Pekelcompagnie
De Pekelcompagnie bestond uit een groep personen, die als eersten de venen ten zuiden van Winschoten op grote schaal hebben ontgonnen om de hierbij verkregen turf te verkopen. De venen waren gelegen aan weerszijden van het riviertje de Pekel A, zowel in het Oldambt als in Westerwolde.
Oorsprong
[bewerken | brontekst bewerken]Het gebied waarin de Gronings-Drentse veenkoloniën liggen, was in de 16e eeuw een weinig aantrekkelijke streek, bestaande uit moerassige en voor de mens gevaarlijke hoogvenen. Aan de randen stak hij turf om zo in zijn behoefte aan brandstof te voorzien. Het duurde tot de Gouden Eeuw voordat men de handen ineensloeg en met de ontginning van het gebied begon. Al in 1558 was er sprake van een stuk weiland bij Winschoten, die Pekell genaamd.[1]
De Pekelcompagnie
[bewerken | brontekst bewerken]Een groepje Friezen en Hollanders kocht in de laatste 10 jaar van de 16e eeuw van de eigenerfden in Winschoten stukken veen ten zuiden van deze plaats. Deze transacties vonden hoofdzakelijk plaats voor Gerardus Weemhoff, pastor te Winschoten. Op 21 juni 1599 sloot dit groepje een overeenkomst waarin afspraken werden gemaakt over hoe deze venen het best konden worden ontgonnen. De Pekelcompagnie was geboren. De benedenloop van het veenstroompje de Pekel A werd verbreed en verdiept om zodoende het veen beter te kunnen afgraven en te vervoeren.[2] Voor het eerst in de geschiedenis gebeurde de vervening in dit veengebied op grootschalige wijze. Het veengebied werd daarbij verdeeld in 101 loten, en wel 33 loten aan de zuidzijde van de Pekel A beneden het verlaat, 33 loten aan de zuidzijde, boven het verlaat, en 35 loten aan de noordzijde boven het verlaat. Op de ontgonnen gronden ontstond de eerste veenkolonie in het noordoosten van Nederland: (Oude) Pekela.
Samenstelling
[bewerken | brontekst bewerken]De eerste samenstelling van de Pekelcompagnie bestond in 1599 uit: Mathias Johann Thiabbens, Heere Wijtzes, Haddu Jans, echtgenote van Jan Sijmens, woonachtig te Dokkum en Jan Goverts uit Gorkum. Zij vormden ook het hiervóór genoemde groepje dat al een jaar eerder stukken veen had gekocht.[3] Het ging de deelgenoten in de compagnie in de eerste plaats om turf. Deze waardevolle brandstof werd via de stad Groningen naar alle delen van de provincie vervoerd en verkocht. Ook de steden van Holland en de grote Noord-Duitse kustplaatsen waren goede afnemers van het bruine goud.
Huishoudelijk reglement
[bewerken | brontekst bewerken]Op 7 april 1602 werd voor notaris Cornelis Sickes te Leeuwarden een huishoudelijk reglement voor de compagnie vastgesteld. In datzelfde jaar vonden al enige mutaties plaats in de compagnie; deze bestond nu uit: Frederich Meynders, als erfgenaam van zijn broer Mathias Johann Thiabbens, de meestertimmerman Cornelis Jansen, zoon van Jan Sijmens en Haddu Jans, Heere Wijtses, Taetske Ericx, weduwe van Obbe Asses, Pieter Jansen Clock en Aalthijen Terwischa, weduwe van de grietman Asse Obbes. Ook in latere jaren wisselde de compagnie regelmatig van samenstelling.
De rol van de stad Groningen
[bewerken | brontekst bewerken]In 1635 verkocht een van de toenmalige deelgenoten in de Pekelcompagnie, Feike Alles Clock, die door vererving en aankoop een groot gedeelte van de venen in eigendom had gekregen, zijn aandeel aan de stad Groningen. Vanaf dat moment werd de ontginning van de venen welvarend en bedrijfsmatig aangepakt.
- D. Kuil: Kroniek van Pekela (1558) 1599-1999, Ten Boer (1999).
- Groninger Archieven; kaartenverzameling.
- ↑ Zie Groninger Archieven, Oud Gemeentearchief Groningen (GAG), archiefnr. 70: Inventaris en regestenlijst van het archief van het Klooster Ter Apel, 27 september 1558: Nomno Luppkens, prebendaat te Winschoten, heeft verkocht aan het convent van Ter Apel een pekell deel ofte schaere weydt landes toe Wynschote gelegen, die Pekell genoempt.
- ↑ De vaerte sal beginnen bij de veendijck ende nije verlaaten tot aen Peeckelbrugge; de afmetingen bedragen: aan de bovenzijde 36 voeten breed, in de bodem 27 voeten breed, terwijl de diepte 4½ voeten zal moeten bedragen. Voorts vande Peeckelbrugge aff tot aende zijl aan de bovenzijde 40 voeten en in de bodem 30 voeten breed, met een diepte van 5 voeten. Ook in 1608 vindt er een overeenkomst plaats tussen de Pekelcompagnie en de Winschoters over het graven en verbeteren van de Pekel A.
- ↑ Al in 1600 kwam ene Jan Tonnis voor als veenmeester. Deze had onder andere tot taak toezicht te houden op de werkzaamheden in het veen en geld te ontvangen bij transacties van delen veen. In 1605 wordt hij door de Pekelcompagnie ook benoemd tot opzichter van de verlaten