Watervervoer

Watervervoer is die verplasing van mense, diere en goedere van een punt na ’n ander op see, riviere, kanale, damme en mere deur skepe, bote en vlotte. Laasgenoemde is ’n drywende platform wat van ’n verskeidenheid materiaalsoorte gemaak word, insluitend vate, boomstompe, planke en riete.

'n Luukse passasierskip, wat honderde mense kan vervoer, voor anker in die Singapoer-hawe.

Aandrywingsmetodes

Watervervoer kan enjinloos wees, soos die eerste bote en skepe was. Dit sluit in kano’s, roeibote en seilskepe, wat deur die vernuftige inspan van windenergie aangedryf word. In sommige gebiede word vlotte gebruik om riviere oor te steek.

Enjin-aangedrewe watervervoer is vandag algemeen in gebruik. Dit word vir onder meer groot skepe, kragbote en lugkussingtuie en skeerbote ingespan om van een punt na ’n ander te kan beweeg.

Geskiedenis van watervervoer

Vervoer het stadig ontwikkel tot sowat 3000 v.C., maar daar is argeologiese bewyse dat primitiewe vlotte en uitgeholde boomstompe reeds tussen 10000 v.C. en 8000 v.C. gebruik is om veral oor riviere en mere te kom. Daar is selfs aanduidings dat vaartuie in daardie tyd gebruik is om van Griekeland se oewer tot by die eiland Milos in die Middellandse See te kom.

Verskeie van die eerste groot beskawings het watervervoer bemeester, insluitend die Egiptenare, Mesopotamiërs, Grieke, Chinese, Arabiere, Romeine en Fenisiërs.

• Die Egiptenare en Mesopotamiërs was aan die voorpunt wat die vroeë ontwikkeling van watervervoer betref. Dit was omstreeks 3500 v.C. – dieselfde tyd wat die eerste wiel in Mesopotamië in die Midde-Ooste uitgevind is om vervoer op land makliker te maak. Dié twee lande het bote gemaak van saamgebondelde papirus, wat maklik gedryf het omdat dit lig was. Die Egiptenare het later, sowat 2450 v.C., groter plankbote gemaak wat deur 20-40 roeiers aangedryf is en aansienlike afstande op see kon aflê.

• Die Fenisiërs het omstreeks 1000 v.C. die pas aangegee met ’n indrukwekkende vloot handelskepe wat tot by die kus van Spanje gevaar het en daar handelgedryf het.

• Die Grieke het van 400 v.C. watervervoer verbeter deur skepe te bou met twee maste en tot vier seile ingespan om beter gebruik te maak van die wind. Hulle het ook sowat 323 v.C. oorlogskepe gebou met roeiers en stampers om ander skepe te kelder.

• China het in 100 v.C. bote begin bou wat deur roers gestuur is en dus gemakliker van rigting kon verander.

• Die Arabiere en Egiptenare het sowat 1 n.C. houtbote begin bou met seile wat beter van die wind gebruik kon maak, ook toegerus met roeispane en ’n roer, en verskeie oseane daarmee aangedurf.

'n Voorstelling van 'n vroeë Asiriese vlot.

• Die Romeine het van 100 v.C. tot sowat 400 n.C. die wêreld oorheers en die grootste vloot vragskepe in die vroeë tye in bedryf gehad.

• Fenisië het die eerste houtbote gebou met kiele om gemakliker en stewiger in die see te vaar (sowat 1200 n.C.), die Europeërs het die middelroer ontwerp en daarna ook skepe met drie maste gebou. Skipbouers het teen sowat 1400 n.C. skepe begin bou wat sowat vier keer so groot soos voorheen was.Die eerste stuurwiel om ’n skip te stuur, is eers in sowat 1700 n.C. in gebruik geneem.

• Verskeie ontwikkelinge van die eerste helfte van die eerste helfte van die agtiende eeu tot net ná 1900 het watervervoer ’n groot hupstoot gegee: die Fransman Périer het die eerste stoomboot in 1775 gebou; die eerste boot met ’n ysterromp is in Engeland gebou; die eerste skip met ’n skroef as aandrywer is in 1816 deur Samuel Owen ontwerp; die eerste skroefstoomskip, die Great Brittain, het in 1845 met die vervoer van passasiers, vrag en pos op sy transatlantiese roete begin vaar; en in 1959 het die Russe die eerste kernaangedrewe skip (die Lenin) te water gelaat.

Navigasie

Een van die grootste kopsorge in die vroeë geskiedenis van watervervoer was om koers te hou op die wye oseane. Weens die gebrek aan enige navigasie-instrumente en nie voldoende kennis van die see nie, het die baanbrekers op see altyd ’n ogie op die kus gehou.

Die Polinisiërs naby Australië het byvoorbeeld hul vlotte afsienlike afstande gestuur deur die sterre en beweging van die golwe te bestudeer. Seemanne in die Middellandse See het ook die winde bestudeer en van 1200 n.C. ’n magnetiese kompas gebruik, wat hulle uiteraard nie heeltemal koersvas gehou het nie omdat dit nie ware noord aangedui het nie. Met die hulp van die wetenskap is geleidelik al hoe meer hulpmiddels ontwikkel om beter navigasie moontlik te maak, insluitend die oktant, die sekstant en teleskope, maar die groot uitdaging was om die probleem van lengtegrade en dus akkurate navigasie moontlik te maak. Die breedtegrade is reeds maklik deur ’n astrolaber bereken.

In 1598 het Spanje ’n groot beloning uitgeloof om die lengtegraadprobleem op te los, gevolg deur die Britse parlement in 1714, wat £20 000 beloof het aan iemand wat die probleem kon oplos. Die horlosiemaker John Harrison het uiteindelik met verskeie uitvindsels, insluitend sy H-4 in 1759, die probleem opgelos.

Soorte bote of skepe

Oor die eeue is verskeie soorte bote en skepe ontwerp en gebou. Die volgende kan as voorbeelde genoem word:

• Galeiskepe, lang en smal houtbote wat deur roeiers of seile aangedryf is en vir handel en oorlogvoering gebruik is (sowat 200 v.C.).

• Die jonk (Engels: junk), ’n seilskip met drie maste wat deur die Chinese vir handel en oorlogvoering gebruik is.

• Die dau (Engels: dhow), ’n skip met een mas, roeispane en ook ’n roer wat deur die Arabiere ontwerp is.

• Die klipper, ’n vinnige seilboot wat in 1800’s vir die vervoer van vrag gebruik is.

• Die brik, ’n houtseilskip met twee maste, wat in die agtiende eeu gebruik is.

Die katamaran kom in verskeie vorme en groottes voor.

• Die oorlogskepe fregat, korvet, kruiser, slagskip, torpedojaer, vliegdekskip en mynveër. Die fregat is ’n ligte oorlogskip wat veral konvooie beskerm; die korvet is ’n klein oorlogskip om duikbote met dieptebomme te vernietig en die kus te beskerm; kruisers is vinnige oorlogskepe; slagskepe is groot oorlogskepe wat swaar gepantser en bewapen is; torpedojaers gebruik missiele om vlote teen te beskerm; vliegdekskepe is groot oorlogskepe om vliegtuie van die dek te laat opstyg en land; en mynveërs spoor seemyne op en vernietig hulle.

• Die duikboot. Dit is interessant dat ’n Nederlandse ingenieur, Cornelius Drebbel, reeds in 1624 ’n soort duikboot ontwerp het. In 1863 is die eerste duikboot (die Plongeur) met ’n lugaangedrewe enjin deur Frankryk getoets en die eerste kernaangedrewe duikboot (die USS Nautilus) is in 1955 deur Amerika ontwerp. Japan se navorsingsduikboot Shinkai 6500 was in 1989 vir ’n diepterekord van 6,5 km verantwoordelik.

• Interessante bote en skepe soos die kajak, sampan, katamaran, fabriekskepe om vis ter see te verwerk, die baggerboot wat kanale of hawens verdiep en ook die ysbreker.

Vraghouers

Watervervoer kos sowat een derde van spoorvervoer en minder as 5% van lugvervoer. Daarom speel vragskepe ’n groot rol om vrag na die verskillende kontinente en ook in riviere en kanale te vervoer.

Behouering, wat beteken dat vrag – soos masjinerie en toerusting – in groot kratte verpak word, is ontwerp om intermodale vervoer moontlik te maak. Dit kan maklik deur hyskrane in hawens gehanteer word deur dit byvoorbeeld van treine af na die vragskip te verplaas.

Houerskepe, wat vrag in gestandaardiseerde houers vervoer, is ’n relatief nuwe konsep om die hantering van vraghouers aansienlik te bespoedig en ook met min brekasies moontlik te maak. Houers van 6 meter tot meer as 12 meter in lengte is niks vreemds nie. Suid-Korea se houerskip OOCL Shenzhen, wat in 2003 in gebruik geneem is, is byvoorbeeld sowat 323 meter lank en was lank die heel grootste ter wêreld. Die OOCL Hong Kong is nou die grootste houerskip.

Ander wetenswaardighede oor watervervoer

• Die eerste stoomskip wat van Engeland na Kaapstad gevaar het, was die Enterprise in 1825. Die vaart het 58 dae geduur.

• ’n Posdiens tussen Engeland en Kaapstad is in 1857 deur Union Line ingestel.

• ’n Gereelde veerbootdiens oor die Engelse Kanaal is al in die 1960’s tussen Engeland en Frankryk ingestel.

The World, die heel eerste residensiële skip in private besit, is in 2003 by Italië bekend gestel en het 165 verskillende wooneenhede.

• Die Nederlanders was die eerste nasie wat die jag bekend gestel het om plesiervaarte moontlik te maak – reeds in die sestiende eeu. Die Britte se koning Charles II het twee jagte geskenk gekry by die Nederlanders en seiljagsport in Engeland bekend gestel. Die Engelse woord “yacht” kom dus van die Nederlandse “jaght”.

• Die eerste residensiële skip ter wêreld, The World, is in 2003 by Italië ter water gelaat. Dit bestaan onder meer uit 165 wooneenhede, hospitaal, winkels en sportgeriewe.

• Die eerste werklike kanaal wat bootvervoer op verskillende vlakke deur kanaalsluise moontlik gemaak het, was die Franse Canal de Briare, wat 40 sluise gebruik het om bote 81 meter oor ’n afstand van 34 kilometer te laat styg of daal. Die Franse ingenieur Hugues Cosnier het dit in 1642 vervolmaak. Die Canal du Midi, wat ook later in die sewentiende eeu in gebruik geneem is, en deur die Fransman Pierre Paul Riquet ontwerp is, het 99 kanaalsluise gebruik om 189 meter styging moontlik te maak. Laasgenoemde is as die indrukwekkendste ingenieurswerk van sy tyd geag.

• Een knoop (seemyl) is sowat 1 853 meter. ’n Skip wat teen sowat 10 knope per uur vaar, beweeg dus sowat 18,5 kilometer per uur.

Kanaalbote is baie gewild in Frankryk en ander Europese lande. Die eerste werklike kanaal wat bootvervoer deur kanaalsluise moontlik gemaak het, was in Frankryk.

Bronne

• Paneel skrywers. The Encyclopedia of Transport. Marshall Cavendish. 1976. ISBN 0 85685 176 0
• Paneel skrywers. World Book, Volume 19. World Book. 2010. ISBN 978-0-7166-0110-4
• Parry, J.H. Romance of the Sea. The National Geographic Society. 1981. ISBN 0-87044-346-1
• Sansom, Derek. Getting to know Boats. Panda Publishing. 1975. SBN 85668 003 5
•  Uys, Isabel. Feitegids. ’n Kernensiklopedie. Pharos. 2007. ISBN 978-1-86890-065-7.