Noordpool

Die Noordpool is die geografies noordelikste punt op Aarde en die middelpunt van die Noordelike Halfrond. Die Noordpoolstreek staan bekend as Arktika en bedek die Arktiese Oseaan, ook bekend as die Noordelike Yssee.

Nasa-Satellietbeeld van die Arktiese Oseaan en die Noordpool

Kaart van die Arktiese Oseaan en die Noordpool

Batimetriese kaart van die Arktiese Oseaan

Gebiedsaansprake van Arktika

Uitsig oor die Noordpool

Die krimping van die Arktiese ys in 2007 in vergelyking met 2005 en die gemiddelde van 1979 tot 2000

Verskuiwing van die magnetiese Noordpool tot in 2015

Sononder oor die Noordpool

Anders as die Suidpool, wat ’n aardmassa is, bestaan die Noordpool uit ’n see wat met voortdurend verskuiwende ys bedek is. Dit is dus onprakties om ’n permanente stasie daar te bou soos op die Suidpool. Tog het die Sowjetunie, en later Rusland, sedert 1937 ’n paar drywende bemande stasies op min of meer ’n jaarlikse basis gebou, waarvan sommige oor die pool of baie naby daaraan beweeg het. Sedert 2002 het Rusland ’n basis, Barneo, naby die pool wat vroeg elke lente ’n paar weke lank werksaam is. Studies in die 2000's het voorspel die Noordpool kan seisoenaal ysvry raak omdat die Arktiese ys aan die krimp is, met tydskale wat gewissel het van 2016 tot die laat 21ste eeu of later.

Rusland het die seediepte by die Noordpool in 2017 op 4 261 m gemeet en die Verenigde State in 1958 op 4 087 m. Die naaste land word gewoonlik beskou as Kaffeklubbeneiland aan die noordkus van Groenland, sowat 700 km van die pool af, hoewel daar ’n paar moontlik semipermanente gruisbanke effens nader lê. Die naaste permanent bewoonde plek is Alert in Kanada, wat 817 km van die pool af is.

Dag en nag

Die Son is by die Noordpool in die somer deurentyd bo die horison en in die winter onder die horison. Sonsopkoms is net voor die Maart-nagewening (omstreeks 20 Maart); dit neem die Son daarna drie maande om sy hoogste punt met die somersonstilstand (omstreeks 21 Junie) te bereik. Daarna begin dit sak en bereik sonsondergang net voor die September-nagewening (omstreeks 23 September). Wanneer die Son by die pool sigbaar is, lyk dit of dit in ’n horisontale sirkel bo die horison beweeg.

Hierdie verskynsels word veroorsaak deur die Aarde se ashelling en sy wenteling om die Son. Die rigting van die ashelling, sowel as die Aarde se hoek relatief tot die vlak van sy wentelbaan om die Son, bly oor ’n tydperk van ’n jaar baie naby aan konstant (albei verander baie stadig oor lang tydperke). In die middel van die noordelike somer wys die Noordpool so ver as moontlik in die rigting van die Son. Namate die jaar verbygaan en die aarde om die Son beweeg, draai die Noordpool geleidelik weg van die Son totdat dit in die middel van die winter so ver as moontlik van die Son af wys. Dieselfde gebeur by die Suidpool, maar met ’n tydsverskil van ses maande.

Klimaat

Die Noordpool is aansienlik warmer as die Suidpool omdat dit by seevlak in die middel van ’n oseaan lê (wat as ’n reservoir van hitte dien), eerder as op ’n hoogte op ’n kontinentale landmassa. Ondanks die yskap het dit van dieselfde eienskappe as ’n toendraklimaat (ETf) vanweë die temperature in Julie en Augustus wat soms net bo die vriespunt is.

Wintertemperature by die noordelikste weerstasie in Groenland kan wissel van sowat -50 tot -13 °C met ’n gemiddeld van sowat -31 °C; die Noordpool is effens kouer. Somertemperature (Junie, Julie en Augustus) wissel om vriespunt. Die hoogste temperatuur wat nog aangeteken is, is 13 °C, – baie hoër as die Suidpool se hoogste aangetekende temperatuur van net -12,3 °C.

Die seeys by die Noordpool is gewoonlik sowat 2 tot 3 m dik, hoewel dit baie kan wissel na gelang van die weer en klimaat. Studies het bevind die dikte het die afgelope jare afgeneem. Globale verwarming kon daartoe bygedra het, maar dit is nie moontlik om die onlangse skielike afname in die dikte geheel en al aan die waargenome warmer weer in die Arktiese gebied te wyt nie. Verslae het ook voorspel dat die Arktiese Oseaan binne ’n paar dekades in die somer heeltemal sonder ys sal wees.

Die krimping van die Arktiese ys sal globale verwarming vererger, want minder ys sal minder sonlig weerkaats en kan ernstige implikasies inhou deur by te dra tot die vorming van Arktiese siklone.

Weergegewens vir Noordpool
Maand	Jan	Feb	Mar	Apr	Mei	Jun	Jul	Aug	Sep	Okt	Nov	Des	Jaar
Hoogste maksimum (°C)	−13	−14	−11	−6	3	10	13	12	7	9	0,6	0,7	13
Gemiddelde maksimum (°C)	−29	−31	−30	−22	−9	0	2	1	0	−8	−25	−26
Gemiddelde temperatuur (°C)	−31	−32	−31	−23	−11	−1	1	0	−1	−10	−27	−28
Gemiddelde minimum (°C)	−33	−35	−34	−26	−12	−2	0	−1	−2	−11	−30	−31
Laagste minimum (°C)	−47	−50	−50	−41	−24	−12	−2	−12	−31	−21	−41	−47	−50
Humiditeit (%)	83,5	83,0	83,0	85,0	87,5	90,0	90,0	89,5	88,0	84,5	83,0	83,0	85,8
Bron: Weerbasis

Noordelike Yssee

Naas die eintlike Noordelike Yssee bestaan die watergebied van die Noordpoolgebied ook uit 'n aantal randseë, baaie en seestrate. Kenmerkend vir die seegebied is die groot vastelandsplat (tot 200 m diep) onder sowat 'n derde van die wateroppervlakte.

Met uitsondering van Spitsbergen en Franz Josef-land lê al die eilande van die Noordpoolgebied op hierdie vastelandsplat. Noord van Siberië is die plat op sy wydste (600-1800 km). In die jare veertig het Russiese wetenskaplikes bewys dat die Noordelike Yssee nie uit 'n enkele bekken bestaan nie, maar dat dit op ’n gemiddelde diepte van 1 000 m deur 'n rif in twee gedeel word. Hierdie sogenaamde Lomonosofrif strek van die Ellesmere-eiland byna oor die Pool tot by die Nieu-Siberiese Eilande en verdeel die see in die Eurasiese en die Amerasiese Bekken, wat onderskeidelik lê aan die kant van die kontinente wat in die name genoem word. Latere navorsing het getoon dat hierdie skeiding nog uitgebreider is. Wat die seestrominge betref, is die skeiding van die Lomonosofrif die belangrikste.

Aan die Europese kant van die rif oorheers antikloksgewyse oppervlakstrominge. Aan die ander kant is daar 'n feitlik heeltemal geslote, kloksgewyse watersirkulasie wat sowat een keer elke tien jaar 'n volledige omwenteling maak. Die beweging van die water kan bestudeer word aan die hand van die dryfys. Die ys dryf gemiddeld 4 km per dag, maar dit gebeur ook dat dit soms tot 35 km per dag dryf. Die yseilande is besonder geskik vir die vestiging van permanente navorsingstasies.

Dit is arktiese tafelysberge wat hier, in teenstelling met die Suidpoolgebied, seldsaam is en slegs rondom die Ellesmere-eiland en Franz Josef-land gevorm word. Die eerste yseiland is in 1946 noord van Point Barrow in Alaska ontdek en T_x (Target X) gedoop. Na die ontdekking van ander eilande is die naam na T₁ verander. Die yseilande verskil van die res van die see-ys deurdat hulle 'n reëlmatige, effens golwende oppervlak het, besonder hard en permanent is. Die eerste permanente waarnemingstasie is in 1952 (tot 1954) deur die Verenigde State gevestig op Fletchers-yseiland (T₃), wat twee jaar tevore ontdek is. Origens kom in die winter sowel as in die somer oop watervlakke voor en is gemiddeld sowat 80% van die seegebied met ys bedek. Hierdie ys, wat 2 tot 4 m dik is, beweeg voortdurend, nie net as gevolg van die stroming nie, maar ook as gevolg van die wind. Dit veroorsaak dat die gebied se oppervlak voortdurend verander en moeilik begaanbaar is.

Die ys word onderbreek deur skeure, oop vlakke water en ysbultjies wat ontstaan deurdat die gebreekte ys opgewaai word. Hierdie bultjies is soms meer as 100 m dik. Sowat 3000 km³ see-ys word jaarliks deur die stroming langs die ooskus van Groenland suidwaarts afgevoer. Dit smelt gewoonlik voor dit breedtegrade laer as 60˚ bereik,

Landskap

Naas die werking van die ys het ook vulkaniese uitbarstings en twee periodes van bergvorming tot die tipiese landskap van die Noordpoolgebied bygedra. Aktiewe vulkane kom nog in Alaska, in Kamtsjatka, op Jan Mayen en op die Aleoetiese Eilande voer. In Groenland word warmwaterbronne aangetref. Daar word aangeneem dat die eilande Franz Josef-land en Spitsbergen, wat nie op die vastelandsplat lê nie, deur vulkaniese uitbarstings gevorm is.

Jong berge met hoë pieke word langs die kus van Groenland, langs die oostelike rand van die Kanadese Arktiese Argipel, in Noordoos-Siberië en in Alaska aangetref. Die eiland Nowaja Zemlja, die Siberiese skiereiland Taimir en die Kanadese eilande noord van die McClure-seestraat lê op 'n ouer plato met 'n heuwelagtige terrein. Die grootste deel van die landgedeelte van die Noordpoolgebied is egter 'n laagliggende vlakte met toendraplantegroei in die somer.

Die grond is tot 'n groot diepte permanent geys en in die somer ontdooi slegs die boonste lae. Die grondys voorkom dan dat die water afvloei, waardeur in die warmer seisoen mere en moerasse ontstaan. Teen die hellings kom aardverskuiwings dikwels voor, wat gladde profiele tot gevolg het. Landskapstreke kenmerkend vir gebiede met afwisselende periodes van bevriesing en ontdooiing kom ook voor, byvoorbeeld in die vorm van klipperige streke wat ontstaan deurdat rotse aan wisselende temperature blootgestel word.

Slegs sowat 40% van die landgedeelte rondom die Noordpool is permanent met ys bedek. Feitlik nêrens in die Noordpoolgebied kom gebiede wat permanent met sneeu bedek is, laer as seevlak voor nie. Permanente yskappe wat wel laer as seespieël voorkom, is die gevolg van gesmelte sneeu wat onmiddellik weer verys vanweë die inwendige temperatuur van die yskap bo seespieël. Die ysbedekking het tydens die Pleistoseen (sowat 2,4 miljoen jaar gelede) baie groter afmetings aangeneem.

Die landgedeelte was in die tydperk laer geleë en nadat die ys teruggetrek het, is die land met seesedimente oorstroom. Sulke sedimente word nag op groot hoogtes aangetref as gevolg van die opheffing van die land, wat steeds voortgaan. In Kanada styg die land sowat 1 m per eeu. Daar is aanduidings dat die ysbedekking teenswoordig opnuut afneem en daar is bewys dat sommige gletsers nog (relatief) onlangs tot by die see gestrek het.

Sien ook

• Suidpool, ook Antarktika genoem.

Bronne

• Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0-908409-62-1, volume 21, bl. 53

Eksterne skakels

• (en) "North Pole". Encyclopædia Britannica. Besoek op 24 April 2019.
• Hierdie artikel is vertaal uit die Engelse Wikipedia