Mónacu
Mónacu[13] o Mónaco[14] (en monegascu, Munegu; n'occitanu, Mónegue; en francés ya italianu, Monaco), ye una ciudá-estáu del sur d'Europa, arrodiada per Francia y na oriella del mar Mediterraneu.
Xeografía
editarCon malapenes 2 km², Mónacu ye'l segundu país independiente mas pequeñu del mundu, dempués del Vaticanu.
Allúgase na costa del mar Mediterraneu, a 18 km de Niza, a 12 km de la frontera italiana y ta arrodiáu dafechu por Francia. El so territoriu ta urbanizáu casique enteramente.
El clima ye suave y soleyeru, con temperatures medies ente los 8 °C de xineru y febreru y los 26° de xunetu y agostu.
Barrios
editarMónacu ta dividíu en 11 barrios:
- Fontvieille, un barriu nuevu construyíu en terrenos ganaos a la mar.
- La Colle
- La Condamine, alredor del puertu y la plaza'l mercáu. Ye'l llugar de salida y de meta del Gran Premiu automóvil de Mónacu.
- La Rousse/Saint Romain
- Larvotto/Bas Moulins, el barriu de les sableres.
- Le Portier
- Les Révoires
- Monaco-Ville, el cascu antiguu de la ciudá, construyíu sobre una elevación rocosa qu'entra nel mar y que se conoz como la roca.
- Moneghetti/Blvd. de Belgique
- Monte Carlo/Spélugues, la principal zona residencial, onde tamién s'alluga'l casinu. Nesti barriu tien llugar la mayor parte del Gran Premiu automóvil de Mónacu y del Rally de Montecarlu.
- Saint Michel
Demografía
editarAmestando-y les ciudaes franceses llenderes (Cap-d'Ail, Beausoleil, Roquebrune-Cap-Martin, La Turbie) o próximes (Menton), Mónacu forma una aglomeración d'alredor de 100.000 habitantes.
Anque ye una ciudá de talla media, al ser un territoriu tan pequeñu, ye'l país independiente con mayor densidá de población.
Mónacu tien la particularidá de que les persones de nacionalidá monegasca (7.200 en 2004) son minoritaries nel so propiu país. La mayoría de la población ye de nacionalidá francesa (47 %), mientres que monegascos y italianos representen alredor del 16% caún. Los otros 21% repártense ente 125 nacionalidaes diferentes.
La única llingua oficial del estáu ye'l francés, anque'l monegascu enséñase na escuela y ye materia optativa nel bachilleratu. L'inglés y l'italianu son otres llingües abondo falaes en Mónacu.
La tase d'alfabetización de los monegascos ye enforma elevada, el 99%.
El catolicismu ye la relixón oficial, pero la constitución garantiza la llibertá de cultu.
Historia
editarEl territoriu de Mónacu, ocupáu dende la prehistoria fue una colonia de la república de Xénova, que construyó una fortaleza en 1215.
En 1297 François Grimaldi, amarutáu de flaire franciscanu, apoderose de la fortaleza y instaló la dinastía de los Grimaldi, que gobierna Mónacu dende entonces. La única esceición fue la dómina 1793-1814 na que Mónacu s'integró en Francia, col nome de Fuerte d'Hércules (Fort d'Hercule).
El Congresu de Viena convirtió a Mónacu nun protectoráu del Reinu de Cerdeña, hasta 1861 enque un tratáu franco-monegascu garantizó la so soberanía. Con ocasión d'esti tratáu, Francia anexonó les ciudaes de Menton y Roquebrune (anguaño Roquebrune-Cap-Martin), que proclamaran la secesión de Mónacu en 1848.
La Constitución de 1911, que llimitó los poderes del Príncipe de Mónacu, convirtió a la ciudá nuna monarquía constitucional.
En 1918, Mónacu robla un tratáu con Francia per aciu del qu'esti últimu país concede-y una proteición llimitada a cambiu d'alliniase colos sos intereses políticos, militares y económicos.
En 1962 apruébase una constitución que proclama l'abolición de la pena de muerte, reconoz el derechu de votu a les muyeres y crea un Tribunal Supremu que garantiza les llibertaes fundamentales.
En 1993 Mónacu conviértese oficialmente en miembru de les Naciones Xuníes.
En 2002 un tratáu nuevu ente Francia y Mónacu estipula que'l principáu siguirá siendo un estáu independiente anque se dea'l casu que nun haya descendientes de la dinastía.
Economía
editarReferencies
editar- ↑ Afirmao en: Constitución de Mónacu. Sección, versículu o párrafu: art. 9. Llingua de la obra o nome: francés.
- ↑ Tienes d'especificar urlarchivu = y fechaarchivu = al usar {{cita web}}.«La Constitution de la Principauté». «La religion catholique, apostolique et romaine est religion d'État.»
- ↑ URL de la referencia: https://www.interpol.int/Member-countries/World. Editorial: Interpol. Data de consulta: 7 avientu 2017.
- ↑ URL de la referencia: https://www.opcw.org/about-opcw/member-states/. Editorial: Organización pa la Prohibición d'Armes Químiques. Data de consulta: 7 avientu 2017.
- ↑ URL de la referencia: https://www.iho.int/srv1/index.php?option=com_wrapper&view=wrapper&Itemid=452&lang=en. Editorial: Organización Hidrográfica Internacional. Data de consulta: 8 avientu 2017.
- ↑ URL de la referencia: http://www.unesco.org/eri/cp/ListeMS_Indicators.asp.
- ↑ URL de la referencia: http://www.upu.int/en/the-upu/member-countries.html. Data de consulta: 4 mayu 2019.
- ↑ URL de la referencia: https://www.itu.int/online/mm/scripts/gensel8. Data de consulta: 4 mayu 2019.
- ↑ URL de la referencia: https://www.dhs.gov/visa-waiver-program-requirements. Data de consulta: 7 marzu 2020.
- ↑ URL de la referencia: http://icdo.org/who-we-are/members/observer-states.html. Data de consulta: 11 mayu 2020.
- ↑ URL de la referencia: https://public.wmo.int/en/members/monaco. Data de consulta: 26 mayu 2020.
- ↑ URL de la referencia: https://www.who.int/choice/demography/by_country/en/. Data de consulta: 21 xunetu 2020.
- ↑ (2010) Cartafueyos Normativos. Nomes de los países del mundu y de les sos capitales y xentilicios. Uviéu: Academia de la Llingua Asturiana. ISBN 978-84-8168-500-8.
- ↑ Esti términu apaez nel Diccionariu de l'Academia de la Llingua Asturiana. Ver: monegascu
Enllaces esternos
editar
Wikimedia Commons tien conteníu multimedia tocante a Mónacu.
- Sitiu oficial del conceyu de Mónacu (en francés).
- Libello, portal d'información y servicios monegascu (en francés) Archiváu 2005-04-20 en Wayback Machine