Kartel

'n Kartel is 'n formele ooreenkoms tussen oligopoliste waarvolgens saamgespan word oor pryse, markaandeel, advertensiekoste, produkontwikkeling, ensovoorts. Ingevolge Suid-Afrikaanse wetgewing is samespanning onwettig en ondersoeke na die praktyke van groot firmas deur die Mededingingskommissie haal gereeld die nuus.

Bekende voorbeelde van kartelle

Die kartel tussen PPC, Anglo-Alpha en Blue Circle

Die klassieke voorbeeld in Suid-Afrika was die kartel tussen die drie belangrikste sementvervaardigers, Pretoria Portland Cement (PPC), Anglo-Alpha en Blue Circle, wat gesamentlik vir meer as 90% van die sementverkope in die land verantwoordelik was. Hierdie drie firmas het vir 'n lang tydperk saamgespan wat prysvasstelling en markaandeel betref en het amptelik toestemming verkry om saam te span, selfs nadat samespanning in 1986 verbied is. In Oktober 1994 het die regering egter die toestemming teruggetrek en die kartel is tot die einde van 1996 gegun om te ontbind. Alhoewel die ontbinding plaasgevind het, beweer sementgebruikers dat daar steeds 'n kartelooreenkoms bestaan tussen PPC, Alpha Cement en Lafarge SA (soos Blue Circle nou bekend staan). Die firmas is steeds geneig om hul pryse op dieselfde datums met ongeveer dieselfde persentasie te verhoog, en sementgebruikers vind dit bykans onmoontlik om van een verskaffer na 'n ander te skuif.

Die kartel van die Organisasie van Petroleumuitvoerlande

'n Bekende internasionale voorbeeld van samespanning is die kartel van die Organisasie van Petroleumuitvoerlande (OPUL) wat in 1960 deur die vyf vernaamste olieproduserende lande van daardie tyd (Saoedi-Arabië, Iran, Irak, Koeweit en Venezuela) tot stand gebring is. In teenstelling met die voorbeeld van sement, waar die kartel uit drie prysmakende firmas bestaan het, is olie op die internasionale mark aangebied deur 'n aantal prysnemende firmas. Die stigting van OPUL was daarop gemik om die posisie van st lede te verbeter. In 1973 het OPUL (wat nou dertien lede gehad het, gesamentlik 70% van die wêreld se ru-olie voorsien en vir 87% van alle olie-uitvoer verantwoordelik was) besluit om produksie te beperk deur kwotas vir sy lede in te stel. Al was die kartel nie 'n volskaalse monopolie nie, het dit oor aansienlike markmag beskik. Gegewe die hoogs onelastiese vraag na olie (veral op die kort termyn), het die uitsetbeperkings binne 'n jaar tot 'n viervoudige styging in oliepryse gelei. Winste het gestyg en verskeie OPUL-lande het oornag geweldig ryk geword. Teen die einde van die dekade het hierdie lande groot somme geld aan wapens, infrastruktuur en ekonomiese ontwikkeling bestee. In 'n poging om hul winste verder te verhoog, is die olieproduksie weer eens beperk, met die gevolg dat die olieprys met ongeveer $10 tot $12 tot bokant $30 per vat gestyg het. Die hoë pryse het egter die wêreldaanbod van olie 'n hupstoot gegee en teen 1985 het OPUL se bydrae tot die totale aanbod tot net 30% gedaal. Die wêreldvraag na olie het op die lang termyn ook meer elasties geword, namate verbruikers en produsente olie meer ekonomies gebruik het en nuwe oliebesparende tegnologieë ontwikkel is.

Namate die wêreldproduksie toegeneem het, is die OPUL-lande voortdurend verplig om hul eie produksie af te skaal ten einde wêreldpryse te handhaaf. Prysdalings en 'n meer elastiese vraag het tot gevolg gehad dat inkome in OPUL-lande gedaal het, en die kartel het onder toenemende druk gekom. Sommige lidlande het hul kwotas probeer omseil, en teen die einde van 1985 is daar weggedoen met die kwotastelsel. Die OPUL-voorbeeld is tiperend van die probleme waaraan kartelooreekomste onderhewig is. Dit is altyd vir 'n individuele lid van 'n kartel aanloklik om te kul deur wederregtelik pryse te sny of om (soos in die geval van OPUL) meer as sy kwota te verkoop. Alhoewel OPUL steeds bestaan, is die individuele produsente hoofsaaklik prysnemers en is die pogings om die prys te manipuleer grootliks iets van die verlede.

Die voorbeeld van OPUL illustreer sekere grondliggende probleme verbonde aan enige poging om produksie te beperk:

• Dit word met verloop van tyd al hoe moeiliker om markbeheer te hou.
• Produsente wat oor ekonomiese mag beskik, word gekonfronteer met 'n keuse tussen kort- en langtermynwins.
• Dit is op die lang termyn moeilik om 'n verbintenis tot die beperking van produksie in stand te hou.