Alamanowie

Państwo Alemanów ok. 1000 roku

Domostwo Alemanów z okresu rzymskiego (rekonstrukcja)

Alemanowie, Alamanowie (łac. Alamanni) – germański związek plemienny, od III wieku n.e. dokonujący najazdów na zachodnie prowincje cesarstwa rzymskiego.

Powstanie związku plemiennego

Na przełomie II i III wieku n.e. nastąpiła konsolidacja germańskich plemion na terytorium Germanii właściwej. W początkach III wieku na pograniczu zachodnich prowincji rzymskich ukształtował się potężny związek plemienny Alemanów, którego podstawę etniczną stanowiły swebskie plemiona wywodzące się z dorzecza Łaby: Semnonowie, Hermundurowie, Markomanowie. Jako nowo powstały związek Alemanowie nie posiadali starej rodziny królewskiej cieszącej się szczególnym autorytetem. Żadna z alemańskich grup (poza Jutungami, którzy stali się Alemanami później) prawdopodobnie nie używała dawnej nazwy. „Alle Männer” („wszyscy mężowie, mężowie spośród wszystkich”) uważani byli za „mieszańców” przez swych sąsiadów o starych tradycjach plemiennych. Zamieszkiwali obszar pomiędzy Renem, Menem, Neckarem i Dunajem.

Najazdy na ziemie cesarstwa

Pierwszy raz zagrozili rzymskiej granicy na Renie i Dunaju w 213 roku. Pierwsza wzmianka o Alamanach w rzymskiej historiografii pojawia się u Aureliusza Wiktora, który wspomina o zwycięstwie Karakalli. Choć inni starożytni historycy milczą o tym, relację Aureliusza potwierdza odnaleziona inskrypcja. Wielki najazd dokonany w 233 roku na obszarze Górnej Germanii i Recji zniszczył wiele osad wojskowych i cywilnych. W 259 r. nastąpiło przełamanie limesu na całej linii – od dolnego Renu po dolny Dunaj, a barbarzyńcy dotarli aż do Mediolanu. W 260 roku Alemanowie splądrowali Aventicum (dziś Avenches w Szwajcarii). Odtąd naruszanie granicy nabrało stałego charakteru. W 268 ponieśli wielką klęskę w walce z wojskami Klaudiusza II w bitwie nad jeziorem Garda. W 277 roku zostali pobici przez cesarza Probusa. Mimo to Rzymianie musieli opuścić Agri Decumates i z części prowincji Górna Germania i Recja powstała Alemania (ok. 300 roku). W 350 Konstancjusz II zezwolił na przekroczenie granicy i osiedlenie się w Galii Alemanom, za którymi podążyli Frankowie. Około 356 Konstancjusz zmuszony był jednak wysłać karną wyprawę pod wodzą Juliana, który w bitwie pod Argentorate (Strasburgiem) w 357 pobił wojowniczych Alemanów i pojmał ich króla Chnodomara.

Po wycofaniu w 401 roku rzymskich wojsk z prowincji północnych (do obrony Italii przed Alarykiem), Alemanowie zaczęli osiedlać się na obszarze dzisiejszej Szwajcarii – w okolicach Bazylei i nad Jeziorem Bodeńskim. W VI wieku dotarli do środkowej Szwajcarii. Granica między nimi a Burgundami przebiegała nad rzeką Aar, w okolicach Berna (bagna i starorzecza) – tak powstała późniejsza językowa granica francusko-niemiecka.

W bitwie pod Tolbiacum (Zülpich) w 496 Alemanowie zostali pokonani przez Chlodwiga, który w 506 krwawo stłumił alemańskie powstanie. Odtąd Alemania wchodziła w skład państwa Franków jako marchia i włączano do niego kolejne terytoria Alemanów, tworząc na ich obszarze biskupstwa (Salzburg – 614, Augsburg – 736, Moguncja – 745, Bazylea – 805).

Ostatni bunt Alemanów przeciw zwierzchności Franków miał miejsce w 746 r. i stłumiony został przez syna Karola Młota – Karlomana, przechodząc do historii jako „krwawa łaźnia w Cannstatt” (koło Altenburga); zginął wtedy książę Alemanów Teutbald. Po tym Alemania przestała istnieć jako księstwo, a granica państwa Franków przesunęła się na południe w okolice środkowej Wirtembergii.

W X w. na terytoriach zasiedlanych przez Alemanów powstało księstwo Szwabii; od nich też pochodzi francuska i hiszpańska nazwa Niemiec – odpowiednio Allemagne i Alemania.

Krótki miecz (saks) używany przez Alemanów we wczesnym średniowieczu i jego współczesna replika

Typowy ubiór męski (muzealna rekonstrukcja)

Królowie Alemanów

Chrocus 306 Mederich Chnodomar 350, 357 Vestralp 357, 359 Ur 357, 359 Agenarich 357 Suomar 357, 358 Hortar 357, 359 Gundomad 354

Ursycyn 357, 359 Makrian 368–371 Rando 368 Hariobaud Wadomar przed 354–360 Vithicab 360–368 Priarius?–378 Gibuld ok. 470

Królowie alemańscy mianowani przez Franków

Butilin 539–554 Leuthari I przed 552–554 Haming 539–554 Lantachar do 548 Magnachar 565 Vaefar 573 Theodefrid Leutfred I do 588 Uncilin 588–607 Gunzo 613

Chrodobert 630 Leuthari II 642 Gotfrid do 709 Willehari 709–712 (w Ortenau) Lantfrid I 709–730 Theudebald 709–744 Lantfrid II 746–749 Gerold 791–799 Isenbard 799–806

Zobacz też

• Kampania Maksymina Traka przeciwko Alamanom

Wskazówki bibliograficzne

• Gustav Faber: Merowingowie i Karolingowie. Warszawa: PIW, 1994.
• Jerzy Rajman: Encyklopedia średniowiecza. Kraków: Wyd. Zielona Sowa, 2006.
• Bernard Rutowski: Walka cesarstwa rzymskiego z najazdami barbarzyńców w latach 352–360, [w:] „Meander” R. 36 (1981), s. 123–137.
• Magdalena Mączyńska: Wędrówki ludów. Historia niespokojnej epoki IV i V w. Warszawa-Kraków: PWN, 1996, ISBN 83-01-12120-3.