Grad

Za ostale upotrebe, v. Grad (razvrstavanje).

Grad je relativno veliko i stalno urbano naselje u kojem većina stanovništva živi od industrije, trgovine i servisnih djelatnosti za razliku od sela gdje je većina ekonomskih aktivnosti zasnovana na poljoprivredi.

Između uobičajenog značenja riječi grad i onoga u administrativnoj upotrebi postoji bitna razlika, koja često dovodi do zabuna i nesporazuma. Mnogi gradovi imaju zaseban administrativni, pravni ili povijesni status temeljen na lokalnom zakonu. Zato se ponegdje za ovo drugo značenje koristi sintagma upravni grad.

Gradovi općenito imaju razvijene sisteme za zdravstvo, infrastrukturu, korištenje zemljišta, stanovanje, urbanizam i transport. Gradovi takodjer imaju definirana industrijska, trgovačka i rezidencijalna područja. Veliki grad površinom i/ili brojem stanovnika postaje metropolis (kao npr. Šangaj), a jednom kad se raširi do susjednog grada i spoji se s njim postaje megalopolis (npr. Tokio i Jokohama).

Gradovi su rasli i razvijali se noseći sa sobom svoje prednosti i mane. Prednosti su uključivale: smanjene troškove transporta, razmjenu dobara i ideja, dijeljenje prirodnih resursa, neograničen pristup tržištu, a kasnije tijekom razvoja i pogodnosti poput vodovoda i kanalizacije. Mane su uključivale: smanjenje stambenog prostora, porast kriminala svih vrsta, povećanu smrtnost, povećane troškove života i zagađenje.

Jedna karakteristika koja razlikuje malo mjesto od velikog grada je organizirana lokalna vlast. Mjesto ili manje naselje postiže svoje zajedničke ciljeve neformalnim dogovorima među susjedima ili pod vodstvom vođe/poglavara/starješine. Gradom upravljaju profesionalni administratori koji donose pravila i 'regulativu', te posebne poreze i takse (hranu ili druge potrepštine kojima se može trgovati) da bi se namirila gradska vlast. Ta gradska vlast mogla je biti temeljena na religiji, nasljednom pravu, vojnoj moći, općekorisnim projektima (napr. izgradnja kanala), poljoprivredi i raspodjeli hrane, zemljoposjedništvu, manufakturi, trgovini, financijama, ili kombinaciji navedenog.

Društva i ljudske zajednice koje borave u gradovima često se nazivaju civilizacije.

Grad kao urbana celina

Grad je urbana sredina, tj. naseljeno mesto sa svim karakteristikama jednog urbanizovanog, kultivisanog naselja i gradskim sadržajima koji ga određuju: (asfaltiranim ili popločanim) ulicama, trgovima, gradskim četvrtima, delovima grada, parkovima i perivojima, šetalištima, gradskim korzom i glavnom gradskom ulicom, upravnim i komunalnim funkcijama (policija, dom zdravlja, pošta, vatrogasno društvo, osiguravajući zavodi), školama i dečijim vrtićima, obrazovnim ustanovama opšteg i posebnog karaktera, medijima (radijske i televizijske ćelije, novinske kuće), verskim objektima, određenim brojem prodavnica, u većini slučajeva i sa robnim kućama ili tržnim centrima, ugostiteljskim objektima (hotelima, prenoćištima, gradskim kafanama, kafićima i diskotekama), industrijom i proizvodnim pogonima, i slično za razliku od sela tj. naseljenog mesta gde je većina ekonomske aktivnosti zasnovana oko poljoprivrede i u kom nema razvijenih gradskih sadržaja. Grad se odlikuje određenom veličinom, koja varira od gustine nastanjenosti, značajem i opremljenošću i prisutnosti gradskih sadržaja u njemu.

Izraz „grad“ se često koristi nestručno od strane laika kao sinonim za centar, odnosno gradsko jezgro, ili za izlazak, za gradske atrakcije, za večernje provode (recimo šetalište) ili na ona mesta u gradu koja njima obiluju te se ovi sadržaji poistovećuju sa upotrebom ovog termina koji ima ipak kompleksnije određenje.

Gradovi kroz istoriju

Grad je jedan od najznačajnijih fenomena u ljudskom društvu i dosta su starog postanka. Kao prvi gradovi su bila naselja. Čovek je bio nomad u početku, prvenstveno je bio lovac i treba uočiti momenat kada je to prestao da bude. Tek tada možemo da govorimo o čovečenstvu koje se formiralo.

Gradovi nastaju u vreme kada čovek počinje da kultiviše biljke, počinje da pripitomljava životinje i već se neko vreme bavi ribolovom- počinje stvaranje civilizacije i prva naselje nastaju na rekema i otocima.

7.000. – 6.000. godina pne. nastali su prvi gradovi i to u dolini reke Nila kao jedna od prvih civilizacija Egipta gde se raspolagalo stenom i kamenom odnosno čvrstim materijalima koji su upotrebljani u gradnji građevina koje su se do danas očuvale. Između Tigrisa i Eufrata nastaje Mezopotamija kao civilizacija za koju se veruje da se istovremeno razvija sa Egipatskom kulturom. Na bloskom isoku pre 7.000.- 5.000. pne. nastao je jedan od prvig gradova Jerihon što je takoreći u neolitu, dugo se održeo i ima najduži kontinuitet i pominje se i u Bibliji.

Gradovi su oduvek bili žrtve napada, pljački, paleža nadolazećih naroda i Jerihon je mnogo puta pljačkan i paljen. Grad Vavilon interesantan je po svome sklopu i on je planski građen. Vavilonska kula je stepenasto zdanje koje se završevalo astronomskom opservatorijom jer su Asirci bili priznati astronomi posmatrali su zvezde i beležili kretanja planeta.

Poznate su stare civilizacije na reci Ind u Pakistanu kao tek nedavno otkriveni grad Mahengo kojeg je otkrio Džerdž Maršal a pored ovoga na istoj reci i gradovi Igrad i Harapa kao lokacija koje su na velikoj reci logične i značajne za ribolov i komunikaciju na vodi. Kako tu nije bilo kamena zadilo se od neke vrsti cigala zemle i blata koje se raskvasilo.i ako su u to mešali i naftu i tako je učinili otpornijom i dugo se zadržala kao interesantno uređeni grad sa komunikacijama i instalacijama vodovoda i kanalizacije koje je gradila za ono vreme vrlo napredna civilizacija mada joj je proizvodnja bila na samom početku i sudovi su od pečene zamlje i nema grnčarskog kola.

Gradovi u pravom smislu su nastali kada je promađen metal (bakar, zlato i srebro) i od toga se vremena razvoj odvija ubrzano i to je stupanj razvoja koji je karakterističan za grad.

Duhovni život, magija i volja da se na sve sile utiče mitiskim putem i ako je to bivalo neuspešno i javljalo se verovanje na najprimitivnijem stepenu čovekovog duhovnoh života. Zatim nastaju religije što se može konstatovati i u formama gradova koje su trbale da umiloste bogove. Sledeći stupanje je pojava monoteističkih religija jevrejske, hrišćanske i islamske što se odražavalo na gradove i njegove forme. Na Dunavu između paleolita i neolita razvijalo se naselje Lepenski vir

Struktura naselja odnosno gradova

Fizička struktura koja se odnosi na fizičke strane gradske celine.
Funkcionalna struktura koja se odnosi na one strukture grada koje se odnose na funkciju, kao funkcionalne zone na saobraćaj i kretanja ljudi i roba kao i informacija.
Organska struktura kao ono što se odnosi na životne potrebe, duhovne potrebe, potrebe okupljanja, kontakta ljudi i to su drušveni centri i važne društvene aktivnosti.
Formalna struktura koja se odnosi na formalne aspekte kako je grad sagrađen, materijal zgrade formiranje ulica što predstavlja rukopis jednog grada.

Postoje dva tipa formiranja naselje:

Spontano haotičko formiranje uz upotrebu krivudavih ulica, ćorsokacima, malim trgovima što ove gradove čini slobodnim naseljem i
planski razvijanim naseljima.

Čovek živi kao izrazito socijalno biće u zajednici i jedino u zajednici može da prosperira.

Megalopolisi su metropolitski centri gradovi specijalnih struktura Novinar E. Havard je predložio vrtne gradove i predlagao da grad ne pređa veličinu od 30.000 stanovnika dok najveći grad na svetu Tokio ima preko 10.000.000 stanovnika i ovakovi mnogoljudni gradovi su skupi i neprirodni ali ipak gradovi i dalje rastu i za sada nema uslova da se tome stane na put.

Grad i kritika savremenih gradova

Zanimljivo je da danas postoji jedan jedini pojam za grad kao što je Smirna, a pod taj isti pojam „grada“ se može svrstati Jerihon, Biblos, Suza, Šurupak, Lagaš, Troja priključujući i savremene i moderne aglomeracije kao Tokio, Njujork, London, Pariz, Moskva ili još nedovoljno identifikovane supergradove kao Ransted Holand ili Rur. Današnji grad nije čoveku prijateljski naklonjena sredina. Homer je pisao da je Ahil mogao da tri puta optrči oko Troje, što je on smatrao za sasvim običnu stvar jer je ona bila manja od današnje jedinice susedstva, dok je danas potrebno deset puta više da se u helikopteru obleti oko Tokija. Pravo na ime i potpadanje pod pojam grada ima samo ona grupa koja ima određeni kvantum energetskog potencijala i koja je vezena za tlo. Grad mora da ima svoja osećanja i da iskazuje određenu eksplicitnu istoričnost. Ravnoteža između starog i novog se u gradovima stalno pomera na štetu starog.

Danas postoje mnogi teoretičari koji kritikuju savremeni grad i gradske aglomeracije i ističu vrednost koje grad rapidno gubi. Jedan nemački teoretičar naziva nemačke gradove podrugljivo „čistim kao u pisoarima“.

Povezano

Literatura

W. Doring: Perspektiven einer Architektur, Frankfurt 1970.
V. Prochaska: Priručni slovnik naučni, Prag 1963.
Marie Benešova: Josef Gočar, Prag 1958.
E. Hruška: Problemi sučasneho urbanizmu, Bratislava 1966.
B. Bogdanović: Urbs & Logos, Gradina 1976.
A. Mitscherlich: Die Unwirtlichkeit unserer Stadte, geschrieben 1965.

Eksterni linkovi

Ostali projekti

	U Wikimedijinoj ostavi ima još materijala vezanih za: Grad
	Potražite izraz grad u W(j)ečniku, slobodnom rječniku.