Deneb
Deneb (Alfa Cygni, α Cyg) – najjaśniejsza gwiazda w konstelacji Łabędzia, odległa o około 2600 lat świetlnych od Słońca.
| α Cygni | |||||||||||||||||||
 Deneb to jasna gwiazda na lewo i powyżej środka zdjęcia | |||||||||||||||||||
| Dane obserwacyjne (J2000) | |||||||||||||||||||
| Gwiazdozbiór | |||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Rektascensja | |||||||||||||||||||
| Deklinacja | |||||||||||||||||||
| Paralaksa (π) | |||||||||||||||||||
| Odległość | |||||||||||||||||||
| Wielkość obserwowana | |||||||||||||||||||
| Rozmiar kątowy |
0,0025[4] | ||||||||||||||||||
| Ruch własny (RA) | |||||||||||||||||||
| Ruch własny (DEC) | |||||||||||||||||||
| Prędkość radialna | |||||||||||||||||||
| Charakterystyka fizyczna | |||||||||||||||||||
| Rodzaj gwiazdy | |||||||||||||||||||
| Typ widmowy |
A2 Ia[2] | ||||||||||||||||||
| Masa | |||||||||||||||||||
| Promień | |||||||||||||||||||
| Metaliczność [Fe/H] |
0,15[1] | ||||||||||||||||||
| Wielkość absolutna | |||||||||||||||||||
| Jasność | |||||||||||||||||||
| Prędkość obrotu |
20 ± 2 km/s[3] | ||||||||||||||||||
| Przyspieszenie grawitacyjne |
12,6[3] | ||||||||||||||||||
| Temperatura |
8525 ± 75 K[3] | ||||||||||||||||||
| Charakterystyka orbitalna | |||||||||||||||||||
| Krąży wokół | |||||||||||||||||||
| Półoś wielka |
8173 pc[1] | ||||||||||||||||||
| Mimośród |
0,1003[1] | ||||||||||||||||||
| Alternatywne oznaczenia | |||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
Nazwa
edytujNazwa gwiazdy pochodzi od arabskiego słowa arab. ذنب dhaneb, które oznacza ogon. Całe wyrażenie brzmi ذنب الدجاجة Dhanab ad-Dajāja, czyli „ogon kury”, od starszej nazwy Łabędzia[6]. Wywodząca się od niego nazwa Denebadigege była używana w Tablicach alfonsyńskich[7], występowały też warianty np. Deneb Adige i Denebedigege[6]. Inna nazwa Arided pochodzi od wyrażenia Al Ridhādh, innej nazwy konstelacji o niepewnym znaczeniu[6].
Nazwami podobnymi do „Deneb” określano także inne gwiazdy w ogonach wyobrażonych na niebie wizerunków zwierząt. Międzynarodowa Unia Astronomiczna formalnie zatwierdziła nazwę Deneb dla określenia najjaśniejszej gwiazdy Łabędzia, a także: Deneb Algedi dla najjaśniejszej gwiazdy Koziorożca, Denebola dla drugiej co do jasności gwiazdy Lwa i Aldhanab dla gwiazdy w Żurawiu[8].
Chińczycy widzieli w gwiazdach Łabędzia most lub przeprawę przez „niebiańską rzekę” Drogi Mlecznej. Wyrażenie chiń. 天津; pinyin Tiānjīn oznacza „niebiańską przeprawę”, natomiast Deneb to „czwarta gwiazda niebiańskiej przeprawy”, chiń. 天津四; pinyin Tiānjīnsì[9].
Charakterystyka obserwacyjna
edytujW północnych szerokościach geograficznych Deneb nigdy nie zachodzi. Razem z innymi jasnymi gwiazdami – Wegą i Altairem – tworzy charakterystyczny asteryzm, tzw. trójkąt letni[4].
18 000 lat temu Deneb znajdował się w pozycji północnej gwiazdy polarnej ziemskiego nieba, był ok. 7 stopni od północnego bieguna niebieskiego. Ze względu na precesję osi Ziemi, Deneb ponownie stanie się gwiazdą polarną około roku 9800 naszej ery[4].
Mars ma podobne nachylenie osi co Ziemia. Północny biegun Marsa wskazuje środek linii, która łączy Deneb z gwiazdą Alderamin[10].
Charakterystyka fizyczna
edytujJest to nadolbrzym należący do typu widmowego A2Ia. Jego temperatura to około 8500 K[4]. Deneb należy do najdalej położonych gwiazd widocznych gołym okiem, choć jego odległość nie jest dobrze znana ze względu na znaczną niepewność pomiaru paralaksy przez sondę Hipparcos; ten pomiar sugeruje odległość ponad 1400 lat świetlnych od Słońca[1][4]. Deneb należy jednak do asocjacji gwiazdowej Cygnus OB 7, a to wskazuje na znacznie większą odległość. Inne metoda określenia odległości, oparte na parametrach fizycznych gwiazdy, dają podobne odległości, pozwalając stwierdzić, że gwiazda jest oddalona o około 2600 lat świetlnych[3].
Gwiazda ta jest około 200 tysięcy razy jaśniejsza od Słońca. Jej promień szacuje się na około 200 słonecznych. Umieszczona w miejscu Słońca, wypełniłaby przestrzeń po orbitę Ziemi. Ma ona masę 19 ± 4 razy większą niż masa Słońca. Modele ewolucji gwiazd wskazują, że rozpoczęła życie jako gorąca, błękitna gwiazda typu widmowego O o masie 23 ± 2 M☉ (tak masywne gwiazdy tracą masę przez potężny wiatr gwiazdowy) i obecnie jest obserwowana w trakcie przemiany w czerwonego nadolbrzyma[3]. Tak masywna gwiazda zakończy życie w eksplozji supernowej[4].
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ a b c d e f g h i Anderson E., Francis C.: HIP 102098. [w:] Extended Hipparcos Compilation (XHIP) [on-line]. VizieR, 2012. [dostęp 2017-07-18]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h Deneb w bazie SIMBAD (ang.)
- ↑ a b c d e f g h i j F. Schiller, N. Przybilla. Quantitative spectroscopy of Deneb. „Astronomy & Astrophysics”. 479 (3), s. 849–858, 2008. DOI: 10.1051/0004-6361:20078590. arXiv:0712.0040. Bibcode: 2008A&A...479..849S.
- ↑ a b c d e f Jim Kaler: DENEB (Alpha Cygni). STARS, 2009-06-26. [dostęp 2017-11-28]. (ang.).
- ↑ G.A. Gontcharov. Pulkovo Compilation of Radial Velocities for 35 495 Hipparcos stars in a common system. „Astronomy Letters”. 32 (11), s. 759, 2006. DOI: 10.1134/S1063773706110065. Bibcode: 2006AstL...32..759G.
- ↑ a b c Cygnus, the Swan. W: Richard Hinckley Allen: Star Names Their Lore and Meaning. Nowy Jork: Dover Publications Inc., 1963, s. 195. ISBN 0-486-21079-0. (ang.).
- ↑ P. Kunitzsch. The Star Catalogue Commonly Appended to the Alfonsine Tables. „Journal for the History of Astronomy”. 17 (49), s. 89–98, 1986. Bibcode: 1986JHA....17...89K.
- ↑ Naming Stars. Międzynarodowa Unia Astronomiczna, 2017-11-19. [dostęp 2017-11-28].
- ↑ Cygnus. W: Ian Ridpath: Star Tales. James Clarke & Co., 1988. ISBN 978-0-7188-2695-6.
- ↑ N.G. Barlow: Mars: An introduction to its interior, surface and atmosphere. Cambridge University Press, 2008, s. 21. ISBN 0-521-85226-9.
Linki zewnętrzne
edytuj- Deneb, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2017-11-28] (ang.).
- Zdjęcie gwiazdy Deneb i pobliskich mgławic