Vliegdekskip

'n Vliegdekskip is 'n soort oorlogskip wat ontwerp is om as 'n drywende lugbasis te dien. Dit laat 'n lugmag toe om 'n groter gebied te patrolleer, en om dieper in vyandige areas in te dring aangesien daar minder tyd en brandstof benodig word om by die teiken uit te kom.

USS *Harry S. Truman* anker buite Portsmouth, Engeland, terwyl die bemanning 'n hawebesoek geniet.

Russiese vliegdekskip *Admiral Koeznetsof*.

Franse vliegdekskip *Charles de Gaulle*.

Ander take wat vliegdekskepe verrig is die diens van vliegtuie en ander toerusting en die vervoer van soldate.

Samestelling van 'n vliegdekskip

Bo-op, gewoonlik aan die kant van die skip, is die eiland. Dit huisves die brug, vanwaar die skip beheer word, die beheerkamer, vanwaar die vliegtuigbewegings beheer word en baie toerusting bv. kommunikasie en radars. Daar is ook 'n beheertoring in die brug, net soos by 'n lughawe. Die eiland staan op die vliegdek. Die vliegdek word gebruik deur vliegtuie om te land en op te styg. Die vliegdek word ook goed gepantser vir beskerming van die skip. Op die vliegdek is 'n stoomkatapult, wat gebruik word om die vliegtuie te versnel wanneer hulle opstyg. Onder die vliegdek is die loodse waar die vliegtuie gestoor word wanneer hulle nie in gebruik is nie. Die vliegdekskip het tot drie hysers waarmee die vliegtuie na en van die vliegdek geneem word.

Binne, onder die vliegtuigloodse, is daar verskeie dekke vir die verblyf van die bemanning wat tot 5 000 groot kan wees. Op die onderste vlak is die enjinkamer. Daar is ook tenks vir bunkerolie vir die skip self, tenks vir vliegtuigbrandstof en tenks vir drinkwater. Daar moet ook voorsiening gemaak word vir stoorplek van rantsoene (voedsel) vir die bemanning, ammunisie en onderdele vir die vliegtuie en instandhouding van die skip self.

Daar kan tot 95 vliegtuie op die skip gestoor word.

Geskiedenis

Reeds voor die Eerste Wêreldoorlog is daar met eksperimente begin met die opstyg van seevliegtuie vanaf skepe. Gedurende die Eerste Wêreldoorlog verskyn die eerste skepe wat 'n paar vliegtuie kon saamneem. Hierdie moedervaartuie het seevliegtuie met 'n hyskraan aanboord gesit, waarna hulle weer met 'n hyskraan in die water geplaas is en dan van die water af opgestyg het. Vanaf 1918 was dit aanvanklik die Britte wat die opstyg- en landingstegniek op dekke ge-eksperimenteer het en die eerste vliegdekskepe gebou het. Kort daarna is hulle deur die Amerikaners en die Japanese gevolg. Laasgenoemde was veral geïnteresseerd in hierdie soort skip. Die Japannese het ook die ontwikkeling van maretiemevliegtuie ernstig opgeneem.

Duitsland het in 1935 sy eerste vliegdekskip, die Graf Zeppelin, begin, maar dit nooit voltooi nie. 'n Susterskip, Flugzeugträger B, is nooit eers te water gelaat nie. Vanaf 1927 het Frankryk die Béarn gehad, 'n verboude slagskip vanaf 1914, wat hoofsaaklik 'n eksperimentele status gehad het. In 1940 is dit in Martinique geïnterneer, in 1943 aan die Vrye Franse Magte oorhandig en as vervoerskip gebruik.

Tydens die Tweede Wêreldoorlog

Die aanval vanaf Britse vliegdekskepe op die Italiaanse skeepshawe van Tarente en later dié van die Japannese op Pearl Harbor het reeds die mag van die vlootlugwapen bewys. Vliegtuie het ook 'n groot rol gespeel in die jag van die Duitse slagskip Bismarck. Die sink van die Britse slagskip HMS Repulse en HMS Prince of Wales op 10 Desember 1941 was die einde van die tradisionele vlootgevegte wat met kanonne geveg is.

In twee opeenvolgende vlootgevegte, die Slag van die Koraalsee en die Slag van Midway in 1942, was daar nooit direkte kontak tussen die skepe van die strydende partye nie. Beide vlootgevegte is met vliegdekskepe geveg en was die keerpunt in die oorlog tussen Japan en die Verenigde State. Tydens die laaste vlootgeveg is vier Japanese vliegdekskepe deur Amerikaanse vliegtuie gesink.

Omdat die belang van vliegdekskepe so groot was, is baie handelskepe, kruisers en slagskepe gedurende die oorlog in vliegdekskepe omgeskakel. Die Britse Vloot het aanvanklik ongeveer twintig handelskepe van 'n vliegdek en 'n klein vliegtuigloods vir drie tot vier vliegtuie voorsien. Dit was die Merchant Aircraft Carriers (MAC) wat aangehou het om onder die burgerlike vlag te seil. Later is handelskepe heeltemal herbou tot vliegdekskepe en het tot die einde van die oorlog onder die vlag van die vloot as konvooibegeleiers gevaar. Weens die gebrek aan 'regte' vliegdekskepe en die traagheid waarmee die snelbouprogramme skepe geloods het, is hierdie skepe op alle groot fronte ontplooi. Aan die einde van die Tweede Wêreldoorlog het die Britte ongeveer vyftig vliegdekskepe in gebruik gehad en die Amerikaners ongeveer 100.

Verskeie bouprogramme vir nuwe vliegdekskepe is in sowel die Verenigde Koninkryk as die VSA van stapel gestuur. Kort voor die oorlog het die Britte reeds die Illustrious-klas (6 skepe) begin bou en tydens die oorlog het die Britse Vloot die bou van die Kolossus (10 skepe), Majestic (6), Centaur (8), Audacious (4) en Gibraltar (3) -klasse aangevra. Die Amerikaanse Vloot het die klasse Essex (24 skepe) en Midway (3) gebou en het planne gehad vir die Amerikaanse super-vliegdekskepe. In 1949, vyf dae nadat die eerste skip se kiel gelê het, is hierdie projek egter gekanselleer.

Na die Tweede Wêreldoorlog

Oortuig van die belangrikheid van vliegdekskepe, het verskillende lande sulke skepe ná die Tweede Wêreldoorlog begin gebruik: Kanada (1946-1970), Australië (1948-1982), Nederland (1946-1968), Argentinië (1958-1985), Frankryk (1945) , Spanje (1967), Brasilië (1956) en Indië (1957). Gewoonlik is daar surplus Britse of Amerikaanse skepe aangekoop. Die vier eersgenoemde lande het sedertdien hul vliegdekskepe onttrek aan diens.

Spanje het in 1988 'n vliegdekskip met sy eie ontwerp (Principe de Asturias) in gebruik geneem om die oorspronklike (Dédalo) te vervang. Brasilië en Indië het hul ou skepe vervang met die voormalige Franse Foch (wat nou vaar as São Paulo) en die Britse (HMS Hermes, wat nou as Viraat vaar). Indië sal die skip binne enkele jare vervang met 'n eie ontwerpskip wat in 2005 te water gelaat is.

Sedert 1985 en 1997 het Italië (Giuseppe Garibaldi) en Thailand (Chakri Naruebet) ook hul eerste vliegdekskip bekom. Die Chakri Nareubet is in Spanje gebou volgens die verminderde ontwerp van die Principe de Asturias. Die Volksrepubliek China het sedert 2012 sy eerste vliegdekskip (Liaoning) in gebruik, 'n opgeknapte Sowjet-model.

Die Sowjetunie het sy eerste vliegdekskip eers laat begin gebruik: omstreeks die middel van die sewentigerjare. Anders as wat gebruiklik was, het hierdie tipe geen lanseerder of vangkabels (wat nodig is vir landing) nie en was beperk tot vertikale opstyg- en landingvliegtuie In hierdie opsig het die Sowjet-skepe die meeste ooreengekom met die Britse vliegdekskepe van die Invincible-klas. Hulle het hulself hiervan (en ook van ander vliegdekskepe) onderskei deur hul groot arsenaal van verskillende soorte missiele. Aan die einde van die Koue Oorlog het die Sowjet-vliegdekskipprogram ook beëindig: bestaande eenhede is verkoop of geskrap en skepe wat onder konstruksie was, is nooit voltooi nie. Een skip, die Admiraal Koeznetsof, die enigste skip in die Admiraal Koeznetsof-klas, word steeds gebruik vir vlagvertoon. Daar was jare lank planne om 'n nuwe generasie vliegdekskepe te bou, twee vir die Noordelike Vloot en twee vir die Stille Oseaanvloot. Die produksie hiervan sou in 2010 begin het en binne 6 jaar voltooi moet wees. Hierdie ontwikkeling het nog nie teen 2016 begin nie.

Die Britse Vloot het in die sestigerjare planne beraam vir 'n vliegdekskip wat in grootte vergelykbaar is met die Amerikaanse Forrestal-klas wat die te kleiner skepe van die Centaur-klas en die Audacious-klas sou vervang. As gevolg van besnoeiings in die begroting, is die planne egter 'n paar keer verander, en wat oorgebly het, was 'n ontwerp vir 'n klein (16 000 ton) vliegdekskip wat hoofsaaklik vir anti-duikboot-helikopters gebruik sou word. Die gewone hanteringsmetodes vir vegvliegtuie, soos vangkabels en lanseertoerusting, het by hierdie skip ontbreek. Met 'n variant van die Harrier-vegvliegtuig kon die skip wel tog lugverdedigingstake op 'n beperkte skaal verrig. Vanaf 1981 is drie skepe van hierdie Invincible-klas in gebruik geneem. As gevolg van 'n laat ontwerpverandering, naamlik die toevoeging van 'n sogenaamde ski-sprong, het die bruikbaarheid van die Harriers toegeneem. Die Invincible, waaronder die ski-sprong, het gedien as 'n model vir die vliegdekskepe van Spanje, Thailand en Italië en het ook die nuutste Indiese ontwerp beïnvloed. Die Britse Vloot beplan om die Invincible-klas teen 2020 deur twee vliegdekskepe van die Queen Elizabeth-klas te vervang.

Vliegdekskepe van die Amerikaanse Vloot is baie groter as in ander lande en kan tot 100 vliegtuie aan boord vervoer. In 1961 het die Amerikaanse vloot sy eerste kernaangedrewe vliegdekskip (USS Enterprise (CVN-65)) te water gelaat. Vanaf 1970 is alle nuwe VSA vliegdekskepe kernkrag aangedrewe. Slegs Frankryk het dit gewaag om 'n kernaangedrewe vliegdekskip te bou (MN Charles de Gaulle) (2001). Die voordeel van kernaandrywing is dat die skip feitlik onbepaald kan vaar – sonder om brandstof op te neem. Dit kan in 'n oorlog baie belangrik wees.

Vanaf die 1960's het klein vliegdekskepe vir amfibiese oorlogvoering verskyn. Dit sluit nie hoekdekke, lanseerders en vangkabels in nie. Dit is beperk tot die gebruik van (vervoer) helikopters. Hulle bied egter akkommodasie vir 'n bataljon mariniers. Die gebruik van vertikale opstyg- en landingvliegtuie (van die Harrier-tipe) gee hierdie skepe egter ekstra opsies. In die vroeë 1960's het Groot-Brittanje vir die eerste keer twee skepe van die Centaur-klas ingerig en dit 'kommandodraers' genoem. Omstreeks 1970 is hulle weer uit diens geneem. Die Amerikaanse vloot het eers die Iwo Jima-klas in die 1960's vir hierdie doel gebou en eers die Tawara en later die Wasp-klas uit die 1970's. Die VSA het vandag 'n dosyn van hierdie soorte skepe. Die Verenigde Koninkryk het die HMS Ocean sedert 1998. Frankryk het twee skepe en Spanje het bouplanne.

Verdere leeswerk

Ader, Clement. Military Aviation, 1909, Edited and translated by Lee Kennett, Air University Press, Maxwell Air Force Base, Alabama, 2003, ISBN 978-1-58566-118-3.
Chesneau, Roger. Aircraft Carriers of the Word, 1914 to the Present: An Illustrated Encyclopedia. Naval Institute Press, 1984.
Francillon, René J, Tonkin Gulf Yacht Club US Carrier Operations off Vietnam, 1988, ISBN 978-0-87021-696-1.
Friedman, Norman (1983). U.S. Aircraft Carriers: An Illustrated Design History (in Engels). Naval Institute Press. ISBN 9780870217395. {{cite book}}: Ongeldige |ref=harv (hulp)
Friedman, Norman. British Carrier Aviation: The Evolution of the Ships and Their Aircraft. Conway Maritime Press, 1988.
Hone, Thomas C., Norman Friedman, and Mark D. Mandeles. "Innovation in Carrier Aviation", Naval War College Newport Papers (no. 37, 2011), 1–171.
Melhorn, Charles M. Two-Block Fox: The Rise of the Aircraft Carrier, 1911–1929. Naval Institute Press, 1974.
Nordeen, Lon, Air Warfare in the Missile Age, 1985, ISBN 978-1-58834-083-2.
Polak, Christian (2005). Sabre et Pinceau: Par d'autres Français au Japon. 1872–1960 (in Frans). Hiroshi Ueki (植木浩), Philippe Pons, foreword; 筆と刀・日本の中のもうひとつのフランス (1872–1960). éd. L'Harmattan.
Polmar, Norman. Aircraft Carriers: A History of Carrier Aviation and its Influence on World Events, 1901–2006. (two vols.) Potomac Books, 2006.
Sturtivant, Ray (1990). British Naval Aviation, The Fleet Air Arm, 1917–1990. London: Arm & Armour Press. ISBN 0-85368-938-5.
Till, Geoffrey. "Adopting the Aircraft Carrier: The British, Japanese, and American Case Studies" in Murray, Williamson; Millet, Allan R, eds. Military Innovation in the Interwar Period. Cambridge University Press, 1996.
Trimble, William F. Admiral William A. Moffett: Architect of Naval Aviation. Smithsonian Institution Press, 1994.
Wadle, Ryan David. United States navy fleet problems and the development of carrier aviation, 1929–1933. PhD dissertation Texas A&M University, 2005. online.

Sien ook

Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik vanuit die Nederlandse Wikipedia vertaal.