Manuel Fraga

Manuel Fraga
	; (1963) Irudi gehiago
; Espainiako senataria
; Galiziako Parlamentuko diputatua
; Galiziako Parlamentuko diputatua
; Galiziako Parlamentuko diputatua
; Galiziako Parlamentuko diputatua
; 3. Galiziako Xuntako Presidentea
; Galiziako Parlamentuko diputatua
; 1. Alderdi Popularraren presidentea
; Europarlamentaria
; Europarlamentaria
; Espainiako Diputatuen Kongresuko diputatua
; Espainiako Diputatuen Kongresuko diputatua
; Espainiako Diputatuen Kongresuko diputatua
; Aliantza Popularreko presidentea
; Espainiako Diputatuen Kongresuko diputatua
; Gorte frankistetako prokuradorea
; Agintaritza ministroa
Espainiako enbaxadorea Erresuma Batuan
; Gorte frankistetako prokuradorea
; Gorte frankistetako prokuradorea
; Informazio eta Turismoko ministro frankista
; Gorte frankistetako prokuradorea
Ikasketa Politikoen Institutuko zuzendaria
; Gorte frankistetako prokuradorea
; Gorte frankistetako prokuradorea
katedradun
Bizitza
Jaiotza	Vilalba, 1922ko azaroaren 23a
Herrialdea	Espainia
Bizilekua	Madril
Heriotza	Calle de Fernando el Católico, Madrid (en) , 2012ko urtarrilaren 15a (89 urte)
Heriotza modua	: bihotz-gutxiegitasuna
Familia
Aita	Manuel Fraga Bello
Ezkontidea(k)	Carmen Estévez (en)
Seme-alabak	ikusi Carmen Fraga Estévez;
Haurrideak	ikusi Marcelo Fraga Iribarne (en) ;
Familia	ikusi Carlos Robles Piquer (mul) (koinatu); José María Robles Fraga (en) (sororal nephew (en) ); Manuel Fraga Pedroche (en) (biloba);
Hezkuntza
Heziketa	Santiago de Compostelako Unibertsitatea ; Madrilgo Complutense Unibertsitatea
Hezkuntza-maila	Doctorado en Derechoa
Hizkuntzak	gaztelania
Jarduerak
Jarduerak	politikaria, diplomazialaria eta idazlea
Lantokia(k)	Estrasburgo; Brusela eta Madril
Enplegatzailea(k)	Madrilgo Complutense Unibertsitatea
Jasotako sariak	ikusi Elisabet Katolikoaren Ordenaren lepokoa (1976) ; Alemaniako Errepublika Federalaren Merituaren Izar eta Gerrikodun Merituaren Gurutze Handia (1969) ; San Gregorio Handia Ordenaren Gurutze Handia Zalduna ; Robert Schuman Domina (1997) ; Hilobi Santuaren Ordenaren Gurutze Handia Zalduna ; Cisneros Ordenaren Gurutze Handia (1959) ; Galiziako Urrezko Domina (2009) ; Meritu Zibilaren Ordenaren Lepokoa (2003) ; Karlos III.aren Ordenaren Gurutze Handia (1969) ; Alfontso X.a Jakitunaren Ordenako Gurutze Handia (1973) ; San Raimundo Penyafortekoaren Ordenaren Gurutze Handia (1963) ; Río Brancoren Ordena ; Grand Cross of the Order of the Second of May (2012) ; Grand Cross of the Order of the Sun of Peru‎ ; Grand Cross of the Order of Prince Henry (1964ko martxoaren 16a) ; Grand Cross of the Military Order of Christ ; Grand Cross of the Military Order of Saint James of the Sword ; Grand Cross of the Order of Merit for Agriculture (1968) ; Order of Juan Mora Fernández ; Meritu Zibileko Ordenaren Gurutze Handia (1961) ; Medal of the Oriental Republic of Uruguay (1994ko uztailaren 12a) ; Grand Cross of the Military Merit - White Badge (1966) ; Gold Medal for Tourism Merit (1970) ; Grand Cross of Naval Merit with white badge (1965) ; Grand Cross of the Aeronautical Merit (Spain) - White Decoration (1966) ; [[]] (2009) ; [[]] (2002) ;
Kidetza	Zientzia Moral eta Politikoen Errege Akademia; Espainiako Doktoreen Errege Akademia; Real Academia Galega; Finantza eta Ekonomia Zientzien Errege Akademia; Doktoreen Europar Errege Akademia; Consejo Nacional de Educación (en)
Sinesmenak eta ideologia
Erlijioa	katolizismoa
Alderdi politikoa	Aliantza Popularra; Alderdi Popularra; FET y de las JONS

Manuel Fraga Iribarne (Vilalba, Lugo, 1922ko azaroaren 23a - Madril, Espainia, 2012ko urtarrilaren 15a) politikaria, diplomatikoa, gaztelaniazko idazlea eta agintaria izan zen. Espainiako eskuinaren XX. mendeko politikari garrantzitsuenetarikoa izan zen. Uste osoko frankista, bere ibilbide politiko osoan 1936ko Espainiako estatu kolpearen apologista izan zen,^[1]^[2] eta frankismoaren azken urteetan diktadura hori iraunarazteko asmoz errepresio gogorra bultzatu zuen. Francisco Franco diktadorearen gobernu faxistako kideetatik, XXI. mendean oraindik politikagintzan ziharduen bakarra izan zen.^[3]

Bizitza

Frankismoan hasi zuen bere ibilbide politiko luzea, hainbat kargu hartuta: Turismo eta Informazioko ministroa (1962-1969), enbaxadorea Londresen, presidenteordea eta Gobernazioko ministroa. Ministro zela, hainbat eskubide zanpatzeko aginduak eman zituen: 1965ean, Loiola irratia ixteko agindu zuen, urtebetez; 1969an, Jakin aldizkaria itxiarazi zuen; eta hainbat fusilamendu eta hilketaren ardura politiko zuzena izatea leporatu diote, hala nola Julian Grimau militante komunistaren fusilamenduarena, 1961ean, Gasteizko martxoaren 3ko sarraskiarena, 1976an, eta Francisco Granado, Joaquin Delgado eta Salvador Puig Antich anarkistak garrotez hiltzearena.^[4]^[5]^[6]

Turismoko eta Informazioko ministro zela, turismoa areagotzen saiatu zen eta nazioartean ezaguna egin zen hark bultzatutako Spain is different! kanpaina. Ingeles hizkuntzako herrialdeetan esaldi hori, egun, Espainiak bere ekonomi arazoak menderatzeko dituen zailtasunak adierazteko txantxa ironikotzat erabiltzen da. Frankismoaren zentsura pixka bat lasaitu zuen sexuari zegokionez; ez, ordea, gai politikoetan.^[3] Ospetsua izan zen, orobat, Fragak 1966an Palomares herrixkan (Cuevas del Almanzora udalerria, Almería, Andaluzia) hartutako bainuaren antzezpena, Ameriketako Estatu Batuetako Aireko Armadako hegazkin batetik han bi bonba nuklear erori eta gero; bainu horrekin, osasunerako inolako arriskurik ez zela adierazi nahi zuen.^[7]^[8] Egiaz, ordea, Fraga Almeriako beste hondartza batean bainatu zen, Palomaresek erradiazio maila arriskutsua baitzuen; eta halaxe da gaur egun ere, istripuaz geroztik Palomaresko hondartza hondakin erradioaktiboen legez kanpoko biltegia baita, kutsatutako 50.000 metro kubo lurrekin.^[9]

1976an Erreforma Demokratikoa alderdia sortu zuen, geroago Alianza Popular izan zena. Urte berean, Gasteizko martxoaren 3ko sarraskia jazo zen: poliziak tiroka bost herritar hil eta 150 zauritu zituen, Fraga orduko ordena indarren burua zela, eta urte hartan bertan Jurramendin bi karlista ezkertiar hil zituzten paramilitar faxistek, han ziren poliziek ezertxo ere egin gabe.^[4]

1977an eta 1978an Espainiako konstituzioaren idazketan parte hartu zuen. Konstituzioaren zazpi txostengileetako bat izan zen arren, ez zuen haren alde bozkatu, ez zetorrelako bat Espainiari emango zitzaion autonomia erkidegoen egitura deszentralizatuarekin.^[4] 1982an oposizioaren buru bilakatu zen eta 1989an Jose Maria Aznarrrek kargua hartu arte mantendu zuen eserlekua. Europar Legebiltzarrean ere izan zen, bi urtez, baina berehala Galiziako autonomia erkidegoko presidente bihurtu zen 1990ean, hauteskundeak irabazi ondoren. Erkidegoaren presidente izan zen 2005 arte. Urte hartan, hauteskundeak irabazi arren, gehiengo osoa galdu zuen eta PSOE eta BNG sartu ziren gobernuan.

Alderdi Popularraren ohorezko presidente izan zen hil arte. 2012ko urtarrilaren 15ean hil zen, bere ardurapean egindako krimenez auzitegietan erantzun gabe.^[4]^[6]

Fraga eta euskara

Fragak hainbatetan hitz egin zuen euskarari buruz: 2006an eta 2010 inguruan esan zuenez, euskara «oso maitagarria» da, «prehistorikoa», «museoko hizkuntza», «hizkuntza hila», «ezingo da eguneroko erabilerarako egokitu, oinarrizko sustraitzat "haitz" hitza duen hizkuntza prehistoriko batekin gaur egungo terminologia ezin delako eraiki». Bere ama euskaldunari eskertzen zion euskara irakatsi beharrean frantsesa irakatsi izana, Fragaren iritziz, «euskara hizkuntza hila delako».^[10]^[11]

Erreferentziak

↑ (Gaztelaniaz) Manuel Fraga, Espainiako hedabide publikoetan Francoren gobernatzeko era azaltzen eta goraipatzen. RTVEren artxibo historikoa, 1975.
↑ «Fraga: "El franquismo ha sentado las bases para una España con más orden"», El País, 2007-12-30.
↑ ^a ^b «Manuel Fraga: Manuel Fraga, who has died aged 89, was the only member of the fascist government of the dictator General Francisco Franco still in active politics in the 21st century», The Telegraph, 2012-01-16.
↑ ^a ^b ^c ^d Iñaki Petxarroman: «Kalea beretzat zuen frankista»^{[Betiko hautsitako esteka]}, Berria, 2012-01-17.
↑ Lluís Llach: «Manuel Fraga va ser un feixista», VilaWeb, 2012-01-16.
↑ ^a ^b Miren Ibáñez: «Adiós con demasiadas cuentas pendientes: Fraga muere sin responder por sucesos como la matanza del 3 de marzo», Diario de Noticias de Álava, 2012-01-17.
↑ Paul Geitner, «Spanish Town Struggles to Forget Its Moment on the Brink of a Nuclear Cataclysm», The New York Times, September 12, 2008-09-12.
↑ EiTB. (2012-1-16). Manuel Fraga zendu da. .
↑ (Gaztelaniaz) Sánchez-Ocaña, María José Pintor. (2018-10-28). «Fraga no se bañó en Palomares y la playa de Almería sigue radiactiva - Diario16» Diario16 (Noiz kontsultatua: 2018-10-28).
↑ (Gaztelaniaz) Fraga, euskarari buruz, 2006an. Youtube webguneko bideoa. Iraupena: 31''.
↑ (Gaztelaniaz) Fraga, euskarari buruz, 2010 inguruan. Youtube webguneko bideoa. Iraupena: 35''.

Kanpo estekak

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Manuel Fraga

(Gaztelaniaz) Manuel Fragaren biografia alderdi popularraren webgune ofizialean.

Datuak: Q276043
Multimedia: Manuel Fraga Iribarne / Q276043

[1] (Gaztelaniaz) Manuel Fraga, Espainiako hedabide publikoetan Francoren gobernatzeko era azaltzen eta goraipatzen. RTVEren artxibo historikoa, 1975.

[2] «Fraga: "El franquismo ha sentado las bases para una España con más orden"», El País, 2007-12-30.

[TelegraphObituary-3] «Manuel Fraga: Manuel Fraga, who has died aged 89, was the only member of the fascist government of the dictator General Francisco Franco still in active politics in the 21st century», The Telegraph, 2012-01-16.

[Petxarroman20120117-4] Iñaki Petxarroman: «Kalea beretzat zuen frankista»^{[Betiko hautsitako esteka]}, Berria, 2012-01-17.

[5] Lluís Llach: «Manuel Fraga va ser un feixista», VilaWeb, 2012-01-16.

[MirenIbanez2012-6] Miren Ibáñez: «Adiós con demasiadas cuentas pendientes: Fraga muere sin responder por sucesos como la matanza del 3 de marzo», Diario de Noticias de Álava, 2012-01-17.

[7] Paul Geitner, «Spanish Town Struggles to Forget Its Moment on the Brink of a Nuclear Cataclysm», The New York Times, September 12, 2008-09-12.

[8] EiTB. (2012-1-16). Manuel Fraga zendu da. .

[9] (Gaztelaniaz) Sánchez-Ocaña, María José Pintor. (2018-10-28). «Fraga no se bañó en Palomares y la playa de Almería sigue radiactiva - Diario16» Diario16 (Noiz kontsultatua: 2018-10-28).

[10] (Gaztelaniaz) Fraga, euskarari buruz, 2006an. Youtube webguneko bideoa. Iraupena: 31''.

[11] (Gaztelaniaz) Fraga, euskarari buruz, 2010 inguruan. Youtube webguneko bideoa. Iraupena: 35''.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]