Cabranes

Cabranes
Bandera de Cabranes Escudu de Cabranes
Alministración
País	España
Autonomía	Principáu d'Asturies
Provincia	Provincia d'Asturies
Partíu xudicial	Piloña
Tipu d'entidá	conceyu
Capital	Santolaya
Nome oficial	Cabranes (es)
Xeografía
Coordenaes	43°24′26″N 5°25′26″W
Superficie	38.31 km²
Llenda con	Villaviciosa, Piloña, Nava y Sariegu
Altitú media	581 m
Demografía
Población	1105 hab. (2023)
Densidá	28,84 hab/km²
Xentiliciu
Viviendes	530 (2011)
Más información
Estaya horaria	UTC+01:00
cabranes.es

Cabranes ye un conceyu d'Asturies. Llenda al norte con Villaviciosa, al sur con Piloña y Nava, al este con Piloña y Villaviciosa y al oeste con Villaviciosa y Nava.

Esti conceyu enmárcase dientro de la Comarca de la Sidra. Como peculiaridá, tolos años se celebra equí'l Festival del Arroz con Lleche.

Xeografía

L'últimu censu daba-y una población de 1.086 habitantes, y les sos principales llocalidaes son, por númberu d'habitantes: Santolaya capital del conceyu, Camás, Torazu, Pandenes y Piñera. Les principales víes de comunicación son: la carretera AS-25 ente L'Infiestu y Villaviciosa, l'AS-335 que se xune a l'anterior nel centru del conceyu y trescurre d'oeste a este y l'AS-334 que va hacia Piloña. Esti conceyu ta a 47 quilómetros d'Uviéu, la capital d'Asturies.

Conceyu pequeñu d'orografía poco accidentada, yá que les sos altitúes máximes nun superen los 600 metros. Les cotes más altes son: Incós de 578 metros y el Montaliñu de 546 metros. Cabranes, tien una docena de regatos que percuerren el conceyu, rescamplen pola so llonxitú los ríos: Sales y el Viña.

Ye un conceyu de calter rural y ganaderu, les sos esplotaciones son na so mayoría de pequeña estensión, teniendo cierta importancia la esplotación de la mazana y de les sos viesques.

Historia

De la Prehistoria a la Edá Moderna

Ensin xacedes paleolítiques, los nicios tumulares de la época Megalítica nun son mui bayurosos, hai trés restos de túmulos, na llende con Villaviciosa y otros dos, nos montes Incós y Montaliñu.

De la so cultura castreña y de romanización, namás que se tienen afayaos el so allugamientu, na Coroña Castru y otru posible vestixu nel llamáu Camín de los Moros.

La dómina medieval, sigue siendo un poco escura, nun alcontrando los sos orígenes pa saber como empecipió la so historia como conceyu, pa poder asitialu, tal como asocedió n'otros conceyos asturianos. Esta escasez de fontes escrites, ye compensada colos restos arqueolóxicos de tipu eclesiásticu, como son los de la ilesia de Graméu atribuyíos los sos oríxenes al añu 846 y la de Santolaya. No tocante a los enclaves defensivos d'esta época, son los de La Cobertoria, La Coroña Castru y la torre del Cueto, anque toos estos restos nun tán cronolóxicamente mui bien dataos.

Monesteriu de Valdedios

Nel sieglu XIII, esclarase un pocu más la idea sobre estes tierres. La instalación del monesteriu de Valdediós, hubo de tener una gran influyencia sobre tol territoriu. Demientres esti sieglu Cabranes yá apaez afitáu, pero entá ensin les llendes d'anguaño. Yá que la so organización alministrativa, nun tien nesta dómina la importancia que teníen otros conceyos, namás que yera un conceyu rural y de vía de pasu de Villaviciosa al Puertu de Tarna.

Nos sieglos XIV y XV había un gran influxu monásticu. El monesteriu de Santa María de Valdediós fundáu nel sieglu XIII, algama'l so máximu desendolque cola so propia organización alministrativa, pero tamién hai una gran influyencia de l'aristocracia llaica, asina'l poderosu don Rodrigo Álvarez d'Asturies, figura rescamplada de la dómina, tenía grandes derechos sobre parte d'esti conceyu, dexando nel so testamentu heriede al monesteriu de San Vicente.

Tamién empieza a destacar l'influxu de la pequeña nobleza llocal, pero en continues engarradielles familiares.

Nel sieglu XVI, la desamortización fecha por Felipe II, tuvo a piques de poner fin al monesteriu de San Vicente y al so predominiu sobre'l cotu de Camás, onde teníen unes prerrogatives que facíen marcar esti territoriu como independiente dientro de la fastera, asina alministraba xusticia tanto civil como criminal, o de vasallaxe que debíen les xentes de la zona al monesteriu. Pero los allegamientos interpuestos torgaron la so desvinculación. Esta influyencia del monesteriu, desapaez nel últimu terciu del sieglu viniente.

Sieglu XIX n'adelantre

Nel sieglu XIX, esti territoriu sigue allugáu nel so ambiente rural, namás cabe destacar el monesteriu de San Vicente, que sigue calteniendo la so influyencia sobre'l Cotu de Camás que desapaecerá dafechu como zona independiente, nel ultimu terciu del sieglu, incorporándose en tolos sos aspeutos al conceyu de Cabranes. La evolución industrial foi cásique inesistente, en parte por mor del so aisllamientu y en parte pola so esclusión de les principales víes de comunicación.

Yá nel sieglu XX, esti conceyu tuvo marcáu pola emigración, descrita yá na so evolución demográfica. La guerra civil nun tuvo especial trescendencia y el pasu del tiempu nun foi a camudar el so calter rural.

Cadarma político-alministrativa

Política

Nel conceyu de Cabranes, dende 1979, el partíu que más tiempu tien gobernao ye'l PP (ver Llista d'alcaldes de Cabranes). Magar qu'ello, l'actual alcalde ye'l socialista Alejandro Vega, que gobierna dende 2003 con mayoría absoluta:

	PSOE	PP	URAS	Otros	Total
2003	6	2	1	0	9
2007	8	1	0	0	9
2011	8	0	0	1	9
2015	7	1	0	1	9

Parroquies

El conceyu cabraniegu ta formáu por 6 parroquies:

Nᵘ	Nome	Superficie (km²)	% superficie Cabranes	Población	% población Cabranes	Densidá (hab./km²)
1	Fresnéu	11,09	28,9528,95%	257	23,2623,26%	23,17
2	Graméu	1,61	4,24,2%	37	3,353,35%	22,98
3	Pandenes	1,63	4,254,25%	67	6,066,06%	41,1
4	Santolaya	5,85	15,2715,27%	346, 344	31 343,3531 343,35%
5	Torazu	8,36	21,8221,82%	227	20,5420,54%	27,15
6	Viñón		n/d	106	9,599,59%

Demografía

Gráfica de población de Cabranes (Asturies)
Fonte: Institutu Nacional d'Estadística d'España - Fechura de la gráfica por Wikipedia

• Datos: Q818383
• Multimedia: Cabranes

La población que tien anguaño Cabranes ye d'unos 1.225 habitantes, cifra que ye la menor que dende'l sieglu XVIII. El so máximu algámalo en 1910, con una población de 3.750 persones, produciéndose tal cayída demográfica por culpa de la emigración, estremando dientro d'ella dos etapes distintes, según les necesidaes de la época. Nun primer momentu en 1950 la so población dirixóse hacía los países d'Ultramar, como Cuba, Méxicu, Arxentina, y República Dominicana, camudando nun segundu periodu a destinos más averaos, como foi'l centru d'Asturies, a les zones industrializaes, Xixón, Avilés y les cuenques mineres.

Les consecuencies foron, un despoblamientu y una inversión de la pirámide de población. Teniendo un gran avieyamientu, asina'l 37% tien más de 60 años y la presencia de pareyes moces ye namás que del 17%. Hai que rescamplar un porcentaxe pergrande de población inactivo yá xubilao que ye'l 40%.

Evolución de la población nos caberos años (INE)

Añu	2000	2001	2002	2003	2004	2005	2006	2007	2008	2009	2010
Población	1.269	1.225	1.184	1.139	1.097	1.093	1.086	1.098	1.111	1.101	1.080

Economía

El mayor númberu d'ocupaciones, vien dau pola ganadería y los derivaos la lleche y la carne. Agora entama a destacar el sector servicios, por mor de l'apertura d'agospios rurales y otres actividaes turístiques. La so industria ye escasa, dedicándose más a los productos básicos.

Emplegaos nos diversos sectores económicos (añu 2015)

	Númberu de trabayadores	Tantu por cientu
TOTAL	184	100
Agricultura, ganadería y pesca	57	30,98
Industria	17	9,24
Construcción	18	9,78
Servicios	92	50
* Datos tomaos del Anuariu Estadísticu d'Asturies 2015, SADEI

Usos del suelu del conceyu (añu 2014)

Usu	Superficie (km²)
Tierres de llabrantíu	0,84
Praderíes	14,39
Terrenu forestal	21,66
Otres superficies	0
* Datos tomaos del Anuariu Estadísticu d'Asturies 2015, SADEI

Carauterístiques del sector primariu (añu 2015)

Ganaderíes de bovín	59
Cabeces de ganáu bovín	1.590
Cabeces de ganáu ovín	181
Cabeces de ganáu cabrín	8
Ganaderos con cuota llechera	12
Quilos de cuota llechera	2.370.731
Metros cúbicos de madera valtao	5.144
* Datos tomaos del Anuariu Estadísticu d'Asturies 2015, SADEI

Cultura

Arte

Nel conceyu de Cabranes, hai qu'estremar ente la so arquiteutura de mena eclesiástica y de mena civil, que foi perimportante.

• Ente l'arquiteutura eclesiástica:

• La ilesia de Santuyano de Viñón, ye una mecíu ente l'arte prerrománicu asturianu y el románicu, ye Monumentu Histórico-Artísticu. Ilesia de planta rectangular con teyáu cásique plana a dos agües y con una capiella cuadrada, más estrecha que la nave. La so sacristía y el pórticu, son añadíos posteriores. Tenía tres accesos, de los que namás queda ún. Lo más destacable ye la so capiella que s'abre per un arcu de triple rosca, nos llaterales hai arqueríes ciegues sobre columnes, que nun sal del suelu, sinón d'un bancu corríu. Los capiteles de les columnes órniense con estremaos motivos: animales comiendo figures humanes, vexetales entrellaciándose, etc.

• La ilesia parroquial de Santolaya, del sieglu XV, ye un edificiu de grandes dimensiones de planta rectangular, del so interior destaca la imaxe de San Francisco de Paula, que gocia de gran devoción.

• La ilesia de Samartín el Real, d'estilu manierista. Ye un gran templu d'una sola nave, con bóveda de crucería y ábside semi-hexagonal. Tien una pequeña capiella apegada a la muria norte. Tien dos entraes, una al llau de la entrada principal, onde ta'l campanariu de base cuadrada y otra a un llateral.

• La so arquiteutura civil de cases y escueles, son debíes al patrociniu del coleutivu indianu que tuvo nesti conceyu. Toes estes obres resultaron de la intervención del "Club Cabranense de la Habana" qu'aportaron l'aida económica pa financiales. Rescamplen d'ente elles:

• Les escueles de Viñón, edificiu austeru d'arquiteutura doméstica. Ye de planta baxa, con dos aules una pa neñes y otra pa neños. El primer pisu yeren les viviendes de maestros y maestres.

• Les escueles de Santolaya, edificiu modestu y funcional, onde rescampla, como en tolos edificios d'esta mena, la xebra de sexos, tanto nes entraes, nes aules, como nos patios de xuegos.

• El xalé del indianu Alfonso San Feliz, destacando les sos aplicaciones coloristes sobre les muries.

• Amás d'otres siete cases repartíes per esti conceyu, denomaes como arquiteutura indiana.

Muséu de la Escuela Rural

El muséu asitiase en Viñón, a unos 2 km de la so capital, Santolaya, na marxe inferior de la carretera Villaviciosa-L'Infiestu, a 7 km de Villaviciosa y 15 de Nava; acueye la ilesia parroquial, que ta baxo l'advocación de Santuyano, ye d'estilu románicu, pero con elementos del prerrománicu asturianu y foi declarada Bien d'Interés Cultural con categoría de Monumentu'l 7 de mayu de 1965 (BOE 1-6-1965).

El muséu ta na antigua escuela, que data de 1907 y foi construyida según el proyeutu del arquiteutu provincial Javier Aguirre Iturralde. Trátase d'un edificiu talantáu como escuela unitaria, con capacidá pa 120 alumnos nel pisu inferior, mientres el cimeru servía como residencia pa los maestros y les sos families.

Gastronomía

Rescamplen:

• "Pitu de caleya con patatines".
• Los potaxes caseros.
• Embutíos de Naveda.
• Güevos al ñal.

• Postres

Arroz con lleche

Boroñu de pascua.

Brazu de xitanu.

Fayueles.

Miel. Esiste una fábrica artesanal en Ñao.

Sociedá

Fiestes

El conceyu tien bayura de fiestes, ente les que rescamplen: San Francisco en Santolaya, el Carme n'Arboleya y Torazu, Nuestra Señora en Fresnéu y Santa Ana en Madiedo.

La escayencia de la ganadería nun torga que se sigan celebrando feries ganaderes con gran presencia de públicu. Tán, tamién, les feries de Santolaya, Torazu y Pandenes.

Hai dellos eventos de fiestes seculares, como la centenaria procesión y subasta de ramos del Carme en Torazu que cuenta con una cofradía que remonta la so historia a 1776. Una fiesta que ta cobrando gran importancia ye'l Festival del arroz con lleche celebráu demientres les fiestes de Santolaya o tamién el desfile de carroces en Fresnéu.

Cabraniegos célebres

• José Antonio Mases (1929), escritor en castellanu.
• Jesús Arango (1947), profesor d'economía.

Ver tamién

• Llista d'alcaldes de Cabranes

Enllaces esternos

• Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Cabranes.
• (castellán) Páxina web del conceyu
• (castellán) Federación Asturiana de Conceyos
• (n'asturianu) Sitiu web que fala del Muséu Escuela (n'asturianu)
• (castellán) Más sobre'l muséu Escuela Archiváu 2007-11-11 en Wayback Machine
• (castellán) Videu de YouTube nel que sal el Muséu de la Escuela Rural