Jesusa Garitaonandia

Jesusa Garitaonandia
	; Irudi gehiago
Bizitza
Jaiotza	Mallabia, 1921eko abuztuaren 6a
Herrialdea	Bizkaia, Euskal Herria
Heriotza	Bilbo, 2000ko irailaren 6a (79 urte)
Familia
Haurrideak	ikusi Digna Garitaonandia;
Hezkuntza
Hizkuntzak	euskara; gaztelania
Jarduerak
Jarduerak	pilotaria
Izengoitia(k)	Areitio

Jesusa Garitaonandia Mallabiabarrena (Mallabia, Bizkaia, 1921eko abuztuaren 16a - Bilbo, Bizkaia, 2000ko irailaren 6a) euskal erraketista profesionala izan zen.^[1] Areitio izenaz kantxaratu zen, bere jaiotetxeko auzoa gogoan.

Biografia

San Trokaz baserria, Jesusaren jaiotetxea.

Jesusa Mallabiko Areitio auzoko San Trokaz baserrian jaio zen. Bere ahizpa Digna Garitaonandia bezala, gazte-gaztetan hasi zen frontoira begira. Garai hartan 3 pilotari eskola zeuden Eibarren. Giro hartan, hainbat neska gazteri piztu zitzaien pilotan ikasteko gogoa, gainera, profesional mailara helduz gero, bizimodua ateratzeko aukera ikusten ere hasi ziren. Apurka-apurka zaletasuna eta interesa hedatzen joan zen eta inguruko herrietara ere heldu zen oihartzuna. Emakume aitzindariak izan ziren kirol munduan ^[2]. Lehen emakume kirolari profesionalak.^[3]

Kirolari ibilbidea

Eibarko Astelena frontoian hasi zen Jesusa pilotan zaletzen eta ikasten. Laster etorri zitzaion Kataluniara jokatzen joateko eskaintza. Bartzelonan egin zuen debuta, Sol y Sombra frontoian eta bertan jarraitu zuen jokatzen zenbait urtez. Jokalari sasoian 5-6 neska bizi ziren pisu berean, seme-alaba gabeko bikote baten etxean. Etxe hartan ordena handia zegoen, erretiratzeko orduak zaindu egin behar izaten ziren. Frontoiak gainera pertsona bat zuen, partidu aurretik erraketisten bila joan eta partida ostean etxera laguntzeko. Entrenamendu edo partidarik ez zuenean, Jesusak galtzerdiak egiten, irakurtzen eta zineman ematen zuten denbora. Bartzelonara joateak bere pentsatzeko modua zabaldu egin zion eta normaltasun osoz egiten eta ikusten zituen aldaketa asko. Irekia zen.^[4]

Erraketisten giroa

Jesusak erraketista jardun zuen garaian, hain zuen 1943. urteko estatistika baten arabera, jokamolde guztiak kontuan hartuta (eskua, pala, erremontea,zesta...) 1.432 pilotari profesional zeuden eta horietatik erdia baino gehiago, 734 zehazki emakume erraketistak ziren. 1947. urteko beste datu baten arabera, urte hartan 737 erraketista profesional zebiltzan kantxetan.

Estatuan Madril eta Bartzelona izan ziren erraketaren gune indartsuenak. Estatu espainolean 37 frontoi izatera iritsi ziren eta bakoitzean 30-40 erraketista aritzen ziren. Egunero jokatzen zituzten partidak, punta-puntan ez zebiltzanek arratsaldez eta gauez, eta, onenek, gauez bakarrik. Horrek esan nahi du egunero betetzen zirela frontoiak.^[5]

Herriratzea

Bizpahiru urtez jardun zuen Katalunian jokatzen. Mallabira itzuli eta urte batzuetara Aitxuko Juan Onaindiarekin Zaldibarrera ezkondu eta Zaldibarren janari-denda zabaldu zuen.^[6] Bartzelonan jokalari igarotako urteak ordea, ez zituen inoiz ahaztu.

Omenaldiak

Emakumezkoen kirol profesionalean aitzindariak izan ziren erraketistak, historiak ahaztu egin dituen arren.^[7] Halere, azken urteotan merezitako hainbat omenaldi jaso dituzte.^[3]