej chemii nieorganicznej. Warszawa: PWN, 1965, s. 857–858, 868.
↑ Historia alkoholi. W: Andrzej Fiedoruk: Nalewki i wódki. Warszawa: Muza, 2005. (Fragment rozdziału zamieszczony w serwisie Potrawy Regionalne)

Bibliografia

Jerzy Minczewski, Zygmunt Marczenko: Chemia analityczna – 1. Podstawy teoretyczne i analiza jakościowa. Warszawa: PWN, 2001. ISBN 83-01-13499-2.
Ryszard Szepke: 1000 słów o atomie i technice jądrowej. MON, 1982. ISBN 83-11-06723-6. (pol.).

[3] Podana wartość stanowi przybliżoną standardową względną masę atomową (ang. abridged standard atomic weight) publikowaną wraz ze standardową względną masą atomową, która wynosi 121,760 ± 0,001. Znane są próbki geologiczne, w których pierwiastek ten ma skład izotopowy odbiegający od występującego w większości źródeł naturalnych. Masa atomowa pierwiastka w tych próbkach może więc różnić się od podanej w stopniu większym niż wskazana niepewność. Zob. Prohaska i in. 2021 ↓, s. 584.

[5] Potencjał standardowy Sb(III)/Sb wynosi 0,15 V.

[sb-1] Antimony (Sb) – Chemical properties, Health and environmental effects. [dostęp 2013-03-29].

[Fluka-US-2] Antimony (nr 00637) (ang.) – karta charakterystyki produktu Sigma-Aldrich (Merck) na obszar Stanów Zjednoczonych. [dostęp 2011-10-02]. (przeczytaj, jeśli nie wyświetla się prawidłowa wersja karty charakterystyki)

[CIAAW-4] ThomasT. Prohaska ThomasT. i inni, Standard atomic weights of the elements 2021 (IUPAC Technical Report), „Pure and Applied Chemistry”, 94 (5), 2021, s. 573–600, DOI: 10.1515/pac-2019-0603 (ang.).

[Durrant-6] Philip John Durrant, Bryl Durrant: Zarys współczesnej chemii nieorganicznej. Warszawa: PWN, 1965, s. 857–858, 868.

[potregio-7] Historia alkoholi. W: Andrzej Fiedoruk: Nalewki i wódki. Warszawa: Muza, 2005. (Fragment rozdziału zamieszczony w serwisie Potrawy Regionalne)

[8] Alternatywnie do skandowców zalicza się często nie lutet i lorens, lecz lantan, aktyn oraz hipotetyczny unbiun.

[9] Budowa 8. okresu jest przedmiotem badań teoretycznych i dokładne umiejscowienie pierwiastków tego okresu w ramach układu okresowego jest niepewne.

[a]

[3]

[1]

[2]

[b]

[4]

[5]

[i]

[ii]