Geografia Białorusi

Rzeki Białorusi i ich dorzecza oraz wododział bałtycko-czarnomorski i Brama Smoleńska

Białoruś jest średniej wielkości państwem leżącym w Europie Wschodniej, charakteryzującym się stosunkowo ciepłym klimatem i znacznym udziałem bagien i torfowisk. Przed rokiem 1990 kraj wchodził w skład ZSRR. Białoruś jest krajem śródlądowym.

Powierzchnia i granice

Powierzchnia – 207 600 km²

Skrajne punkty: północny 56°10'N, południowy 51°14'N, zachodni 23°11'E, wschodni 32°45'E. Rozciągłość południkowa wynosi 540 km, a równoleżnikowa 670 km.

Białoruś graniczy z następującymi państwami:

Budowa geologiczna

Białoruś pod względem fizycznogeograficznym należy do Europy Wschodniej. W całości leży na obszarze Niziny Wschodnioeuropejskiej. Podłoże geologiczne Białorusi stanowi krystaliczna platforma wschodnioeuropejska, pokryta tu grubą do 6 km warstwą osadów. Przez południową część kraju przebiega powstały w dewonie rów tektoniczny – aulakogen Prypeci, obecnie wypełniony osadami i zajęty przez dolinę Prypeci.

Układ głównych regionów fizycznogeograficznych Białorusi jest pasmowy. Na północy leży Pojezierze Białoruskie. Na południe od niego cały kraj przecina Grzęda Białoruska – ciąg pasm wzgórz morenowych pociętych obszernymi dolinami rzecznymi. Na południe od wzgórz leży pas równin zwany Przedpolesiem: Równina Nadbużańska, Równina Środkowej Berezyny i Równina Orszańsko-Mohylewska. Południe kraju zajmuje błotnista Nizina Poleska, łącząca się na wschodzie z Niziną Naddnieprzańską.

Osobny artykuł: Regionalizacja fizycznogeograficzna Białorusi.

Rzeźba

Białoruś jest krajem płaskim i nizinnym, pozbawionym pasm górskich. Najniższy punkt terytorium leży na 90 m n.p.m. (Niemen na granicy z Litwą), najwyższy – 346 m n.p.m. (Dzierżyńska Góra). Przeciętna wysokość powierzchni wynosi 162 m n.p.m.

Rzeźba terenu północnej części kraju – Pojezierza Białoruskiego i Grzędy Białoruskiej – została ukształtowana przez lądolód, głównie w zlodowaceniu wałdajskim. Jest tam urozmaicona, składają się na nią wały morenowe, wysoczyzny, doliny jeziorne i rzeczne. Z kolei równiny centralne i Nizina Poleska są niemal jednolicie płaskie; ponad bagnistą równinę wystają tylko izolowane grupy niskich wzgórz (najwyższe to Zahorodzie – do 173 m n.p.m. i Grzęda Mozyrska – do 168 m n.p.m.).

Klimat

Białoruś leży w strefie klimatu umiarkowanego, względnie ciepłego w porównaniu z pozostałymi obszarami Niżu Wschodnioeuropejskiego, przejściowy między klimatem morskim a kontynentalnym. Charakterystycznymi cechami są niezbyt mroźne zimy, niezbyt upalne, ale dość wilgotne lata, deszczowe jesienie i wiosny o zmiennej pogodzie. Przeważają masy powietrza atlantyckiego, zimą masy powietrza arktycznego mogą wywołać spadki temperatur do −44 °C, latem masy powietrza zwrotnikowego przynoszą suszę i upały.

Średnie temperatury roczne wahają się od 4,4 °C na wschodzie do 7,4 °C na zachodzie. Amplitudy roczne rosną z zachodu na wschód – od 23 °C do 26 °C. Okres wegetacyjny trwa 178-208 dni, zima – 106-144 dni. Przeciętne opady wynoszą 550-750 mm rocznie, na wysoczyznach – 650-750 mm rocznie. W latach suchych suma opadów spada do 300 mm, w latach szczególnie wilgotnych sięga 1000 mm.

Wody

Białoruś jest krajem zasobnym w wodę. Sieć rzeczna liczy ponad 3 tysiące cieków o łącznej długości ponad 51 tys. km. W kraju znajdują się ponad 4 tysiące jezior. Ponad 20% powierzchni kraju zajmują bagna, częściowo osuszone.

Rzeki Białorusi mają charakter nizinny i reżim śnieżno-deszczowy. Należą do zlewisk Morza Bałtyckiego (42% powierzchni – dorzecza Wisły, Niemna i Dźwiny) i Morza Czarnego (58% – dorzecze Dniepru). Dział wodny stanowi Grzęda Białoruska. Największe rzeki Białorusi to Dniepr (720 km w granicach kraju), Dźwina (350 km), Niemen (480 km), Prypeć (548 km), Soż (493 km), Berezyna (dopływ Dniepru) (613 km – najdłuższa rzeka Białorusi płynąca całkowicie w jej granicach) i Wilia (275 km). Rzeki zamarzają od grudnia do końca marca.

Jeziora Białorusi są zgrupowane głównie na Pojezierzu Białoruskim na północy i na Polesiu na południu kraju. Jeziora Pojezierza Białoruskiego mają charakter polodowcowy, z kolei jeziora poleskie są błotniste i płytkie, związane z tamtejszym podmokłym terenem. Największe jeziora to Narocz (powierzchnia 80 km², maksymalna głębokość 22 m), Oświejskie (58 km², 9 m), Dryświaty (45 km², 12 m), Czerwone (Kniaź, 43 km², 5 m), Drywiaty (38 km², 18 m), Łukomelskie (36 km², 11 m), Nieszczerdo (27 km², 15 m), Wygonowskie (26 km², 3 m), Snudy (26 km², 20 m) i Świr (22 km², 13 m).

Gleby

Gleby Białorusi są na ogół mało urodzajne. Około 70% powierzchni kraju pokrywają różne rodzaje gleb bielicowych, które wymagają nawożenia. Około 25% powierzchni kraju to, gleby bagienne, torfiaste i podmokłe. W dolinach zalewowych rzek – Prypeci, Dniepru i Dźwiny występują mady, których łączna powierzchnia to 2% ogólnej powierzchni kraju. Wyższe obszary Polesia i szczytowe partie wzgórz morenowych pokryte są piaskami.

Flora

Białoruś położona jest na granicy dwóch stref leśnych – lasów mieszanych i liściastych. Naturalną formacją roślinną Białorusi są lasy, które jeszcze dziś zajmują 33% powierzchni kraju. Są to głównie lasy iglaste (68% powierzchni lasów) i mieszane. Najpowszechniejszym gatunkiem jest sosna, obok niej w całym kraju występują olsze i brzozy. Na północy do 25% drzewostanu stanowi świerk, na południu występuje większy udział grabu i dębu. Mimo rabunkowej eksploatacji kilka obszarów zachowało charakter pierwotnych puszcz: Puszcza Białowieska, Puszcza Grodzieńska, Puszcza Nalibocka. Silnie zalesiona jest wschodnia część dorzecza Prypeci, całe dorzecze Berezyny i obszary na północ od Dźwiny. Spora część kraju jest pokryta torfowiskami, które występują głównie w centralnej części kraju i na Polesiu.

Fauna

Zobacz też: Lista ssaków Białorusi.

Świat zwierząt typowy dla środkowoeuropejskich lasów. W lasach Białorusi żyją dziki, sarny, łosie, oraz lisy, zaś na Polesiu występują wilki. Na terenach podmokłych żyją bobry. Endemicznym gatunkiem o niewielkiej populacji są żubry, występujące w Puszczy Białowieskiej, którą Białoruś dzieli z Polską. Do pozostałych gatunków należą kuny leśne żyjące w lasach liściastych i wiewiórki w lasach iglastych. Do gatunków, które zostały do Białorusi sprowadzone należy jenot. Świat Ptaków jest podobny do tego jaki reprezentują kraje takie jak Polska czy Niemcy. W lasach żyją liczne gatunki ptaków śpiewających, w tym dzięcioły, sowy. Liczne jest ptactwo wodne, charakterystyczne dla terenów podmokłych. Białoruś tak jak Polska jest krajem, gdzie na okres wiosny-lata przylatują bociany i żurawie.

Zobacz też

Środek Białorusi

Bibliografia

B.F. Dobrynin Geografia fizyczna ZSRR, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1956
Mieczysław Hess, Bogumił Rychłowski Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich, w: August Zierhoffer (red.) Geografia Powszechna. Tom IV. Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich, Azja, Afryka, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1967
Roman Biesiada, Tadeusz Lenczowski, Lech Ratajski, Bogumił Rychłowski (red.) Słownik geografii ZSRR, Wiedza Powszechna, Warszawa 1974
Teresa Zakrzewska, Grażyna Gadomska (red.) Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich. Część europejska. Mapa przeglądowa Europy. Skala 1:3000 000, wydanie II, PPWK im. E. Romera Warszawa 1987
Encyklopedia Geograficzna Świata: Europa. Wydawnictwo OPRES Kraków 1998 ISBN 83-85909-36-2

Linki zewnętrzne