Niebielistka
Niebielistka, swercja[5] (Swertia L.) – rodzaj roślin z rodziny goryczkowatych (Gentianaceae). Obejmuje ok. 150[4]–160[6] gatunków. Najliczniej przedstawiciele tego rodzaju reprezentowani są w Afryce i Azji, mniej liczne gatunki rosną w Europie i Ameryce Północnej[4]. W Polsce występuje tylko jeden – niebielistka trwała (Swertia perennis)[5]. Łacińska nazwa rodzaju pochodzi od nazwiska żyjącego na przełomie XVI i XVII w. holenderskiego ogrodnika – Emmanuela Swerta.
 Niebielistka trwała | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | |||
| Klasa | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj |
niebielistka | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Swertia L. Sp. Pl. 226. 1753 | |||
| Typ nomenklatoryczny | |||
| Synonimy | |||
| |||
NIektóre gatunki wykorzystywane są jako rośliny lecznicze i ozdobne[7].
Morfologia
edytuj- Pokrój
- Rośliny jednoroczne i byliny. Korzenie cienkie, włókniste lub drewniejące. U części przedstawicieli brak łodygi – kwiaty rozwijają się na głąbiku, u innych łodyga dobrze rozwinięta, podnosząca się lub prosto wzniesiona, okrągła na przekroju, kreskowana lub kanciasta, pojedyncza lub rozgałęziona[4].
- Liście
- Całobrzegie, zwykle naprzeciwległe, rzadziej skrętoległe lub w okółkach[4].
- Kwiaty
- Zebrane w wierzchotki tworzące pojedynczą lub złożoną wiechę, rzadko kwiatostan zredukowany do grona lub kwiat pojedynczy. Działki kielicha i korony kwiatu 4- lub 5-krotne, podzielone niemal do nasady (rurka do 3 mm długości). Każdy płatek z jednym lub dwoma miodnikami o frędzlowatych lub gładkich brzegach. Pręciki osadzone u nasady płatków korony. Zalążnia jednokomorowa, zwieńczona krótką lub długą szyjką słupka[4].
- Owoce
- Torebki otwierające się dwiema klapkami, zawierające od kilku do wielu drobnych nasion[4].
Systematyka
edytujSwertia Boehmer in Ludwig = Tolpis Adanson
- Pozycja systematyczna
Rodzaj z podplemienia Swertiinae, plemienia Gentianeae w obrębie rodziny goryczkowatych (Gentianaceae) z rzędu goryczkowców (Gentianales)[2][8].
Analizy DNA plastydowego pozwoliły sytuować ten rodzaj w pozycji siostrzanej względem rodzajów goryczuszka Gentianella, Lomatogonium i Comastoma. Bardziej bazalną pozycję w tym samym kladzie zajmują oddzielone wcześniej rodzaje Gentianopsis i Halenia. Analizy wskazują na to, że rodzaj prawdopodobnie nie jest monofiletyczny i tworzy grad ewolucyjny w obrębie ww. kladu[9].
- Relacje filogenetyczne w obrębie podplemienia Swertiinae[9]
| Swertiinae |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
- Wykaz gatunków[6]
- Swertia abyssinica Hochst.
- Swertia acaulis Harry Sm.
- Swertia alata (D.Don ex G.Don) Royle ex C.B.Clarke
- Swertia alba T.N.Ho & S.W.Liu
- Swertia alternifolia Royle
- Swertia angustifolia Buch.-Ham. ex D.Don
- Swertia arisanensis Hayata
- Swertia asarifolia Franch.
- Swertia assamensis Harry Sm.
- Swertia banzragczii Sanchir
- Swertia barunensis Chassot
- Swertia beddomei C.B.Clarke
- Swertia bifolia Batalin
- Swertia bimaculata (Siebold & Zucc.) Hook.f. & Thomson ex C.B.Clarke
- Swertia binchuanensis T.N.Ho & S.W.Liu
- Swertia brownii J.Shah
- Swertia burmanica Harry Sm.
- Swertia calcicola Kerr
- Swertia calicina Franch.
- Swertia candelabrum Harry Sm.
- Swertia changii Sheng Z.Yang, Chien F.Chen & Chih H.Chen
- Swertia chirayita (Roxb.) H.Karst.
- Swertia cincta Burkill
- Swertia coerulescens (Zoll. & Moritzi) Gilg
- Swertia conaensis T.N.Ho & S.W.Liu
- Swertia connata Schrenk ex Fisch. & C.A.Mey.
- Swertia cordata (G.Don) Wall. ex C.B.Clarke
- Swertia corymbosa (Griseb.) Fielding & Gardner
- Swertia crassiuscula Gilg
- Swertia crossoloma Harry Sm.
- Swertia cuneata D.Don
- Swertia davidii Franch.
- Swertia decora Franch.
- Swertia decurrens C.B.Rob.
- Swertia delavayi Franch.
- Swertia densifolia (Griseb.) Kashyapa
- Swertia dichotoma L.
- Swertia dilatata C.B.Clarke
- Swertia diluta (Turcz.) Benth. & Hook.f.
- Swertia divaricata Harry Sm.
- Swertia elata Harry Sm.
- Swertia emeiensis Ma
- Swertia eminii Engl.
- Swertia endotricha Harry Sm.
- Swertia engleri Gilg
- Swertia erosula N.E.Br.
- Swertia erythrosticta Maxim.
- Swertia fasciculata T.N.Ho & S.W.Liu
- Swertia fedtschenkoana Pissjauk.
- Swertia forrestii Harry Sm.
- Swertia franchetiana Harry Sm.
- Swertia gonczaroviana Pissjauk.
- Swertia graciliflora Gontsch.
- Swertia grandiflora Harry Sm.
- Swertia gyacaensis T.N.Ho & S.W.Liu
- Swertia handeliana Harry Sm.
- Swertia hickinii Burkill
- Swertia hispidicalyx Burkill
- Swertia hongquanii Jia X.Li
- Swertia hookeri C.B.Clarke
- Swertia iberica Fisch. ex C.A.Mey.
- Swertia intermixta A.Rich.
- Swertia japonica (Schult.) Makino
- Swertia javanica Blume
- Swertia juzepczukii Pissjauk.
- Swertia kilimandscharica Engl.
- Swertia kingii Hook.f.
- Swertia kouitchensis Franch.
- Swertia lactea Bunge
- Swertia lastii Engl.
- Swertia lawii (C.B.Clarke) Burkill
- Swertia leducii Franch.
- Swertia lihengiana T.N.Ho & S.W.Liu
- Swertia longifolia Boiss.
- Swertia lugardae Bullock
- Swertia luquanensis S.W.Liu ex T.N.Ho
- Swertia lurida (D.Don) C.B.Clarke
- Swertia macrosepala Gilg
- Swertia macrosperma (C.B.Clarke) C.B.Clarke
- Swertia mannii Hook.f.
- Swertia marginata Schrenk
- Swertia membranifolia Franch.
- Swertia mildbraedii Gilg
- Swertia mileensis T.N.Ho & W.L.Shih
- Swertia multicaulis D.Don
- Swertia mussotii Franch.
- Swertia nepalensis J.Shah
- Swertia nervosa (G.Don) Wall. ex C.B.Clarke
- Swertia noguchiana Hatus.
- Swertia obtusa Ledeb.
- Swertia oculata Hemsl.
- Swertia oxyphylla (Miq.) Boerl.
- Swertia paniculata Wall.
- Swertia papuana Diels
- Swertia patens Burkill
- Swertia patula Harry Sm.
- Swertia perennis L. – niebielistka trwała
- Swertia petiolata D.Don
- Swertia pianmaensis T.N.Ho & S.W.Liu
- Swertia piloglandulosa R.Geesink
- Swertia pinetorum Kerr
- Swertia polynectaria (Forssk.) Gilg
- Swertia przewalskii Pissjauk.
- Swertia pseudochinensis H.Hara
- Swertia pseudohookeri Harry Sm.
- Swertia pubescens Franch.
- Swertia pumila Hochst.
- Swertia punctata Baumg.
- Swertia punicea Hemsl.
- Swertia purpurascens (D.Don) C.B.Clarke
- Swertia quartiniana A.Rich.
- Swertia racemosa (Griseb.) Wall. ex C.B.Clarke
- Swertia ramosa W.W.Sm.
- Swertia raveendrae Shahina & Nampy
- Swertia rosularis T.N.Ho & S.W.Liu
- Swertia rosulata (Baker) Klack.
- Swertia rotundiglandula T.N.Ho & S.W.Liu
- Swertia sarmentosa T.N.Ho & S.W.Liu
- Swertia scapiformis T.N.Ho & S.W.Liu
- Swertia schimperi (Hochst.) Griseb.
- Swertia schliebenii Mildbr.
- Swertia schugnanica Pissjauk.
- Swertia scottii J.Shah
- Swertia shintenensis Hayata
- Swertia souliei Burkill
- Swertia speciosa D.Don
- Swertia splendens Harry Sm.
- Swertia squamigera Sileshi
- Swertia staintonii Harry Sm.
- Swertia steenisii R.Geesink
- Swertia striata Collett & Hemsl.
- Swertia stricta Collett & Hemsl.
- Swertia subnivalis T.C.E.Fr.
- Swertia subuniflora B.Hua Chen & Shi L.Chen
- Swertia swertopsis Makino
- Swertia tashiroi (Maxim.) Makino
- Swertia taylorii J.Shah
- Swertia tenuis T.N.Ho & S.W.Liu
- Swertia tetragona Edgew.
- Swertia tetrandra Hochst.
- Swertia tetrapetala Pall.
- Swertia thomsonii C.B.Clarke
- Swertia tibetica Batalin
- Swertia tozanensis Hayata
- Swertia trichotoma Wight ex C.B.Clarke
- Swertia uniflora Mildbr.
- Swertia usambarensis Engl.
- Swertia veratroides Maxim. ex Kom.
- Swertia verticillifolia T.N.Ho & S.W.Liu
- Swertia virescens Harry Sm.
- Swertia volkensii Gilg
- Swertia wardii C.Marquand
- Swertia wattii C.B.Clarke
- Swertia welwitschii Engl.
- Swertia wolfgangiana Grüning
- Swertia woodii J.Shah
- Swertia yezo-alpina H.Hara
- Swertia younghusbandii Burkill
- Swertia yunnanensis Burkill
- Swertia zayuensis T.N.Ho & S.W.Liu
- Swertia zeylanica (Griseb.) Walker ex C.B.Clarke
Przypisy
edytuj- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2011-11-30] (ang.).
- ↑ a b Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-03-22].
- ↑ a b c d e f g Swertia Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. [dostęp 2017-05-02].
- ↑ a b Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 173, ISBN 978-83-62975-45-7.
- ↑ a b Swertia L.. [w:] Plants of the World Online [on-line]. Royal Botanic Gardens Kew. [dostęp 2022-08-15].
- ↑ David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 895, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
- ↑ Genus: Swertia L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-08-16].
- ↑ a b Yu Zhang, Jingya Yu, Mingze Xia, Xiaofeng Chi, Gulzar Khan, Shilong Chen, Faqi Zhang. Plastome sequencing reveals phylogenetic relationships among Comastoma and related taxa (Gentianaceae) from the Qinghai–Tibetan Plateau. „Ecology and Evolution”. 11, 22, s. 16034-16046, 2021. DOI: 10.1002/ece3.8274.
Identyfikatory zewnętrzne: