Syanbilər

Syanbilər (Çincə: 鮮卑, pinyin: Xiānbēi, Wade-Giles: Hsien-pi), Monqolustan və Mancuriya sərhədləri civarında yaşamış köçəri tayfa.

Etnik quruluşu mövzusunda Monqol tezisi, Tunguz tezisi, Monqol və Türk boylardan yaranan bir konfederasiya olduğuna dair tezisi də var.

Vu-Huan (烏桓 wū huán) konfederasiyası Hunların cənub-şərqində Sien-Pi'ler Hiung nuların şimal-şərqində qurulmuçdur. Hun birliyindən qopan bu topluluqlar keçmiş ortaqlarına hücum çəkmişdir. Syanbilərin qalxış dövrü Hunların yıxılma dövrü təsadüf eləyir. 87-ci illə 93-cü illər arasında Hunların iki Şanyuyunu (hökmdarlarını) öldürülmüşdülər.

Syanbilərin ən adlı-sanlı hökmdarı II yüzilliyin ortalarından 181-ci ilə qədər taxtda qalmış Tan Şıhuay (檀石槐 tan shíhuái, 136 – 181) olmuşdur. Tan Şıhuay Şimal Hunları məğlub etməyi bacarmış və torpaqlarını İli çayına qədər genişlətmişdir. Bir çox dəfə (158-ci ildə Cənub Hunları ilə birlikdə) Çin səddini aşmışdır. Oğulları və qardaşı oğlanları onun yerini tuta bilməmiş və beləcə Sien Pi konfederasiyası 233-cü ildə dağılmışdır.

Syanbilərin bir bölümü Liaotung (遼東)dan Henana doğru hərəkət etmiş və orada Xan Tsun (Murong Jun (慕容皝 mùróng huàng, ? – 360) başçılığı altında 352-ci ildə güney Hunları məğlub etmişdir. Orada qurduqları Yan sülaləsi (Çian Yan və Hou Yan) çox ayaqda dura bilməmiş və 370 ilində eyni özləri kimi qısa ömürlü Çian Çin (前秦) sülaləsini quran tibetli Di tayfasından Fu Jian (苻健)a məğlub olmuşdur. Ancaq 16 il sonra 386-cı ildə bu bölgədə Tabğaclar (Tuoba) Tuoba Gui (拓跋珪) Şimal Vey sülaləsini qurmuşdur. Tabğaclar da Syanbilərin zamanında bir Syanbi boyu idi.

Syanbilərin başlıca qolları

Cənub Syanbi: Duan (段), Murong (慕容), Yuwen (宇文)

Qərb Syanbi: Tuoba (拓跋) => Hanlaşma siyaseti => Yuan (元)

Şimal Syanbi: Muron Tuyuhun (慕容吐谷渾) 'Hunlar' çağında 'Syanbi' tayfalarının başçısı, "Tanşihuai, 10 ayda doğulmuşdur".

Syanbi Sülaləsi

Syanbi Sülaləsi
Dövləti	Qurucusu	Tarixi
Dai 代	Tuoba Yilu 拓跋猗盧	315 – 376
Çian Yan 前燕	Murong Huang 慕容皝	337 – 370
Hou Yan 後燕	Murong Chui 慕容垂	384 – 409
Qərbi Çin 西秦	Çifu Guoren 乞伏國仁	385 – 431
Cənubi Liang 南涼	Tufa Wugu 禿髮烏孤	397 – 414
Cənubi Yan 南燕	Murong De 慕容徳	400 – 410
Şimali Vey 北魏	Tuoba Gui 拓跋珪	386 – 534
Şərqi Vey 東魏	Yuan Shanjian 元善見	534 – 550
Qərbi Vey 西魏	Yuan Baoju 元宝炬	535 – 556
Kuzey Çi 北齊	Yuwen Jue 宇文覚	550 – 577
Kuzey Çov 北周	Gao Yang 高洋	557 – 581
Sui 隋	Yan Çian 楊堅	581 – 618