Lanaken

**Lanaken**
Gemeente in België
	(Details) (Details)
	;
Geografie
Gewest	Vlaanderen
Provincie	Limburg
Arrondissement	Tongeren
Oppervlakte; – Onbebouwd; – Woongebied; – Andere	58,95 km² (2022); 66,79%; 13,09%; 20,12%
Coördinaten	50° 53' NB, 5° 39' OL
Bevolking (bron: Statbel)
Inwoners; – Mannen; – Vrouwen; – Bevolkingsdichtheid	26.366 (01/01/2024) ; 50,22% ; 49,78% ; 447,24 inw./km²
Leeftijdsopbouw; – 0-17 jaar; – 18-64 jaar; – 65 jaar en ouder	(01/01/2024); 16,65%; 59,17%; 24,18%
Buitenlanders	32,91% (01/01/2024)
Politiek en bestuur
Burgemeester	Marino Keulen (Open Vld)
Bestuur	Open Vld, Vooruit-Groen
Zetels; Open Vld; CD&V; N-VA; Vooruit-Groen; Vlaams Belang	29; 13; 7; 3; 4; 2
Economie
Gemiddeld inkomen	20.627 euro/inw. (2021)
Werkloosheidsgraad	7,42% (jan. 2019)
Overige informatie
Postcode; 3620; 3620; 3620; 3620; 3621	Deelgemeente; Lanaken; Gellik; Neerharen; Veldwezelt; Rekem
Zonenummer	089
NIS-code	73042
Politiezone	LaMa
Hulpverleningszone	Oost-Limburg
Website	www.lanaken.be
Detailkaart
	ligging in arrondissement Tongeren
Portaal	België

Lanaken (Limburgs: Laoneke) is een plaats en een gemeente in de provincie Limburg in België. De gemeente telt ruim 26.000 inwoners en behoort tot het kieskanton en het gerechtelijk kanton Maasmechelen. Lanaken omvat de woonkernen Kesselt, Gellik, Smeermaas, Neerharen, Veldwezelt, Lanaken, Rekem, het Gellikse gehucht Briegden, het Neerharense gehucht Herbricht en de Rekemse dorpskern Oud-Rekem.

Etymologie

Lanaken werd in 810 vermeld als Ludinaca en in 1106 als Lodenaken. Hierin is haka (zandplaat) aanwezig, verbonden met de persoonsnaam Hlodo of Ludo.^[1]

Geschiedenis

Archeologische vondsten op het grondgebied van Lanaken zijn bekend van het neolithicum, van de Romeinse en van de Merovingische periode. Er bevonden zich diverse Gallo-Romeinse begraafplaatsen en in Smeermaas lag de Gallo-Romeinse villa van Smeermaas.

In de middeleeuwen behoorde het domein van Lanaken vermoedelijk aan de keizer van het Heilige Roomse Rijk. In 2017 werden de resten van een Karolingisch fort ontdekt. ^[2] Van de 12e eeuw af maakte Lanaken deel uit van de Loonse heerlijkheid Pietersheim, waarvan de heren omstreeks 1186 de Abdij van Hocht stichtten. In 1106 werd het patronaatsrecht van de parochiekerk aan het Maastrichtse kapittel van Sint-Servaas geschonken.

In 1808 werd de huidige deelgemeente gevormd, waarbij Lanaken werd samengevoegd met Smeermaas, Hocht, Pietersem, Ca(u)berg, Bessemer en Briegden. In 1839 werd de gemeente gesplitst in een Belgisch en een Nederlands deel (Caberg). Caberg werd daarna een zelfstandige parochie. Smeermaas kreeg in 1870 een eigen kerk.^[3] Bessemer ging later voor een groot deel naar de gemeente Zutendaal.

Van 1824-1829 werd de Zuid-Willemsvaart aangelegd, en van 1930-1934 het kanaal Briegden-Neerharen. Deze kanalen doorsneden het grondgebied van Lanaken. In 1856 volgde de spoorlijn Hasselt-Maastricht, die in 1954 voor het personenvervoer werd gesloten.

Op 4 oktober 1914 werd het centrum van Lanaken door de Duitsers in brand gestoken, deels als vergelding voor het verzet van een Belgische vrijwilligersgroep onder leiding van burgemeester Edgard de Caritat de Peruzzis. De kastelen van de Caritat de Peruzzis en Alicebourg werden toen opgeblazen.^[4]

Op 10 mei 1940 bombardeerden Duitse vliegtuigen de kazerne de Caritat de Peruzzis waarbij kapitein-commandant Henri Giddelo en vijf andere militairen omkwamen.

Om onderzoek mogelijk te maken en de beroepsziekten, vooral stoflong, van de mijnwerkers van het Kempens steenkoolbekken te bestrijden richtten de Limburgse mijnen in 1957 het Sint-Barbaraziekenhuis op in Lanaken.

Op 1 januari 1977 fuseerde Lanaken met de omliggende gemeenten Gellik, Neerharen, Rekem en Veldwezelt tot de huidige fusiegemeente Lanaken.

Kernen

Deelgemeenten

#	Naam	Opp. (km²)	Inwoners (2020)	Inwoners per km²	NIS code
1	Lanaken	22,73	13.210	581	73042A
2	Rekem	15,68	4.492	286	73042B
3	Neerharen	3,47	1.673	483	73042C
4	Veldwezelt	8,00	3.846	480	73042D
5	Gellik	9,08	2.657	293	73042E

Nabijgelegen kernen

Kesselt, Smeermaas, Zutendaal

Demografie

Demografische ontwikkeling voor de fusie

Bronnen:NIS 1831 t/m 1970=volkstellingen; 1976 = inwonertal per 31 december

Demografische ontwikkeling van de fusiegemeente

Alle historische gegevens hebben betrekking op de huidige gemeente, inclusief deelgemeenten, zoals ontstaan na de fusie van 1 januari 1977.

Bronnen:NIS, Opm:1831 tot en met 1981=volkstellingen; 1990 en later= inwonertal op 1 januari

Inwoners van jaar tot jaar op 1 januari 1992 tot heden
jaar	Aantal^[5]	Evolutie 1992=100
1992	22.424	100,0
1993	22.582	100,7
1994	22.763	101,5
1995	22.847	101,9
1996	22.990	102,5
1997	23.246	103,7
1998	23.286	103,8
1999	23.508	104,8
2000	23.500	104,8
2001	23.745	105,9
2002	24.033	107,2
2003	24.282	108,3
2004	24.418	108,9
2005	24.451	109,0
2006	24.485	109,2
2007	24.724	110,3
2008	24.931	111,2
2009	25.095	111,9
2010	25.341	113,0
2011	25.492	113,7
2012	25.599	114,2
2013	25.678	114,5
2014	25.783	115,0
2015	25.731	114,7
2016	25.793	115,0
2017	25.800	115,1
2018	25.818	115,1
2019	25.841	115,2
2020	25.884	115,4
2021	25.922	115,6
2022	26.172	116,7
2023	26.270	117,2
2024	26.366	117,6

Politiek

Structuur

De gemeente Lanaken ligt in het kieskanton Maasmechelen en het provinciedistrict Maasmechelen, het kiesarrondissement Hasselt-Tongeren-Maaseik (identiek aan de kieskring Limburg).

Lanaken		Supranationaal	Nationaal		Gemeenschap	Provincie	Arrondissement	Provinciedistrict	Kanton	Gemeente
Administratief	Niveau	Europese Unie	België		Vlaanderen	Limburg	Tongeren			Lanaken
	Bestuur	Europese Commissie	Belgische regering		Vlaamse regering	Deputatie				Gemeentebestuur
	Raad	Europees Parlement	Kamer van volksvertegenwoordigers	Vlaams Parlement		Provincieraad				Gemeenteraad
Kiesomschrijving		Nederlands Kiescollege	Kieskring Limburg				Hasselt-Tongeren-Maaseik	Maasmechelen	Maasmechelen	Lanaken
Verkiezing		Europese	Federale		Vlaamse	Provincieraads-				Gemeenteraads-

(Voormalige) burgemeesters

Tijdspanne		Burgemeester
	1908 - 1914	Edgard de Caritat de Peruzzis
	...
	1952 - 1972	Xavier de Merode^[6]
	...
	1987 - 1995	Alex Vangronsveld (CVP)
	1995 - 2000	Guido Willen (Open Vld)
	2001 - 2006	Alex Vangronsveld (CVP / CD&V)
	2007 - 2011	Guido Willen^[7]
	2011 - heden	Marino Keulen^[8] (Open Vld)

Legislatuur 2013-2018

Burgemeester is Marino Keulen (Open Vld). Hij leidt een coalitie bestaande uit Open Vld en sp.a-Groen. Samen vormen ze de meerderheid met 17 op 29 zetels.

Resultaten gemeenteraadsverkiezingen sinds 1976

Partij of kartel		10-10-1976^[9]		10-10-1982		9-10-1988		9-10-1994		8-10-2000		8-10-2006^[10]		14-10-2012^[11]		14-10-2018		13-10-2024
Stemmen / Zetels		%	25	%	27	%	27	%	27	%	27	%	27	%	29	%	29	%	29
	CVP¹/ CD&V+N-VA^A/ CD&V²/ cd&vplus³	50,8¹	14	52,98¹	17	56,85¹	17	41,77¹	12	37,49¹	11	29,18^A	9	23,54²	7	22,5²	7	22,0³	7
	CD&V+N-VA^A/ N-VA¹	-		-		-		-		-		29,18^A	9	15,83¹	4	12,2¹	3	11,0¹	3
	PVV¹/ VLD²/ VLD-VIVANT³/ Open Vld⁴/ Team Burgemeester⁵	12,41¹	2	8,67¹	1	12,2¹	3	31,09²	9	37,95²	11	39,63³	13	42,33⁴	14	39,2⁴	13	44,6⁵	15
	SP¹/ INZET²/ sp.a³/ sp.a-Groen^B/ Vooruit-Groen^C	11,03¹	2	12,08¹	3	14,92¹	3	24,05²	6	15,48²	4	9,69³	2	11,35^B	3	15,1^B	4	10,9^C	1
	Verdi&Groen!¹/ sp.a-Groen^B/ Vooruit-Groen^C	-		-		-		-		-		3,57¹	0	11,35^B	3	15,1^B	4	10,9^C	1
	Vlaams Blok¹ / Vlaams Belang²	-		-		-		3,1¹	0	7,55¹	1	12,73²	3	6,95²	1	11,0²	2	10,0²	2
	CFP	25,76	7	21,66	6	16,03	4	-		-		-		-		-		-
	Anderen (*)	-		4,62	0	-		-		1,52	0	5,20	0	-		-		1,6	0
Totaal stemmen		11563		12761		13875		13956		14855		16105		15574		15437		10283
Opkomst %						96,4		95,62		94,77		95,49		92,74		92,5		63,4
Blanco en ongeldig %		2,62		3,97		4,24		3,7		3,17		3,05		2,37		3,3		0,6

De rode cijfers naast de gegevens duiden aan onder welke naam de partijen bij elke verkiezing opkwamen.
De zetels van de gevormde coalitie staan vetjes afgedrukt. De grootste partij staat in kleur.
(*) 1982: JONG / 2000: VIVANT / 2006: Onbegrensd Lanaken / 2024: PDG

Bezienswaardigheden

Gezicht op de Maas en Maastricht vanuit Smeermaas

Het Kasteel Pietersheim en de aanpalende Waterburcht Pietersheim behoren tot de meest bezienswaardige historische gebouwen van de gemeente. Ze liggen in het 80 hectare groot domein Pietersheim, samen met een kinderboerderij. Het bezit een bezoekerscentrum voor het Nationaal Park Hoge Kempen en is een van de zes toegangspoorten van dit park.
Van de voormalige cisterciënzer abdij van Hocht resten in een ommuurd domein van ruim 9 ha nog enkele opmerkelijke gebouwen.
De Sint-Ursulakerk is de neogotische parochiekerk van Lanaken uit 1864
De Heidemolen is een watermolen op de Molenbeek, die een aftakking is van de Asbeek.

Natuur en landschap

Lanaken wordt gekenmerkt doordat het aan de zuidrand van het Kempens Plateau is gelegen, door het Albertkanaal afgescheiden van de zuidelijker gelegen streek Haspengouw. In het zuidoosten wordt Lanaken door het Kanaal Briegden-Neerharen afgesneden van Smeermaas en het Maasbekken. Lanaken zelf ligt op een hoogte van ongeveer 60 meter, naar het noordwesten toe vindt men steilranden naar het plateau, dat hoogten tot 100 meter bereikt, en de diep uitgesneden dalen van Asbeek en Ziepbeek. Dit gedeelte, dat onderdeel uitmaakt van het Nationaal Park Hoge Kempen , kent drassige laagten, heidevelden, en bossen, bestaande uit naaldbos, ooit aangeplant voor de productie van mijnhout, en gemengd bos. De bekendste gebieden zijn Pietersembos en Asbroek.

Zowel bij het Kasteel Pietersheim als bij de parkeerplaats nabij het Sint-Barbaraziekenhuis, starten gemarkeerde wandelingen door dit gebied.

Economie

Lanaken groeide ten gevolge van de aanwezigheid van spoorlijn en kanalen, er was forenzenverkeer naar Maastricht en er kwam werkgelegenheid in de steenkoolmijn van Eisden. Ook vestigden zich onder meer een papierfabriek (tegenwoordig: Sappi), een rubberfabriek (tegenwoordig: Hercorub) en een fabriek voor kunstvezels (Celanese).

Papierfabrikant Sappi heeft een vestiging in Lanaken en is een belangrijke bron van tewerkstelling voor de inwoners van de gemeente. De beide Sappi-vestigingen van Lanaken en Maastricht worden weer verbonden met een spoorlijn, de werken hiervoor zijn gestart in juli 2007. De eerste fase voorziet in de aansluiting van de twee vestigingen van Sappi; de tweede fase de verlenging van de spoorlijn naar Hasselt. Op zijn vroegst in 2024 zal de nieuwe sneltramverbinding tussen Maastricht en Hasselt deze spoorlijn gaan volgen. Dit project is bekend onder de naam Spartacusplan.

In 2005 werden vier windturbines geplaatst door Interelectra bij de Celanese (kunstvezelfabriek) die, met een hoogte van 100 meter, destijds tot de hoogste van België behoorden. Een geplande uitbreiding van het windmolenpark naar 12 turbines werd in 2014 gestuit.

Lanaken maakt deel uit van het Economisch Netwerk Albertkanaal.

Bekende inwoners

Bekende personen die geboren of woonachtig zijn of waren in Lanaken of een andere significante band met de gemeente hebben:

de heren van Pietersheim en van Merode
de abdissen van Hocht onder andere Anna de Robles († 1651), Marie-Ursule de Minckwitz († 1719), Claire Scholastique de Warnant († 1733), Theresia van Leefdaal († 1773).
de graven d'Aspremont-Lynden
Marijke Amado, Nederlands televisiepresentatrice
Ben Berden, cyclocrosser
Jeroen Brouwers, schrijver
Graeme Brown, wielrenner
Jan Caubergh, crimineel, seriemoordenaar
Wim Coenen, comedian/imitator
Theo Eltink, wielrenner
Michiel Elijzen, wielrenner
Jos van Emden, wielrenner
Eric Gerets, voetbaltrainer en oud-voetbalspeler
Bram de Groot, wielrenner
Mathew Hayman, wielrenner
Vera Jans, Vlaams Volksvertegenwoordigster
Wilco Kelderman, wielrenner
Marino Keulen, Vlaams Volksvertegenwoordiger en gewezen Vlaams Minister
Karsten Kroon, wielrenner
Jos Lansink, springruiter
Tom Leezer, wielrenner
Marc de Maar, wielrenner
Paul Martens, wielrenner
Leon Melchior, ondernemer
Max Moszkowicz sr., advocaat
Ruben Nicolai, cabaretier/improvisator en presentator
Joost Posthuma, wielrenner
Kai Reus, wielrenner
Niels Scheuneman, wielrenner
Bram Tankink, wielrenner
Hilarion Thans, dichter
Thorwald Veneberg, wielrenner
Pieter Weening, wielrenner

Trivia

Een opvallende straatnaam in Lanaken is Tournebride. Anno 2020 is er hier een autobusstelplaats van De Lijn en in vroegere tijden een tramstelplaats en eerder nog een eindhalte voor de paardentram. Tournebride betekent letterlijk breidels draaien of de plek waar de paarden voor de terugweg aan de andere kant van de tram werden aangespannen.^[12]