Berastegi

Berastegi Gipuzkoako Tolosaldeko udalerria da. Bertakoek eta ingurukoek Beasti deritzote herriari.

Berastegi
Gipuzkoa, Euskal Herria
Berastegi udalerriaren irudi orokorra A-15 errepideko atsedenlekuko behatokitik so eginda.
Administrazioa
Estatua	Espainia
Erkidegoa	Euskal Autonomia Erkidegoa
Lurraldea	Gipuzkoa
Eskualdea	Tolosaldea
Izen ofiziala	Berastegi
Alkatea	Andoni Zuriarrain Iturbe (EH Bildu)
Posta kodea	20492
INE kodea	20022
Herritarra	berastegiar eta beastiar
Ezizena	Gautxori
Kokapena
Koordenatuak	43°07′27″N 1°58′45″W
Azalera	46 km²
Garaiera	400 m
Distantzia	32 km Donostiara
Demografia
Biztanleria	1.083 (2023) −19 (2022)
521 (%48,1)   (%51,2) 555
Dentsitatea	23,54 bizt/km²
Hazkundea (2003-2013)	% 8,66
Zahartze tasa	% 12,98
Ugalkortasun tasa	‰ 45,87
Ekonomia
Jarduera tasa	% 78,1 (2011)
Genero desoreka	% 18,23 (2011)
Langabezia erregistratua	% 8,12 (2013)
Euskara
Euskaldunak	% 84,22 (2010)
Kaleko erabilera	% 91 (2016)
Etxeko erabilera	% 84.19 (2016)
Datu gehigarriak
Sorrera	1027 lehen aipamena 1321 ofizialki
Webgunea	http://www.berastegi.eus/

Itsasoaren mailarekiko 390 metroko garaiera du. 45,83 km² ditu (Tolosaldeko udalerri zabalena da) eta 1.064 biztanle zituen 2016. urtean. Gipuzkoa eta Nafarroaren arteko mugan dago.

Geografia

Auzoak

• Hirigunea
• Aintzerga
• Izotzalde
• Eldua: Berastegiko auzoa bada ere, Eldua herritik aparte dago geografikoki. Elduain eta Berrobiren artean kokatzen da. Eliza propioa du. Bertan dago Munksjo Paper Decor paper-fabrika ere, inguruko jende askoren lantokia dena.
• Amerialde
• Leitzalde
• Eguzkialde
• Aiztunalde
• Elduainalde
• Urdinarrain
• Ipuliño
• Elizalde
• Plazaola

Udalerri mugakideak

• Iparraldean Elduain.
• Mendebaldean Elduain, Gaztelu eta Orexa .
• Ekialdean Leitza eta Goizueta (Nafarroa).
• Hegoaldean Areso (Nafarroa), Lizartza eta Gaztelu.

Udalerri mugakideak (Elduako auzoa)

• Iparraldean Andoain.
• Mendebaldean Villabona, Tolosa, Ibarra, Berrobi, eta Belauntza.
• Ekialdean Elduain.
• Hegoaldean Elduain.

Azpiegiturak

• Liburutegia
• J.A. Muñagorri eskola
• Haur-eskola
• KZ gunea
• Gimnasioa

Historia

Berastegiko herrigunearen ikuspegia

Berastegi herri zaharra da oso. Haren lehen aipamena XI. mendekoa dugu: 1027an, Nafarroako errege Antso Handiak Iruñeko apezpikutzari emandako mugei buruzko idazki batean ageri da Berastegiko Harana. Dena dela, bertan gizakia askoz lehenagotik bizi izan dela uste da. Aspaldian tokia Aberastegi deitua izan bide zen; ez zelako ur, egur nahiz janaririk falta.

XIII. mendean Gipuzkoa Nafarroako Erresumatik banandu zen, Berastegi muga bihurtu zelarik. Zirikaldi eta lapurreta espedizioak irten ohi ziren muga borrokalaria zen, "gaizkileen muga" izenez ezagutzen zena. Horren ondorioz, 1321eko irailaren 18an, Beotibarko gudu famatuaren bezperan alegia, nafarrek Berastegi erre egin zuten.

Garai hartan lur erabilgarriaren zatirik handiena Ahaide Nagusiena zen eta hauei hamarrenaren zerga ordaindu behar zitzaien. Horrek haserrea sortzen zuen eta berastegiarren artean altxamendu etengabeak izan ziren, 1374an herria Tolosari lotu zitzaion arte. Elkarketa horrekin biek irabazi zuten: Berastegik Ahaide Nagusiekiko uztarria hausten zuen eta Tolosak areagotu egin zuen bere botere eta eragina. Hala ere, elkarren artean tirabirak izan zituzten: Berastegik Andoainekin komunikabide zuzen bat nahi zuen bere meatzeak eta Leitzarango burdinolak babesteko, eta Tolosa horren guztiz aurkakoa zen.

Egoera horretan, bi mende baino gehiagoko liskarren ondoren, 1615ean Filipe III.a Espainiakoa erregeak hiribildu titulua eman zion Berastegiri (ordura arte Berastegiko Harana zen) eta handik aurrera burujabe bihurtu zen. Leitzarango bidea irekitzearekin komunikabideak hobetu egin ziren, eta nahiz eta Bizkaian burdina erauztea errazagoa izan, errentagarria zen Leitzaranera garraiatzea; bertan erregai nagusia -egurra- ugaria baitzen. Oparotasun horretan, beraz, behar beste egur eta uren jabe izanik, Berastegik arazo larririk gabe aurrera egin zuen zenbait gatazka eta Lehen Gerra Karlista izan arren.

1848an gertaera garrantzitsua gertatu zen: Berastegik eta Elduainek elkarrengandik banantzea erabaki zuten, larre eta baso komunei buruzko eztabaidak zirela eta. Horrela, biek osatzen zuten 71 km² lurretik gaur egungo 45,83ra igaro zen Berastegi.

Demografia

Datuak daudenetik behintzat, Berastegiko biztanleria beti mantendu izan da 1.000 lagunen inguruan, nahiz eta gorabeherak izan historian zehar.

2019. urtean 1.053 biztanle zituen eta horietatik %18,8k 65 urte edo gehiago zituen. Atzerrian jaiotakoak %2,94 ziren.

Berastegiko biztanleria

Politika

San Martin Toursekoa eliza

2015eko udal hauteskundeetan hauek izan ziren emaitzak. EH Bilduk 325 boto. EAJk 146 boto. PSEk 2 boto. Amaia Azkue (EH Bildu) aukeratu zuten alkate.

2019ko udal hauteskundeetan hauek izan ziren emaitzak: EH Bilduk 398 boto. Beasti Bizik 254 boto. PSEk 6 boto. Amaia Azkue (EH Bildu) aukeratu zuten berriro alkate.

Ekonomia

2017an honela banatzen ziren sektore ekonomikoak herrian: lehen sektorea BEGaren %3,7. Bigarren sektorea %66,4. Hirugarren sektorea %24,3. Eraikuntza %5,6.

Kultura

Euskara

Berastegiko Jesus Altunaren testigantza, herriko eskolan maisu erdalduna izatearen ingurukoa. Euskal Herriko Ahotsak proiekturako egindako elkarrizketa, ahozko ondarea jaso eta zabaltzeko.

Berastegiko euskara gipuzkeraren aldaera bat da, erdiguneko euskararen parte den Tolosaldeko euskara da, hain zuzen. Beterriko hizkerek eta Tolosaldekoek osatzen dute Erdiguneko azpieuskalkia. 2010 eta 2011 urteetako datuen arabera, herriko euskaldun kopurua %84.22 zen, eta euskararen erabilera %64.1. 2016an euskaldunen kopurua %91,37 zen.

Jaiak

Berastegi udalerria Gorosmendiko gainetik ikusita.

Berastegi udalerriaren irudi orokorra.

• Otsailean inauteriak ospatzen dira. Berastegiko inauteriak Frankismoan debekatu eta desagertu baziren ere, duela urte gutxi berreskuratu egin dira.

Juan Garmendia Larrañaga etnografoak bere "Euskal Inauteria" liburuan honela deskribatzen ditu Berastegiko garai bateko inauteriak:

Gipuzkoako erri ontan Iñauteriak, Garizuma aurreko iru egunetan, Zalduniota, Asteleniota ta Astearteñota jaitu oi zituzten. Igande, Astelen ta Astearteari dagozkienak. Zalduniotan, mozorrotu gabe zebiltzan. Oikunde onen jatorria gai orretzaz sarri gerta oi denez. Eliza ta erriaren arteko artu-emanetan daukagu noski. Kinkuagesima baño bi igandez aurretik, gazteak biltzen ziran bi espensero aukeratzeko. Kargu onek urte barrurako zuen indar. Espenseroak, festetan erabiliko zen diruaren ardura izango zuten; da baita neskak, dantzara ekartzea ere, aurrez, txadako dantzarien naiagoenak jakiñik, eta Iñauteri jaiak bear bezala igaro zitezen zaitu. Ostegun Gizenez, aurren dantza-soka ateratzen zan. Larunbat atsaldez, espenseroak baserririk urrutienetan atea jotzen zuten. Gañerako gazteak ere, Igande goizetik eginbar ortan laguntzen zieten. Errikoetxetik aterako ziran Erretorearenera, txistulariak berekin zituztela. Direla irurogeitabosturte, Lazaro Atxukarro zen txistulari, Berastegiko Ezpeleta bastxekoa. Eskebatze oetzaz 1910-ean argitara zuten Erribarrutiko erabakietan, amalugarren atalean, au irakur dezakegu: "San Juan dantzariak deituak ta gañerako eskekoak, Karnabaletan naiz beste edozein jaitan, kantuan, soñu-jotzen, eskean, beren buruak ager nai dituztenak, Alkatearen baimena bearko dute". Zalduniota, Asteleniota ta Astearteñota atsaldez, gazteak, Errege Plazan bertan sokadantza ateratzen zuten. Erri-erabaki oiek berak, Iñauterietako mozorro ta dantzei buruz, amaseigarren atalean au dio: "Iñaute-jaietan debekatua dago aurrezku naiz soka-dantza mozorroturik ateratzea, baña goizeko bederatzitatik illuntzeraño ibili ditezke era ortan, elizkizun bitartean izan ezik, ta jokabide ta oitura onak beztertzeke. Dena dela, agintari edo ordezkoek badute eskubide utsegille ta gaizki dabiltzanei arpegi-estalkia kentzeko. Guzien edo norberaren kaltetan abiatzera ausar ez ditezen".

• Martxoan, San Josef egunaren inguruan, Urepele Elkarteak 'gazte festak' antolatzen ditu.
• Abuztuaren 10ean San Lorentzo edo Salontzo jaiak ospatzen dira herriko zaindariaren omenez. Nahiko ezaguna da egun horretako goizean San Lorentzo ermitan ospatzen den meza eta hamaiketakoa.
• Abuztuaren 15ean Eldua auzoko jaiak ospatzen dira.
• Azaroan kultur astea ospatzen da.

Ondasun nabarmenak

Udaletxeko fatxadako armarria

• Udaletxea: 1699an hasi ziren eraikitzen eta lanak 1734an amaitu zituzten. Gipuzkoako gainerako udalerri guztietan ez bezala, Berastegiko udaletxea parroki elizatik urrun altxatu zuten. Dirudienez, horren arrazoia herriko Kontzejuaren eta elizaren babesle ziren Berastegiko Jauntxoen arteko tirabirak izan ziren. Eraikin barrokoa da, apaingarririk gabea, fatxada alde batetik bestera zeharkatzen dion inposta-banda salbu. Fatxada nagusiko kareharri landua gainerako fatxadetako entokadurarekin konbinatzen da. Fatxada nagusiko armarri polikromatuaren koloreak oso orijinalak ditu. Udaletxeko arkupean frontoi txiki antzeko bat dago. Barnetik, oraindik ere bere zurezko egitura, solairuetako oholtzak eta karrerapeko zurezko kasetoidura dotore bat mantentzen ditu. Denera 2.300 m² baino gehiago ditu. Eraiki zutenean egur eta harri ona erabili omen zuten, baina ia ez dago berrituta, aldaketa gutxi egin dira ordutik hona. Areto nagusia da ondoen zainduta dagoen gela. Garai bateko kartzela ere bere horretan dago, 20 m²ko bi solairu dituena. Gaur egun, herriko agintariak udaletxearen zaharberritze proiektu bat prestatzen ari dira.
• Berastegiko dorretxea
• San Martin Toursekoaren eliza
• Santa Maria eliza (Eldua)
• Ermitak:
  • San Anton baseliza
  • San Lorentzo baseliza
  • San Sebastian baseliza
• Salbarregi baserria

San Sebastian baseliza

Berastegiar ospetsuak

• Jose Antonio Muñagorri (1794-1841), Gerra karlistetan Bakea eta Foruak banderaren sortzailea.
• Gabino Lizartza (1888-1938), palankari eta atleta.
• Txomin Jakakortajarena (1906-1993), apaiza eta erlezaina.
• Jose Azpiroz (1915-), idazle eta bertsolaria.
• Jesus Altuna (1932-), paleoantropologoa.
• Paulo Iztueta (1941-), filologoa eta idazlea.
• Baleren Bakaikoa (1945-), ekonomilaria. Euskal Herriko Unibertsitatean Ekonomia Aplikatuan katedraduna eta Udako Euskal Unibertsitatearen zuzendaria izandakoa.
• Karlos Olaetxea (1962-), arkeologoa.
• Arantzazu Azpiroz (1981-), txirrindulari profesional ohia.
• Nagore Tolosa (1982-), itzultzailea.
• Ione Gorostarzu (1984-), irakasle eta idazlea.
• Iñaki Urkizu (1990-), futbolaria.

Ikus, gainera

• Tolosaldea
• Plazaola

Kanpo estekak

Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Gipuzkoa

• Berastegiko udala
• Berastegi Google Maps-en
• Aldin Kultur eta Kirol Elkartea
• Tolosaldeko eta Leitzaldeko Hitza, eskualdeko egunkaria
• Berastegiko albisteak Atarian

• Datuak: Q1639406
• Multimedia: Berastegi / Q1639406
• Liburuak: Euskal Herriko bidaia-gida/Herriz herri/Berastegi