Korstmossen-dennenbos

Korstmossen-dennenbos
	Korstmossen-dennenbos in Noord-Duitsland
Syntaxonomische indeling
Klasse:	Vaccinio-Piceetea; (klasse van naaldbossen)
Orde:	Vaccinio-Piceetalia; (orde van naaldbossen)
Verbond:	Dicrano-Pinion; (verbond van naaldbossen)
Associatie
	Cladonio-Pinetum; Kobendza 1930
	Afbeeldingen op Wikimedia Commons

Het korstmossen-dennenbos (Cladonio-Pinetum) is een voor Nederland zeldzame associatie uit het verbond van naaldbossen (Dicrano-Pinion). Het is een oligotrafente bosgemeenschap die voorkomt op droge, zure zandbodems en die gekenmerkt wordt door de aanwezigheid van rendiermossen.

Naamgeving en codering

Synoniemen
Cladonio-Pinetum Juraszek 1927
Cladonio arbusculae-Pinetum sylvestris
Cladonio rangiferinae-Pinetum sylvestris (Kobenza 1930) em. Pass. 1956

Duits: Flechten-Kiefernwald
Syntaxoncode voor Nederland (rVvN): r44Aa02

De wetenschappelijke naam Cladonio-Pinetum is afgeleid van de botanische namen van twee diagnostische taxa voor de associatie: rendiermossen (Cladonia sp.) en grove den (Pinus sylvestris).

Fysiognomie

Het korstmossen-dennenbos is een laagblijvende naaldbosvegetatie. De boomlaag wordt maximaal 10 m hoog en bestaat praktisch volledig uit weinig vitale exemplaren van grove den en in mindere mate zomereik. De struiklaag is weinig ontwikkeld, de kruidlaag is beperkt tot struikhei en schrale grassen als bochtige smele.

De moslaag is zeer goed ontwikkeld en bestaat uit zowel bladmossen als korstmossen.

Ecologie

Het aspect van de moslaag van een korstmossen-dennenbos in Polen.

Het korstmossen-dennenbos is een voor Nederland zeer zeldzaam en bedreigd bostype, dat voorkomt op droge, voedselarme en zure zandbodems zoals op stuifzand, op droge heide en in kalkarme duinen.

Deze vegetatie zal spontaan, maar zeer traag, verder evolueren naar het kussentjesmos-dennenbos.

Verspreiding

Het korstmossen-dennenbos heeft een breed verspreidingsgebied over het laagland van West- en Centraal-Europa.

In Nederland is ze zeer zeldzaam en komt enkel voor in de stuifzanden op de hogere zandgronden of in de duinen. De associatie behoort tot de meest bedreigde Nederlandse plantengemeenschappen.

Diagnostische taxa voor Nederland en Vlaanderen

De associatie heeft geen specifieke kentaxa, maar enkele kensoorten van de klasse van naaldbossen zijn vrij strikt beperkt tot deze associatie: de grote-, dennen- en stekende wolfsklauw, het klein wintergroen, het Linnaeusklokje, het gerimpeld gaffeltandmos en het riempjesmos.

Daarnaast vindt men vooral soorten van stuifzand en droge heide, zoals struikhei, bochtige smele, fijn schapengras en verschillende rendiermossen, die het korstmossen-dennenbos differentiëren ten opzichte van de associatie van het kussentjesmos-dennenbos.

In de onderstaande tabel staan de belangrijkste diagnostische taxa voor Nederland en Vlaanderen.

Boomlaag

Kentaxon	Presentie	Triviale naam	Botanische naam
kV	> 70%	grove den	Pinus sylvestris
	> 60%	zomereik	Quercus robur
	> 20%	zachte berk	Betula pubescens

Struiklaag

Kentaxon	Diff.soort	Presentie	Triviale naam	Botanische naam	Opmerking
		> 40%	Amerikaanse vogelkers	Prunus serotina
		> 30%	wilde lijsterbes	Sorbus aucuparia

Kruidlaag

Kensoort	Diff.soort	Presentie	Triviale naam	Botanische naam	Opmerking
kK		< 10%	dennenorchis	Goodyera repens
kK		< 10%	dennenwolfsklauw	Huperzia selago
kK		< 10%	stekende wolfsklauw	Lycopodium annotinum
kK		< 10%	linnaeusklokje	Linnaea borealis
	dA	> 70%	struikhei	Calluna vulgaris	t.o.v. het kussentjesmos-dennenbos
		> 50%	bochtige smele	Avenella flexuosa
	dA	> 40%	fijn schapengras	Festuca filiformis	t.o.v. het kussentjesmos-dennenbos
		> 30%	pijpenstrootje	Molinia caerulea
			grote wolfsklauw	Lycopodium clavatum
			klein wintergroen	Pyrola minor

Moslaag

Kentaxon	Diff.soort	Presentie	Triviale naam	Botanische naam	Opmerking
kV		> 50%	gerimpeld gaffeltandmos	Dicranum polysetum
kK		< 10%	gerimpeld platmos	Plagiothecium undulatum
kK		< 10%	struisveermos	Ptilium crista-castrensis
kK		< 10%	riempjesmos	Rhytidiadelphus loreus
		> 90%	gewoon gaffeltandmos	Dicranum scoparium
		> 70%	bronsmos	Pleurozium schreberi
		> 50%	gewoon peermos	Pohlia nutans
		> 50%	gewoon klauwtjesmos	Hypnum cupressiforme
		> 30%	heideklauwtjesmos	Hypnum jutlandicum
	dA	> 30%	open rendiermos	Cladonia portentosa	t.o.v. het kussentjesmos-dennenbos

Fotogalerij

Korstmossen-dennenbos in contact met de associatie van buntgras en heidespurrie
Korstmossen-dennenbos in contact met de associatie van buntgras en heidespurrie

Bedreiging en bescherming

Net als de meeste oligotrafente bosgemeenschappen wordt het ook het korstmossen-dennenbos bedreigd door verruiging, en dat vooral door hoge stikstofdepositie vanuit de atmosfeer.

Zie ook

Zie de categorie Cladonio-Pinetum van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

Bronnen, noten en/of referenties

J.Schaminée, K.Sýkora, N.Smits & M.Horsthuis, 2010: Veldgids Plantengemeenschappen van Nederland. KNNV Uitgeverij, Zeist.
K.Sýkora, 2008: Field Guide Dutch Plant Communities. Species composition and ecology