Laingsburgvloed

Laingsburg soos gesien vanaf die N1.

Die 1981 Laingsburgvloed was 'n groot oorstrooming wat plaasgevind het op 25 Januarie 1981, in die dorp van Laingsburg, Wes-Kaap, Suid-Afrika. Die vloed het minstens 104 inwoners doodgemaak, en die liggame van 72 mense is nooit gevind nie. Altesaam 184 huise is vernietig.

Die vloed

Op 25 Januarie 1981, in Laingsburg se eeufeesjaar, is ’n groot deel van die dorp binne minute weggespoel deur een van die mees verwoestende fratsvloede ooit, wat in die Groot-Karoo voorgekom het. Na ’n wolkbreuk in die noordoostelike hinterland suid van die Komsberg het ’n wal van water ’n paar meter hoog langs die Buffelsrivier afgestorm en alles in sy pad weggevee. Mense en hul besittings was meegesleur en onder die slik begrawe. Hidroloë skat dat daar ongeveer elke 100 jaar so ’n fratsvloed te wagte kan wees.

Die vloed het aanvanklik begin met ’n ligte reën wat verwelkom is deur die boere van die omgewing aangesien reën in die gebied so skaars was. Selfs geharde skaaprasse sukkel om in die dorre gebied te oorleef. Die grond van die gebied is egter van so ’n aard dat dit nie baie water kan absorbeer nie. Die gevolg is dus dat die water direk na die rivier dreineer. Die water het opgebou in beide die Baviaansrivier en die Buffelsrivier wat bymekaarvloei by die dorpie. Die Buffelsrivier sny deur Klein Swartberg in ’n diep kloof waarin die water vinnig kon opbou in diepte. Die rivier het vinnig van ’n stroom na ’n rivierwal van ongeveer 6 m opgebou. Binne enkele ure was die dorp onder water en inwoners moes verwoed veg vir hulle lewens.

Oorsaak

Die rede vir die groot skade en lewensverlies is stellig dat mense niksvermoedend die dorp in die meestal droërige loop van die Buffelsrivier gebou het sonder om die gevaar van ’n skielike vloed te besef. Mense wat met openbare veiligheid gemoeid is, sê die Laingsburg-ramp beklemtoon die noodsaaklikheid van paraatheid. Die vloed het die Laingsburgers nie net totaal onverhoeds betrap nie, maar hulle was ook heeltemal onvoorbereid omdat hulle in hul droë wêreld glad nie sulke ernstige oorstromings geken het nie. Die Floriskraaldam, 24 km suidoos van die dorpie, is in die 1950's in die Buffelsrivier gebou om sowat 1700 ha landbougrond te besproei. Die bakmaat van die dam is 68 miljoen m³.

Tydens die vloed is die bodem en walle van die rivier weggevoer en al wat oor is, is die rotse op die rivierbodem. Plante het reeds teruggegroei maar selfs plantegroei kan nie die skade aan die rivierbodem verbloem nie. ’n Mens kan moeilik jouself indink dat die klein stroompie wat vandag onderdeur die pad- en spoorbrûe vloei, met die vloed tot bokant die brûe gestyg het en beide brûe weggevoer het. Mense het gedink die siviele ingenieurs wat die N1 snelweg gebou het, was gek om sulke hoë brûe te bou met sulke geweldige boë vir so ’n smal stroompie. Net die boë van die spoorwegbrug het die vloed deurstaan. Die water was meer as 2 m diep in die hoofpad van die dorp toe die vloed op sy hoogste was.

Slagoffers

Na die vloed het reddingswerkers vir dae lank die vloedoorblyfsels gefynkam in die hoop om oorlewendes op te spoor. Hulle het egter net lyke opgespoor. Tot vandag word 72 persone nog vermis. Hulle het waarskynlik verdrink en is onder die slik in die Floriskraaldam begrawe. Alhoewel 104 persone vermis / dood is, is net 32 lyke gevind. Tekens van die verwoesting van die vloed kan steeds gesien word meer as 40 jaar na die vloed. Televisie was nog in sy kinderskoene en mense het vasgenael en moedeloos gestaar na die skade wat aangerig is. Die beelde wat toe uitgesaai is, sal altyd deur die mense van daardie tyd onthou word. Oorlewendes het ook hul hartseerverhale vertel, van hoe ou mense in die ouetehuis deur die vloed weggeruk is. Die Burger, ’n koerant van die Wes-Kaap het R3-miljoen ingesamel om die inwoners na die vloed by te staan.

Skade

Feitlik die hele dorp het tot niet gegaan. Die vloed het 185 huise, die ouetehuis en 23 kantore verwoes. Slegs 21 huise en die N.G. Kerk het staande gebly. Ander geboue wat staande gebly maar eg beskadig agtergelaat is, was die spoorwegstasie, die N.G. kerksaal, die Lutherse kerk, die magistraatgebou asook die poskantoor. Daar is ongeveer R10 miljoen se skade nagelaat. Slegs die dakke van die huise was sigbaar tydens die vloed. Aan die suidekant van die dorp is die Voortrekkermonument weggevoer. Die blokke waaruit die monument gebou was, is later teruggevind en gebruik om die monument te herbou. Grafte van die Anglo-Boereoorlog is ook deur die vloed verwoes. Die staat het aanvanklik R7 miljoen beskikbaar gestel vir die herstel van infrastruktuur, die bou van 118 huise, ’n besigheidsentrum, ’n sportkompleks en ’n koshuis vir die skool.

Verskeie staatsdepartemente en ook ’n rampnoodlenigingsfonds het in die eerste jaar bystand ter waarde van ongeveer R45 miljoen verleen, om die gemeenskap in staat te stel om met die herbou van die dorp te begin.

Gevolge

Vandag word die vloed gebruik as deel van dorp se toerisme-strategie om besoekers na die dorp te trek en die ekonomie te stimuleer. 'n Film van die vloed kan na gekyk word in die biblioteek, asook ’n versameling foto’s en koerantuitknipsels wat die gebeure van die vloed dek. In die middel van die dorp is ’n bord opgerig wat wys hoe hoog die water deur die dorp gestroom het. In die naby geleë omgewing is ’n 4x4 roete waar mense ’n roete kan volg om na oorblyfsels van die vloed te gaan kyk. Elke persoon op die roete ontvang ’n boekie oor die geskiedenis van die gebied en een hele afdeling word gewy aan die Laingsburgvloed. Die roete volg die kloof waardeur die Buffelsrivier vloei, wat tot 'n beskermde nasionale erfenisgebied verklaar is. Die gebied word beskou as 'n juweel van die natuur.

Sommige boere het bankrot gespeel as gevolg van die vloed en plaasarbeiders het hul werk verloor. Laingsburg het steeds ’n hoë werkloosheidsyfer. In 2003 het beskuldigings ontstaan dat swart mense wat gesterf het in die vloed sonder seremonie in ’n massagraf begrawe is. ’n Ondersoek deur die regering het gewys dat die bewerings onwaar was. Nieteenstaande het die regering in 2004, as teken van meegevoel, ’n verdere R250 000 beskikbaar gestel aan die Munisipaliteit om die Goldner-begraafplaas, wat tydens die vloed beskadig is, op te gradeer. R1,3 miljoen is ook geskenk vir die opgradering van paaie en stormwater infrastruktuur. Hierdie skenkings het tydelike werk geskep vir die plaaslike gemeenskap van Laingsburg.

Vloedgevaar bly ’n werklikheid in Laingsburg. Tussen 22 en 24 Desember 2004 het ’n vloed weer deur die gebied gewoed. In sommige gebiede was die hoogste reënval sedert die 1880’s geval. R25 miljoen se skade is aangeteken maar gelukkig was daar die keer geen lewensverlies nie.

Sien ook

• Grootste rampe in Suid-Afrika