Dalene Matthee

Dalene Matthee
Gebore	Dalene Scott 13 Oktober 1938 Riversdal, Wes-Kaap
Sterf	20 Februarie 2005 Mosselbaai
Nasionaliteit	Suid-Afrika
Beroep	Skrywer
Bekend vir	Boeke

Dalene Matthee (*13 Oktober 1938, Riversdal – †20 Februarie 2005, Mosselbaai) was ’n internasionaal bekende Afrikaanse skrywer, wie se boeke in verskeie tale vertaal en verfilm is. Sy is veral bekend vir haar reeks bosboeke, wat in en om die Knysnabos afspeel. Die eerste bosverhaal, Kringe in 'n bos (1984) was 'n topverkoper en is met die ATKV-Prosaprys vir goeie gewilde prosa bekroon. Dieselfde eer val ook die bosverhale Fiela se kind (1985) en Moerbeibos (1987) te beurt. Sy skryf ook ander suksesvolle werke, soos Pieternella van die Kaap, Susters van Eva, Brug van die esels, Toorbos en die kortverhaalbundel Die Judasbok.

Lewe en werk

Herkoms en vroeë lewe

Dalene Scott is op 13 Oktober 1938 op Riversdal gebore as die middelste van vyf kinders, twee seuns en drie dogters. Haar pa, Danie, was ’n bouer en haar ma, Hester, ’n huisvrou. Sy is ’n veraf maar tog direkte afstammeling van sir Walter Scott. Sy word groot op Riversdal en bring vakansietye deur op Stilbaai, waar die gesin ’n vakansiehuis het.

Loopbaan en persoonlike lewe

In 1956 matrikuleer sy aan die Hoërskool Langenhoven op Riversdal. Kort nadat sy uit die skool is, trou sy in 1957 met haar skoolvriend Larius Matthee, ’n bankbestuurder. Hulle vestig hulle na die huwelik in Oudtshoorn, waar hul oudste dogter, Amanda, en tweede oudste dogter, Toni, gebore word. Sy ontvang musiekopleiding aan Van Zyl se Musiekskool op Oudtshoorn . Hierna gee sy op deurlopende basis klavieronderrig aan volwassenes en bestudeer metafisiese geskrifte, totdat sy ernstig begin skryf en dit die meeste van haar tyd opneem. In 1962 trek hulle Darling toe, waar hul jongste dogter, Hilary, gebore word. Vanaf 1967 tot 1971 woon hulle op Graaff-Reinet, waar sy by die Holy Cross Convent op Graaff-Reinet verdere musiekopleiding ontvang. Daarna behaal sy by die Trinity College of Music op Grahamstad ’n diploma. Op Graaff-Reinet is sy op ’n halfdagbasis kurator van die Hester Rupert-kunsmuseum en ook betrokke by Anton Rupert se restourasiespan wat Stretch se hof restoureer. In 1971 word Larius aangestel as bestuurder van Standard Bank op Uniondale in Langkloof. Hier is Annelie Botes een van haar musiekstudente en is sy ook betrokke by die restourasie van die watermeule en die Ou Fort wat uit die Anglo-Boereoorlog dateer.

Latere jare en sterfte

Larius ondervind gesondheidsprobleme en tree in 1978 af. Na sy aftrede verhuis hulle na Hartenbos naby Mosselbaai, waar Larius in Augustus 2000 oorlede is. In 2003 trek Dalene na Mosselbaai. Sy is op 20 Februarie 2005 in die Bayview Clinic op Mosselbaai aan hartversaking oorlede. Haar as word na haar dood by Krisjan-se-nek in die Knysnabos gestrooi.

Skryfwerk

Sy was die eerste outeur, en tot dusver die enigste, van wie meer as een miljoen Afrikaanse boeke in Suid-Afrika verkoop is.

Kinderverhale

Dalene skryf eers kinderverhale vir die radio (waarvan die eerste een reeds in 1960 uitgesaai word), later tydskrifverhale en toe vervolgverhale. Tydens haar verblyf op Darling skryf sy verskeie kinderverhale vir die radioprogram Siembamba. Haar eerste boek is die kinderverhaal Die twaalfuurstokkie. Doeksie weet nie wat om te doen nie, want haar boetie het gesê sy moet die eende twaalfuur huis toe bring. Sy weet egter nie hoe sy gaan weet wanneer dit twaalfuur is nie. Toe val daar ’n bruin stokkie uit die boom, wat vir haar vertel dat hy ’n twaalfuurstokkie is en dat hy vir haar sal wys hoe om te weet wanneer dit twaalfuur is.

Kortverhale & vervolgverhale

Hierna waag sy haar hand aan kortverhale en vir omtrent ’n jaar sukkel sy om een deur ’n tydskrif aanvaar te kry. Sy skryf ook dramas, waarin SATV nie belangstel nie. Die dramas verwerk sy later in romans en ontdek so haar werklike sterkpunt. ’n Huis vir Nadia is eers ’n vervolgverhaal in ’n tydskrif, waarna dit gepubliseer word. Dit vertel van die weggooikind Nadia Hamman, wat deur die welsyn groot gemaak word. In standerd vier word sy en haar broer Kella op verskillende treine gesit, sy na die kinderhuis in die Vrystaat en Kella na ’n plek vir seuns in die Oos-Kaap. Nadia sweer dat sy sal groot word en werk en ’n huis koop sodat sy en haar broer nooit weer met die trein weggestuur kan word nie. Sy bly by die besluit, maar dan vra die persoon rondom wie sy haar lewe gebou het, te veel van haar.

Petronella van Aarde, burgemeester is ook eers voor publikasie ’n vervolgverhaal in ’n tydskrif. Almal weet dat Zerk Raubenheimer burgemeester van Kasselspoort gaan word wanneer oom Neels Meyer aftree. Oom Neels sterf egter wanneer Zerk en sy vrou Freda op ’n lang buitelandse reis is en die weduwee Petronella van Aarde word in sy afwesigheid as burgemeester verkies. Dan begin die poppe dans, want Petronella wil dinge regruk en sy gee nie om hoe sy dit doen of op wie se tone sy moet trap om dit reg te kry nie. Wanneer Zerk terugkeer, wil hy natuurlik ook weer probeer om burgemeester te word. Boonop is daar nie veel liefde verlore tussen die Van Aardes en die Raubenheimers nie, want die jong Dennis Raubenheimer het Petronella se dogter Talia voor die kansel gelos vir ’n ander vrou. Talia het nou terug gekom om op Kasselspoort te kom onderwys gee, terwyl Dennis ook weer terug is om sy pa met die prokureurspraktyk te help.

Dalene is bekend vir die deeglike navorsing wat sy doen voor die skryf van haar boeke en sy spandeer op hierdie manier baie tyd in die buiteland, onder andere in Engeland, Nederland en Mauritius.

Bosboeke

Dit is egter eers met haar boeke oor die Knysnabos dat sy werklik bekendheid verwerf. Na ’n staptog deur die Knysnabos begin sy worstel met baie vrae oor die geskiedenis van die bos, wat aanleiding gee tot hierdie bosboeke. In hierdie boeke is die bos meer as net agtergrond en word dit ’n hoofkarakter, wat met sy mistiek, geheime, wonders en wette ’n bepalende invloed het op sy inwoners wat as karakters in die verhale optree. Nadat André P. Brink die Afrikaanse manuskrip van Kringe in ’n bos gelees het, beveel hy dit by sy Londense agent aan en Dalene Matthee vertaal die roman voor publikasie daarvan reeds in Engels. Sy is met hierdie vertaling oorsee en binne enkele dae word die manuskrip op ’n veiling vir uitgewers teen ’n hoë prys van die hand gesit. Benewens die Engelse regte word ook die Nederlandse, Portugese, Sweedse en Israelse regte verkoop voor publikasie van die boek in Afrikaans. So word die boek oornag ’n internasionale treffer en Dalene Matthee ’n internasionaal bekende figuur. Hierdie is die eerste van die vier boeke in die Knysnabos-reeks. Die verhaal speel af teen die geskiedenis van hoe die boswerkers deur die houthandelaars uitgebuit is om die bos grootliks uit te roei. Die eertydse houtkapper Saul Barnard keer teen die einde van die negentiende eeu weer terug na die bos om die olifant Oupoot wat sy broer se kind doodgemaak het, te jag. Teen die verdere agtergrond van die ontdekking van goud, wat dreig om die bos en die leefwyse van die mense te vernietig, loop hy die kringe op die pad van sy jeug en agter die olifant aan. Die olifant loop volgens sy aard gereeld ’n sirkelpad wat hom op sy eie spoor terugbring sodat hy die jagter van agter af inhaal. Sodoende word die saamlewe van die mens en die natuurkragte boeiend uitgebeeld. Saul ontwikkel in die verhaal vanaf biologiese mens (wat intuïtief by die Bos aansluiting vind en daarbinne oorleef), tot denkende mens (wat ontdek dat stories soos dat die bloubokkie gal in sy brein het nie waar is nie, welke kennis van hom ’n uitgeworpene maak) tot die eindpunt van geestelike mens. Dit is dus ook ’n ontwikkelingsroman. Saul loop in sy lewe verskeie kringe op sy pad na persoonlike bevryding, wat hom eers uit die bos en sy mense se onkunde na die dorp neem en daarvandaan kortliks terug na die bos. Hy gaan terug na die dorp maar besef dat die dorpenaars in hulle bekrompe vooroordeel hom in sy groei sal stuit, waarna hy die groter wêreld aandurf. Eindelik keer hy op sy eie terme terug na die bos. Tekenend van die ryk agtergrond wat in die verhaal ingeweef word, is die feit dat die hele Barnard-gesin Bybelse name het en die gebeure en verwysings gereeld Bybelse beginsels en gebeure oproep, insluitende die feit dat Saul as ’n verlosser beskou kan word. Matthee vertaal self die boek in Engels, ’n rolprent, Circles in a forest, word deur Regardt van den Bergh van die boek gemaak en dit word ook omskep in ’n verhoogdrama. Die ATKV-prys vir gewilde prosa word in 1985 vir Kringe in ’n bos toegeken en hierdie boek is in dieselfde jaar op die kortlys vir die toekenning van die Louis Luyt-prys. Die boek is in sowat veertien tale vertaal, onder andere Nederlands, Engels, Fins, Frans, Hebreeus, Yslands, Italiaans, Noorweegs, Portugees, Spaans en Sweeds. Dit word ook sedert 1986 meermale op hoërskool voorgeskryf.

Die ander drie boeke in die reeks is Fiela se kind, Moerbeibos en Toorbos. Fiela se kind speel ook in ongeveer die laaste kwart van die negentiende eeu af. Die wit houtkapperseun Lukas van Rooyen verdwyn in die Knysnabos en in dieselfde tyd kom ’n wit weggooikind anderkant die berge by die bruinvrou Fiela Komoeti aan, wat hom Benjamin noem en as haar eie kind grootmaak. Hier word hy streng grootgemaak, maar ervaar ook die huislike warmte van egte liefde. Die sensusopnemers ontdek hom daar en die owerheid besluit na sowat nege jaar dat hy die houtkapperseun is en plaas hom by die Van Rooyens in die bos, maar dit is nie waar hy tuis voel nie. Sy sogenaamde vader, armoedig van gees en van materiële dinge, beskou hom slegs as ’n werkesel en sy swak “ma” kan hom nie beskerm of regtig liefde bied nie. Hy ontwikkel ’n spesiale gevoel vir Nina van Rooyen, maar hy onderdruk dit omdat hy tog nie verlief kan raak op sy suster nie. Die vraag oor wie hy dan werklik is, neem beheer oor van sy lewe. Eindelik gee hy hier pad en wend hom na die see, waar hy vanuit hierdie wêreld probeer perspektief kry op sy lewe en identiteit. Dit is veral die magte van buite waaroor die mens nie beheer het nie en wat sy lewe rig en dit op paaie neem wat hy nie wil hê nie, wat in die roman behandel word. Hierdie boek is in Afrikaans verfilm deur Katinka Heyns (’n film waarin Matthee self ’n klein rol vertolk), deur Suzanne van Wijk in ’n verhoogdrama omskep en dit is ook omskep tot die Engelse musiekspel Fiela’s Child, asook ’n opera waarvoor Carl van Wyk die musiek skryf. Fiela se kind ontvang die ATKV-prys vir gewilde prosa in 1986, is in dieselfde jaar op die kortlys vir die toekenning van die Rapportprys en word in 1999 deur biblioteeklesers aangewys as die gewildste Afrikaanse boek van die eeu (Kringe in ’n bos was tweede). Die Engelse musiekspel onder leiding van Ian von Memerty ontvang in 1999 twee Vita-toekennings. Die boek is reeds in onder meer Engels, Duits, Frans, Nederlands, Sweeds, Sloweens en Hebreeus vertaal. Die boek sal eersdaags ook in Arabies vertaal word, 35 jaar na die publikasie daarvan in 1985. "Die feit dat dit 35 jaar ná die eerste publikasie in 'n taal so ver verwyderd van Afrikaans vertaal word, getuig van die lang lewensduur en die breë aantrekkingskrag van die boodskap wat dit oordra."

Moerbeibos vertel van die groepie Italianers wat deur regeringsbemoeiing in 1881 na die Knysnabos toe gekom het, nadat aan hulle vertel is dat die bos uit moerbeibome bestaan. Hulle doelwit was om die sybedryf hier te vestig, maar daar is toe nie ’n enkele moerbeiboom in die bos nie, want moerbeibome groei nie in die potklei nie. Om aan die lewe te bly verrig hulle dan teen hulle aard en aanleg harde arbeid as boswerkers. Die verhaal word vertel uit die perspektief van die bosbewoner, Silas Miggel, wat onwettig woon in die oopte van Gouna se platrand op die kroongrond wat vir immigrante opsygesit is. Hier hou hy sy mooi dogter Mirjam eenkant sodat sy uit die kloue van die mans kan bly. Teen wil en dank raak hy betrokke by die lotgevalle van die immigrante, in die hoop dat hy so permanente verblyfreg sal kry op die platrand waar hy al jare lank woon. Saam met die immigrante gaan hy dan ook ten gronde en word gedwing om sy verblyfplek te verlaat en in die middel van die bos te gaan woon. Die ATKV-prys vir gewilde prosa word in 1988 aan Moerbeibos toegeken.

Die laaste bosboek, Toorbos handel oor die onsigbare en bonatuurlike in die Knysnabos. Dit vertel van die tyd in die dertigerjare van die twintigste eeu toe die laaste houtkappers uit die bos verwyder is en die bos toegemaak is. Karoliena Kapp is die hooffiguur. Sy is ’n intelligente alleenkind wat in die bos grootword, maar deur die toedoen van haar moeder ’n goeie skoolopleiding kry en leer Engels praat. Sy staan verskeur tussen die wêreld van die dorpsmense en dié van die bos. Sy trou as negentienjarige met die boswerkerskind Johannes Stander, wat hom kon loswikkel uit die armoede en nou ’n winkel in die dorp besit. Kort na die troue gaan sy egter terug bos toe weens die bonatuurlike aantrekkingskrag van die bos. Hier wys Mister Fourncade die bos se geheime aan haar uit en word die pa wat sy nooit geken het nie. ’n Parallel word getrek tussen Karoliena se persoonlike lotgevalle en die lot van die bosmense en die verhaal word geskets teen die historiese agtergrond van die Carnegie-kommissie se ondersoek na die armblanke-probleem.

Ander romans

Brug van die esels se titel dui op die Latynse gesegde “pons asinorum”, wat beteken dat jy vir esels ’n brug moet bou om hulle by die waarheid te bring. Die roman ondersoek die lotgevalle van ’n hedendaagse jong eiendomsagent, die predikantsdogter Araminta Rossouw, wie se afwykende gedrag haar met toenemend minder opsies laat. Sy raak afvallig van die godsdiens en die tradisies van haar herkoms en begaan dan ’n seksuele misstap met ’n onderwyser. Later gee sy haar belowende studies aan ’n universiteit prys en word eiendomsagent. Sy sien geen politieke hoop meer vir Suid-Afrika nie en haar ambisie is om die land te verlaat. Dan begin sy met ongeslypte diamante smokkel om sodoende genoeg geld hiervoor bymekaar te kry. Hierdie spel laat haar in ’n krisis beland wat sy met al haar noukeurige voorsorgmaatreëls nie voorsien het nie. Wanneer alles verlore lyk, kom die prokureur Koos Malherbe in haar lewe. Hy het genoeg insig om te weet dat dit ’n mens nie baat om ’n brug bo-oor die waarheid te probeer bou nie. Araminta openbaar die vrese van eietydse blankes in die land oor die politieke toekoms en sy is oortuig dat Afrika nie meer sy wit kinders wil hê nie. Dit word ’n reis van selfontdekking en groter bewustheid van die dinge wat belangrik is in en vir mense en die grond wat hulle bewoon. Brug van die esels is in 1993 op die kortlys vir die toekenning van die M-Net-prys en die ATKV-prys en word in dieselfde jaar genomineer vir die Rapportprys.

Susters van Eva se titel dui op die spesiale verhouding wat daar tussen vroue bestaan en het dan ook feminisme as deurlopende motief. Die verhaal is gebaseer op die jong vrou Jessie de Waardt van Grootberg-se-Kloof wat haar gebreklike baba vermoor. Die baba word gebore elf maande na die dood van haar man Ses. Voordat sy in hegtenis geneem kan word, vlug sy die berge in, waar sy skuiling soek tussen ’n trop bobbejane. Die natuur en diere se verhouding met die mens speel dan ook ’n groot rol in hierdie roman, met veral die bobbejane se verhoudings en rolle binne die trop wat betekenisvol is. Die vraag is waarom Jessie die moord gepleeg het en wie die vader van die kind is. Deur Jessie en drie ander vroue (haar skoonsusters Cecelia en Louise en die huishulp Sophia) se geskiedenis, gevoelens en optredes te ondersoek, belig die skrywer die denkwyse en aspekte van vrouwees, die geslag van Eva. Die vier vrouekarakters beeld gesamentlik die verskillende aspekte van vroue uit, naamlik die intellektuele, die intuïtiewe, die sensasionele en die gevoelvolle. Hulle optredes kan gesien word as verskillende rolle van die vrou in die samelewing, soos die onafhanklike, die onderdanige, die rebelse, die verleidelike en die praktiese. Die naamgewing is ook besonder relevant. Jessie se naam simboliseer God se genade en rykdom, Cecelia se naam dui op blindheid of swaksiendheid, Sofia beteken wysheid en Ses dui op balans en harmonie. Cecelia is die sterk en rasionele vrou wat as merinoteler daarin geslaag het om bo uit te kom in ’n manswêreld. Louise is getroud met Cecelia se broer Karel en is ’n gevangene van sy politieke ambisie en sy vooropgestelde idee van ’n vrou. Om haar bestaan draaglik te maak omskep sy vir Ses in ’n fantasieminnaar. Sophia, of Souf, werk vir die vroue van die Kloof en weet baie dinge wat niemand anders weet nie. Jessie kom oorspronklik van Cherrystraat in die Kaap en het dinge in die Kloof kom omkrap by haar aankoms en is ook die oorsaak dat die waarheid omtrent die inwoners se lewens nou openbaar word. Die ATKV-prys vir gewilde prosa word in 1996 aan hierdie boek toegeken en Alexa Strachan verwerk die boek vir die verhoog en voer dit op by die Klein Karoo Nasionale Kunstefees.

Vir Pieternella van die Kaap doen Dalene vir drie jaar navorsing en sy kry ook hulp van Dan Sleigh hiermee. Dit is die verhaal van Pieternella, dogter van die Deense sjirurgyn Pieter van Meerhoff en sy vrou, die legendariese Eva-Krotoa. Eva-Krotoa was ’n tolk tussen die Nederlanders en die Khoi-Khoi aan die Kaap in die tyd van Jan van Riebeeck en is eindelik op Robbeneiland gevange gehou. Pieternella en haar jonger broer Salomon word in die sorg van voogouers geplaas in die destydse strafkolonie Mauritius. Hier trou sy op veertienjarige leeftyd met Daniel Zaaijman. Met die sluiting van die kolonie op Mauritius dertig jaar later keer sy in 1707 terug na die Kaap, waar sy in 1713 in die pokke-epidemie dood is. In hierdie boek kry die geskiedenis van Pieternella en Eva-Krotoa en die toestande aan die Kaap, op Robbeneiland en op Mauritius in die sewentiende eeu lewe. Dit is veral die verontregting van Pieternella en haar volksgenote wat goed belig word. Pieternella van die Kaap is in 2001 op die kortlys vir die M-Net-prys.

Haar laaste boek, wat sy kort voor haar dood voltooi, is Die uitgespoeldes. Dit behandel die lotgevalle van Moses Swart wat as driejarige seun in 1905 by Rietfontein se baai uitspoel en deur die skaapwagter Koos Swart en sy vrou aangeneem en grootgemaak word. Hy het groter ambisies vir sy lewe as om net skaapwagter te wees en tree eindelik in diens van ’n Engelse lord wat in die omgewing boer. Weldra blyk dit egter dat hy eintlik van Oostenrykse adellike afkoms is. Hierdie boek is in 2006 op die kortlys vir die toekenning van die ATKV-Prosaprys.

Kortverhaalbundels

Sy publiseer kortverhale in verskeie tydskrifte, insluitende die letterkundige tydskrif Donga.

Die kortverhaalbundel Die Judasbok se titel verwys na die bok wat by die slagpale die ander vee lei en dan by die hek uitspring sodra al die ander slagvee in die hok is en simbolies is van berekende genadeloosheid en sluheid. In die titelverhaal staan die ou bruin vrou Bet teenoor haar seun Karel (die Judasbok) wat wil emigreer en met ’n wit meisie trou. Karel bevraagteken haar standpunt van medemenslikheid en naasteliefde en daag haar uit om na die wit kerk te gaan, waar haar geloof in die regverdigheid van die witmense verpletter word en sy uit die kerk gejaag word.

Kommissie van ondersoek vleg die onderlinge verbintenis tussen kerk, politiek en rugby op so ’n vernuftige wyse inmekaar dat dit as voortreflike politieke satire slaag. Hierdie kortverhaalbundel ontvang positiewe kritiek en die eenvoudige maar direkte taalgebruik en bemeestering van die kortverhaalkuns word aangeprys. Die verhale munt uit in die onverwagte slot, waar die gegewe dikwels met ironie beklee word.

Om ’n man te koop is ’n versameling van haar kortverhale wat in veral die sestiger- en sewentigerjare in die tydskrifte Die Huisgenoot en Sarie verskyn het. Van hierdie verhale word ook deur Danie Botha as radiodramas verwerk en uitgesaai, insluitende Die Woensdag van mev. Retief, Jy kan nie vir pa nie, Om ’n man te koop, Die harde klippe, ’n Mens weet nooit en Kranspoort se kragprobleem. In ’n Mens weet nooit probeer Engela se verlamde ouma, wat in Stilbaai langs die see woon, agterkom waarom Engela na ’n aanvanklike besoek nie wil teruggaan na haar huis in Pretoria toe nie. Ouma verf kerse vir ’n inkomstetjie. Eindelik kom sy agter dat Engela haar eie lewe opoffer om saans die kerse oor te verf sodat dit ordentlik kan lyk en die fabriek die ouma kan betaal. Kranspoort se kragprobleem vertel van Kittie Maritz se geslepe plan om Stefaans Steyn, die burgemeester van haar dorp, te uitoorlê om uiteindelik haar sin te kry.

Haar kortverhaal Die Judasbok word deur Abraham H. de Vries opgeneem in Die Afrikaanse kortverhaalboek en deur Merwe Scholtz in Vertellers. Ander versamelbundels wat van haar kortverhale opneem sluit in Kortverhale vir verkenning en Vertellers 2.

Draaiboeke

Vroeg in haar skrywersloopbaan stuur sy ’n kortverhaal aan Katinka Heyns met die voorstel dat ’n rolprent daarvan gemaak word. Heyns verlê die verhaal, maar verkry jare later die filmregte vir Fiela se kind. In gesprekke kom dit toe aan die lig dat Matthee die “huisvrou van Uniondale” was wat die kortverhaal vir haar gestuur het en so ontstaan die rolprent Die storie van Klara Viljee. Hierin leef die hoofkarakter in ’n seefronterf op ’n klein vissersdorpie, maar sy het met ’n donkie ’n groot sandduin tussen haar en die see gesleep sodat sy nie die see kan sien nie. Wanneer sy nuwe feite kry rondom ’n deurslaggewende insident uit haar verlede, werk sy weer met ’n donkie die sandduin weg om die see te kan sien. Die hele gemeenskap word daardeur beweeg om weer nuut te kyk na die verlede en met die wegwerk van die sandduin word die valse verlede ook weggewerk en word met die uitsig op die see ook ’n uitsig verkry op die oneindigheid.

Eerbewyse

Die Dalene Matthee-grootboom, 'n besienswaardigheid in die Outenikwabos van die Tuinroete- Nasionale Park

Benewens die letterkundige pryse wat aan haar boeke toegeken word, verower sy ook verskeie ander toekennings en eerbewyse. Haar eerste twee bosboeke (Kringe in ’n bos en Fiela se kind) noop die Suider-Afrikaanse Instituut vir Boswese om in 1986 die Bosbouprys vir die bevordering van bosbou aan haar toe te ken. Ook in 1986 vereer Tukkies se Studenteraad haar met ’n eremedalje vir haar uitstaande bydrae tot die mense van Suid-Afrika, haar voorbeeldige Christelike karakter en haar integriteit. Haar geboortedorp Riversdal vereer haar in 1988 met ereburgerskap van die dorp. In 1993 in Zürich ontvang sy die Stab-prys (’n Switserse literatuurprys van die Stiftung für Abendländische Besinnung vir die bevordering van Christelik-Westerse waardes) vir haar “lewenskragtige literêre werk en haar hartstogtelike belangstelling in natuurbeskerming” – sy is die eerste persoon buite Europa wat hierdie prestige toekenning ontvang. In 1994 ontvang sy ereburgerskap van Hartenbos en is die eerste en laaste mens aan wie hierdie eer toegeken word, aangesien Hartenbos later by Mosselbaai ingelyf is. In 2004 ontvang sy haar tweede Suider-Afrikaanse Instituut vir Boswese se Bosbouprys uit erkenning vir haar uitsonderlike diens aan bosbou in Suider-Afrika. Die Nasionale Departement van Kuns en Kultuur ken in 2007 die Suid-Afrikaanse Letterkunde-toekenning vir haar lewensbydrae tot die Suid-Afrikaanse letterkunde postuum aan haar toe. ’n Gedenksteen word in 2008 in die Knysnabos vir haar opgerig by die geelhoutboom (herdoop na Dalene Matthee-grootboom) waar die Kringe in ’n bos-wandelpad begin. Haar boeke word in minstens veertien tale vertaal, insluitende Duits, Engels, Fins, Frans, Hebreeus, Italiaans, Nederlands, Noorweegs, Portugees, Spaans, Sweeds en Yslands.

Sy ontvang landwye huldeblyke, met André P Brink wat haar as "een van die werklik beduidende stemme in Afrikaanse letterkunde" beskryf. Volgens die skrywer Chris Barnard: "Dit is 'n reuseverlies vir Afrikaans, vir die storie in Afrikaans... sy het skielik weer die Afrikaanse letterkunde na die leser gebring". Prof Willie Burger: "Ek dink sy het mense weer aan die lees gekry. Wat hulle daai tyd gesê het, is dat haar werk tussen gewilde en hoë letterkunde was". Elsa Joubert: "Sy het dit reggekry dat mense wat nooit Afrikaans lees nie, Afrikaans lees, en dit is 'n wonderlike bydrae".

Publikasies

Jaar	Publikasies
1970	Die twaalfuurstokkie
1982	’n Huis vir Nadia
	Die Judasbok
1983	Petronella van Aarde, burgemeester
1984	Kringe in ’n bos
1985	Fiela se kind
1987	Moerbeibos
1992	Brug van die esels
2000	Susters van Eva
	Pieternella van die Kaap
2003	Toorbos
2005	Die uitgespoeldes
2007	Om ’n man te koop

Bronnelys

Boeke

• Beukes, W.D. (red.) Boekewêreld: Die Nasionale Pers in die uitgewersbedryf tot 1990. Nasionale Boekhandel Bpk. Kaapstad. Eerste uitgawe, eerste druk, 1992.
• Botha, Elize Prosakroniek. Tafelberg Uitgewers Bpk. Kaapstad. Eerste uitgawe, 1987.
• Brink, André P. Vertelkunde. Academica. Pretoria en Kaapstad. Eerste uitgawe, 1987.
• De Vries, Abraham H. Kortom 2. Human & Rousseau. Kaapstad en Pretoria. Eerste uitgawe, 1989.
• Grové, A.P. Letterkundige sakwoordeboek vir Afrikaans. Nasou Beperk. Vyfde uitgawe. Eerste druk, 1988.
• Jooste, G.A. Kringe in ’n bos. Reuse-Blokboeke 19. Academica. Pretoria en Kaapstad. Derde druk, 1988.
• Jooste, G.A. Dalene Matthee (1938-) in Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel I. J.L. van Schaik-Uitgewers. Pretoria. Eerste uitgawe 1998.
• Kannemeyer, J.C. Die Afrikaanse literatuur 1652–2004. Human & Rousseau. Kaapstad en Pretoria. Eerste uitgawe, 2005.
• Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel I. J.L. van Schaik-Uitgewers. Pretoria. Eerste uitgawe, 1998.
• Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel 2. J.L. van Schaik-Uitgewers. Pretoria. Eerste uitgawe, 1999.
• Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel 3. Van Schaik-Uitgewers. Pretoria. Eerste uitgawe, 2006.

Tydskrifte en koerante

• Aucamp, Hennie. Die intensiteit van die kortverhaal. Standpunte. Nuwe reeks 171, Junie 1984.
• Azar-Luxton, Grizell. Dalene Matthee: Bekendes bring hulde… Kaapse Bibliotekaris. Maart/April  2005.
• Booyens, Hannelie. Ons vergeet ons is net mense – Matthee. Plus, 11 April 2000.
• Bosman, N. Ruimte as intertekstuele belewenis: Dalene Matthee en C.J. Langenhoven. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 30 no.4, November 1992.
• Botha, Amanda. Niemand ken my nie. Rapport, 30 Oktober 2005.
• Britz, Elretha. Top-vroue waardeer man agter hulle. Die Burger, 15 Februarie 1985.
• Cruywagen, Vincent. Vrae ná Dalene se dood. Rapport, 27 Februarie 2005.
• De Beer, Karin. Sy wil ordentlik beroemd wees, sê beskeie Dalene. Die Burger, 22 Oktober 1992.
• Du Pisanie, Sarah. Towerkrag lê in die beginreëls. Beeld, 5 Maart 2012.
• Du Randt, W.S.H. Die tema van bevryding in ‘Kringe in ’n bos’. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang  27 no. 1, Februarie 1989.
• Fryer, Charles. Historiese bloedhond. Insig, April 2000.
• Grütter, Petra en Fryer, Charles. Olifante het lang geheues. Insig, Mei 2005.
• Jansen, Julian. Matthee in bos gedenk. Rapport, 24 Februarie 2008.
• Korrespondent. ‘Fiela se Kind’ word ’n opera. Die Burger, 30 Maart 1993.
• Le Roux, André. Hier kom Dalene se nuwe Bos-boek. Die Burger, 19 Augustus 1987.
• Loots, Sonja. Mama Matthee. Rapport, 20 Julie 2003.
• Marais, Annemarie. Dalene Matthee se vroeë verhale in bundel versamel. Beeld, 11 Julie 2007.
• Myburgh, Suzette. ’n Vrou sonder fieterjasies. Beeld, 24 Februarie 2005.
• Nieman, Nols. Boek oor ‘daai spirit wat in die bos loop’. Beeld, 7 Oktober 2002.
• Odendaal, Bernard. ’Bart Nel’ van J. van Melle en ‘Kringe in ’n bos’ van Dalene Matthee. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 26 no. 4, November 1988.
• Olivier, Fanie. Wêreld-treffer uit die bos. Rapport, 20 Mei 1984.
• Pauw, Jacques. Dalene gaan Hoenders jaag in Fiela-fliek. Rapport, 25 Januarie 1987.
• Pienaar, Eliza. ’Fiela se kind’ van Dalene Matthee. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 25 no. 4 November 1987.
• Prins, M.J. ’Kringe in ’n bos’ van Dalene Matthee. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 25 no. 1 Februarie 1987.
• Rautenbach, Elmari. Ná ‘Kringe’ wil Dalene Matthee in stilte verder. Die Burger, 27 September 1984.
• Rautenbach, Elmari. Diereboeke wat roer. Rapport, 5 Oktober 2014.
• Roux, J.B. Op die spoor van ’n blitsverkoper. Beeld, 8 Desember 2014.
• Schoombee, Pieter …tot by my knieë geplant. Rapport, 25 Januarie 1987.
• Smith, Francois. Dalene Matthee toor weer met bos, boek. Plus, 18 Julie 2003.
• Smuts, J.P. en Smuts, Ria. Tydshantering in Dalene Matthee se ‘Kringe in ’n bos’ en Elsa Joubert se ‘Ons Wag op die kaptein’. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 34 no. 4, November 1996.
• Swanepoel, Martie. Dalene se plek. Plus, 1 Maart 2008.
• Van Coller, H.P. ATKV-prys 1984. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 23 no. 2, Mei 1985.
• Van der Merwe, Annari. Dalene Matthee: Nou is sy klaar met die bos. Insig, November 1987.
• Van Gijsen, Nico. Drie bosboeke – dis nou genoeg! Rapport, 27 September 1987.
• Van Manen, Mariette. Met tekkies op Eva se spoor. Die Burger, 14 Oktober 1995.
• Van Rensburg, Chrisna. In memoriam Dalene Matthee (gebore Scott) 1938–2005. Kakkerlak, Uitgawe 2, 2005.
• Vink, Mike. Luigat! Rapport, 17 Mei 1987.
• Vink, Mike. Die vrou wat uitgekom het uit die bos. Rapport-Tydskrif, 25 Oktober 1992.
• Zietsman, Cynthia, Dié Bosmens word haar plek se ereburger. Die Burger, 21 Mei 1994.

Internet

• Beeld: http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/2008/03/04/KA/8/myplekbos.html
• Black, Marguerite Oulitnet: http://www.oulitnet.co.za/mond/matthee.asp Geargiveer 21 Januarie 2010 op Wayback Machine
• Booyens, Hannelie Beeld: http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/2000/04/11/5/1.html
• Botha, Amanda Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2005/09/26/OS/10/dalene.html
• Botha, Amanda Rapport: http://152.111.1.87/argief/berigte/rapport/2005/10/30/RP/4/01.html
• Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2007/05/18/WB/3/WEDMathee.html^{[dooie skakel]}
• Coetzee, Gerda Oulitnet: http://www.oulitnet.co.za/mond/toorbos.asp Geargiveer 14 Oktober 2013 op Wayback Machine
• Dalene Matthee: http://www.dalenematthee.co.za/english/index.html
• Esaach: http://www.esaach.org.za/index.php?title=Matthee,_Dalene
• Esat: http://esat.sun.ac.za/index.php/Dalene_Matthee
• Fryer, Charles Oulitnet: http://www.oulitnet.co.za/links/insigmei05_dalene.asp Geargiveer 20 Junie 2017 op Wayback Machine
• LitNet ATKV-Skrywersalbum 10 November 2009: www.litnet.co.za
• Loots, Sonja Rapport: http://152.111.1.87/argief/berigte/rapport/2003/07/27/R1/17~1/01.html^{[dooie skakel]}
• Myburgh, Suzette Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2005/02/23/DB/14LDN/01.html
• Nieman, Nols Beeld: http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/2002/10/07/8/1.html Geargiveer 14 Desember 2009 op Wayback Machine
• Pople, Laetitia (21 Februarie 2005). "Hartsiekte: Skrywers bring hulde aan die Bosvrou". Die Burger (bl, 1). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 29 November 2012. Besoek op 1 Mei 2012.
• Pretorius, Willem Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/1992/10/23/1/1.html
• Van Manen, Mariette Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/1995/10/14/4/2.html
• Wasserman, Herman Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2000/04/12/4/2.html
• http://www.argief.litnet.co.za/cgi-bin/giga.cgi?cmd=cause_dir_news_item&cause_id=1270&news_id=77259^{[dooie skakel]}

Ongepubliseerde dokumente

• Hill, Jan “Matthee, Dalene” Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum (NALN) Bloemfontein 7 Januarie 2006

Eksterne skakels

• http://www.dalenematthee.co.za/
• http://www.onnet.up.ac.za/kringe%20in%20%27n%20bos.htmlGeargiveer 11 April 2012 op Wayback Machine
• http://www.westerncape.gov.za/Text/2005/6/mar_apr05_19-21.pdf