tîr

 Binêre herwiha: TIR, Tîr, tir, û -tir

Kurmancî

Bilêvkirin

• IPA^(kilîd): /tiːɾ/
• (Navdêr) Deng (Bidlîs)^ⓘ
• (Rengdêr) Deng (Bidlîs)^ⓘ
• Kîtekirin: tîr

Navdêr 1

Zayenda mê ya binavkirî
Rewş	Yekjimar	Pirjimar
Navkî	tîr	tîr
Îzafe	tîra	tîrên
Çemandî	tîrê	tîran
Nîşandera çemandî	wê tîrê	wan tîran
Bangkirin	tîrê	tîrino
Zayenda mê ya nebinavkirî
Rewş	Yekjimar	Pirjimar
Navkî	tîrek	tîrin
Îzafe	tîreke	tîrine
Çemandî	tîrekê	tîrinan

tîr

tîr mê

1. (çek) Çekek seriktûj e ku ji kevanê tê avêtin.
   • Eger ku awir tîr bin, çav û birû jî kevan in. Di helbestan de wekî evîndar birûyên xwe xwar bike ev mîna kevanê vedikişe, tê pejirandin. Birû ji ber ku tîra herî dijwar biaveje xwe vedikişîne. — (Di Helbestên Melayê Bateyî de Evîn û Hezkirin, Reşît Rojdar Yildiz, Bingöl Üniversitesi Yaşayan Diller Enstitüsü Dergisi)
   • Ji wê rojê dizanî min
     Ko yar ew tîr li cergê da
     Gelo dîsa bibînim ez — (Melayê Cizîrî, Dîwana Melayê Cizirî, ~1640)

   Reş e weke qîrê,
   Rast e weke tîrê.

Bi alfabeyên din

• kurdî-erebî: تیر‎

Bide ber

• rim

Jê

• sertîrik
• sertîrikî
• tîravêj
• tîravêjî
• tîrik
• tîrk

Etîmolojî

Hevreha soranî تیر‎ (tîr), farisî تیر‎ (tîr), tacikî тир (tîr), pehlewî tigr, avestayî tiẍre-, tiẍri-, ji zimanên îranî. Herwiha bide ber sûmerî 𒋾 (ti: tîr)

Bi zaravayên din

• Soranî: تیر‎ (tîr)

Werger

tîr wek çek yan nîşan

• Abazayî: сагӏындакъ (sāʿəndāq̇)
• Abxazî: ахәымпал (āx°əmṗāl)
• Adîgeyî: щэбзащ (š̍ăbzāš̍)
• Afrîkansî: pyl, skig
• Akanî: agyan
• Albanî: shigjetë → sq m, ber → sq n
• Almanî: Pfeil → de n
• Amanabî: fak
• Amharî: ፍላጣ (fəlaṭa), ቀስት (ḳäst), ፍላጻ (fəlaṣa)
• Apaçî:

  Apaçiya rojava: k’aa’ist'aaní

• Aramî:

  Siryaniya klasîk: ܓܐܪܐ‎ (giʾrā)

• Arawak: simala
• Aromanî: sãdzeatã
• Asamî: কাঁড় (kãr)
• Astûrî: flecha m
• Avarî: йойохул гӏучӏ (jojoχul ʿuč̣), чӏор (č̣or)
• Avestayî: 𐬙𐬌𐬔𐬭𐬌‎ (tigri)
• Aymarayî: mich'i
• Azerî: ox → az

  Kirîlî: ох

  Azerî: اوخ‎ (ox)

• Baskî: gezi → eu
• Başkîrî: уҡ (uq)
• Belarusî: страла́ m (stralá)
• Bengalî: তীর → bn (tir)
• Bîslamayî: ara
• Bororoyî: tugo
• Bulgarî: стрела́ → bg m (strelá)
• Burmayî: မြား → my (mra:)
• Çamicuroyî: ashkololi
• Çeçenî: пха (pχa)
• Çekî: šíp → cs n, střela → cs m
• Çerokî: ᎫᏂ (guni)
• Çeyenî: maahe
• Çînî:

  Kantonî: 箭 (zin³), 矢 (ci²)

  Dunganî: җян (ži͡an)

  Mandarînî: 箭 → zh (jiàn), 矢 → zh (shǐ), 箭頭 → zh (jiàntóu)

  Minnanî: 箭 (chìⁿ), 矢 (sí)

  Wuyî: 箭, 矢

• Çîpewî: k’á
• Çoktawî: oo-ske-noc-kay
• Çuvaşî: ҫӗмрен (śĕmren)
• Danmarkî: pil g
• Dargwayî: урги (urgi)
• Divehî: ތީރު‎ (tīru)
• Dongşîangî: sumu
• Elfdalî: kuov n
• Endonezyayî: panah → id
• Erebî: سَهْم‎ → ar n (sahm)

  Erebiya misrî: سهم‎ n (sahm)

  Erebiya hîcazî: سَهَم‎ n (saham)

• Ermenî: նետ → hy (net)
• Erzayî: нал (nal), нал (nal)
• Esperantoyî: sago → eo
• Estonî: nool → et
• Evenkî: нюр (ņur)
• Eweyî: aŋutrɔ nt
• Farisiya navîn: 𐭲𐭢𐭫‎ (tgl /tigr/)
• Farisî: تیر‎ → fa (tir)
• Ferî: ørvur n, pílur n, ørv m
• Fînî: nuoli → fi
• Fransî: flèche → fr m
• Friyolî: frece m
• Frîsiya saterlandî: Stroal n
• Frîsî: pylk nt
• Gaelîka skotî: saighead m, gath m
• Galîsî: frecha m, frisga m, seta → gl m
• Gotî: 𐌰𐍂𐍈𐌰𐌶𐌽𐌰 m (arƕazna)
• Gujaratî: બાણ (bāṇ)
• Gurcî: ისარი (isari)
• Hawayî: pua, pua pana
• Hawsayî: kibiya
• Hindî: तीर → hi n (tīr), बाण → hi (bāṇ)
• Holendî: pijl → nl n
• Hunsrikî: Peil n
• Îbranî: חֵץ‎ → he n (khets)
• Îdoyî: flecho → io
• Îgboyî: arọ
• Îngilîziya kevn: flān n
• Îngilîzî: arrow → en
• Îngûşî: тӏаьск (ṭäsk)
• Înterlîngua: flecha, sagitta
• Îrlendî: saighead m
• Îsthmus zapotekî: baxa, baza
• Îtalî: freccia → it m
• Îzlendî: ör → is m
• Japonî: 矢 → ja (や, ya)
• Jarayî: ƀrom
• Javayiya kevn: panah
• Javayî: ꦥꦤꦃ → jv
• Kabardî: шабзэ (šābză)
• Kalalîsûtî: qarsoq
• Kannadayî: ಅಂಬು → kn (ambu), ಬಾಣ → kn (bāṇa)
• Karaçay-balkarî: окъ
• Karelî: piili
• Katalanî: fletxa → ca m, sageta → ca m
• Keçwayî: wach'i
• Ketî: ӄам
• Kirgizî: жебе → ky (cebe)
• Kîkûyûyî: mũguĩ 3
• Kîngalî: ඊය (īya)
• Komî-permyakî: ньӧв (nʹöv)
• Koreyî: 화살 → ko (hwasal)
• Kornî: seth
• Kumikî: окъ (oq)
• Lakî: чӏатӏаракӏ (č̣aṭaraḳ)
• Lakotayî: waŋhíŋkpe
• Latgalî: šautra m
• Latînî: sagitta → la m
• Latviyayî: bulta m, šautra m, strēle m
• Lawsî: ລູກສອນ (lūk sǭn), ສອນ (sǭn)
• Lingalayî: likulá
• Lîtwanî: strėlė m
• Lueyî: ᦔᦹᧃ (ṗuen), ᦐᦱᧉᦺᦙᧉ (ṅaa²may²)
• Luksembûrgî: Fäil n
• Makedonî: стрела m (strela)
• Malayalamî: അമ്പ് → ml (ampŭ)
• Malezî: panah → ms

  Malezî: ڤانه‎

• Maltayî: vleġġa m
• Mançûyî: ᠰᡳᡵᡩᠠᠨ (sirdan), ᠨᡳᡵᡠ (niru)
• Mansî: ня̄л (nâ̄l)
• Maorî: kōpere, pere
• Maratî: बाण (bāṇ)
• Marî:

  Mariya rojhilatî: пикш

• Mecarî: nyíl → hu
• Misrî: (šsr n), (zwn n)
• Mohawkî: kayonkwere
• Mokşayî: нал (nal)
• Mongolî:

  Kirîlî: сум → mn (sum)

  Mongolî: ᠰᠤᠮᠤ (sumu)

• Monî: လဴ
• Nahwatliya klasîk: mitl
• Nahwatlî: mitl → nah
• Nanticokeyî: allontz
• Navajoyî: kʼaaʼ
• Nedersaksî: Piel n, Piil n
• Norsiya kevn: ǫr m
• Norwecî: pil → no

  Norweciya bokmålî: pil → no n an m

  Norweciya nînorskî: pil m

• Nottoway-meherrînî: aruntquaserank
• Ojibweyî: mitigwanwi, bikwak, ginwaakwanwi, gii'anwaakonwi, asawaan
• Oksîtanî: flècha → oc m, sageta → oc m
• Oneidayî: kayú:kwile̲’
• Oriyayî: ତୀର → or (tīrô)
• Osetî: фат (fat)
• Osmanî: اوق‎ (ok), تیر‎ (tir), سهم‎ (sehm)
• Oygurî: ئوق‎ (oq)
• Ozbekî: oʻq → uz, tir → uz
• Palî: usu, sara n, bāṇa n
• Peştûyî: غشۍ‎ (ǧašëy)
• Pîrahayî: kahaí
• Plodîşî: Feil m
• Polonî: strzała → pl m, szyp n
• Portugaliya kevn: saeta
• Portugalî: flecha → pt m, seta → pt m
• Puncabî: ਤੀਰ (tīr)
• Qazaxî: жебе (jebe), оқ (oq)
• Rajasthanî: तीर (tīr)
• Rohingyayî: tir
• Romancî: frizza m
• Romanyayî: săgeată → ro m

  Kirîlî: сэӂатэ m

• Rusî: стрела́ → ru m (strelá)
• Samiya bakurî: njuolla
• Sanskrîtî: इषु → sa n (iṣu), बाण → sa (bāṇa), शर → sa n (śara)
• Sicîlî: freccia m
• Sindhî: پيِلو‎ → sd (pīlō)
• Sirboxirwatî:

  Kirîlî: стрела m, стријела m, стрелица m, стрјелица m, стрила m

  Latînî: strela m, strijela → sh m, strelica → sh m, strjelica m, strila m

• Slaviya kevn:

  Kirîlî: стрѣла m (strěla)

  Glagolîtîk: ⱄⱅⱃⱑⰾⰰ m (strěla)

• Slaviya rojavayî ya kevn: стрѣла m (strěla)
• Slovakî: šíp, strela m
• Slovenî: puščica → sl m
• Slovînsî: střåula m
• Sorbî:

  Sorbiya jêrîn: klek n, šypa m

  Sorbiya jorîn: kłok n, šip n

• Sotoyiya başûr: motsu
• Spanî: flecha → es m, saeta → es m
• Sûdovî: strēla m
• Sûmerî: 𒋾 (TI)
• Svanî: ცხვი (cxvi)
• Swahîlî: mshale → sw
• Swêdî: pil → sv g
• Şawneeyî: la nàhl we
• Şerpayî: མདའ (da)
• Tabasaranî: чӏимир (č̣imir)
• Tacikî: тир → tg (tir)
• Tagalogî: tunod → tl, palaso, pletsa
• Tamîlî: அம்பு → ta (ampu)
• Taosî: łúonemą
• Tatî: ух
• Tayî: ลูกศร, ศร (sɔ̌ɔn)
• Telûgûyî: బాణము → te (bāṇamu), అమ్ము → te (ammu)
• Teteriya krîmî: oq
• Teterî: ук → tt (uq)
• Tetûmî: hana
• Tigrînî: መንትግ (mäntg), ኵናት (kʷənat), ፍላጻ (fəlaṣa)
• Tirkî: ok → tr
• Tirkmenî: ok, peýkam
• Tîbetî: མདའ (mda')
• Tlingitî: chooneit
• Toxarî B: prere, tsain
• Tuteloyî: mañkoi, mañksii
• Tuvanî: согун (sogun)
• Udmurtî: ньӧл (nʹöl)
• Ugarîtî: 𐎈𐎑 (ḥẓ)
• Urdûyî: تیر‎ n (tīr)
• Ûkraynî: стріла́ m (strilá)
• Viyetnamî: mũi tên → vi, tên → vi
• Volapûkî: sagit → vo
• Walonî: fritche → wa m, fletche → wa m
• Weylsî: saeth → cy m
• Wolofî: fitt → wo, fett
• Ximêrî: ព្រួញ → km (pruəñ), សរ → km (sɑɑ)
• Xosayî: utolo
• Yakutî: ох (ox), оноҕос (onoğos)
• Yidîşî: פֿײַל‎ m (fayl)
• Yorubayî: o̩fà
• Yupîkiya navendî: qeruq
• Yûnanî: βέλος → el nt (vélos), σαΐτα → el m (saḯta)

  Kevn: ἰός n (iós), τόξευμα nt (tóxeuma), ὀϊστός n (oïstós)

• Zhuangî: naq, cienq, bwn
• Zuluyî: umcibisholo 3 an 4
• ǃXóõ: gǁqhàã

Ev qismê Wergerê ji agahiyên naveroka vê guhertoya gotara wekhev a li ser Wîkîferhenga îngilîzî pêk tê.

Navdêr 2

tîr mê

1. Erd û zeviyên teng û dirêj.

   Tîra felankeso îsal beyar maye.

Etîmolojî

  Etîmolojiya vê peyvê nehatiye nivîsîn. Eger tu bi rastî bizanî, kerem bike bişkoka "biguhêre" ya di ser van gotinan re bitikîne û etîmolojiya vê peyvê binivîse. Çavkaniyên ku te ew etîmolojî jê girtiye jî binivîse.

Rengdêr

tîr, t-ya nerm, r-ya nerm

1. şileya ne zelal, şileya bihêz, şileya xurt
   şileya kêm av û zêde tiştek din tê de heye
   • Xwîna ku jê dihat sorereş û tîr bû. — (Firat Cewerî, Girtî, Weşanên Nûdem, 1986)
   • (...) carina jî bi hemû dengan ko hungiva tîr û xwîna ron tevî hev dikirin. — (Mehmed Uzun, Hawara Dîcleyê 1, Weşanên Nefel, 2003)
2. sift; tiştên req, hişk; dijberê ronatî
   • (...) di devê deriyê odê de dûmaneke tîr û tûj li ruyê wî dikeve (...) — (Hesenê Metê, Labîrenta Cinan, Weşanên Welat, 1994)
3. xestî. Mirovên bi nexweşiya şekir ketine, xestiya glukozê di nav xwîna wan de bilind e, ji ber wê yekê xwîna wan piçek tîr e.
   • (Nimûneyekê bide) (biguhêre)

Dijmane

• ruhn

Bide ber

• dijwar
• sûr
• tirş
• tûj

Bikaranîn

Lêker:

• tîr bûn
• tîr kirin

Navdêr:

• tîrbûn
• tîrkirin

Rengdêr:

• tîrbûyî
• tîrkirî

Jê

• tîrahî
• tîratî
• tîrayî
• tîrî
• tîrîtî
• tîrtî

Etîmolojî

Ji proto-hindûewropî *tegus, hevreha peştûyî ټينګ‎ (ṭing), ermenî թանձր (tencir), albanî thuk, îngilîzî thick, almanî dick, holendî dik...

Werger

• Adîgeyî: ӏужъу (ʾ°ẑ°)
• Almanî: dick → de
• Azerî: qəliz, qatı
• Başkîrî: ҡуйы (quyï)
• Belarusî: густы́ → be (hustý)
• Bulgarî: гъст → bg n (gǎst)
• Burmayî: ပျစ် → my (pyac)
• Çekî: hustý → cs n
• Çînî:

  Kantonî: 濃 (nung⁴), 稠 (cau⁴), 滐 (git⁶)

  Mandarînî: 濃 → zh (nóng), 稠 → zh (chóu), 濃厚 → zh (nónghòu)

• Danmarkî: tyk → da
• Endonezyayî: kental → id
• Erebî: غَلِيظ‎ (ḡalīẓ)
• Ermenî: թանձր → hy (tʻanjr)
• Farisî: غلیظ‎ → fa (ğaliz), سفت‎ → fa (seft), ستبر‎ → fa (setabr), دفزک‎ → fa (dafzak)
• Fînî: sakea → fi, tiheä → fi
• Fransî: épais → fr
• Gaelîka skotî: tiugh
• Galîsî: testo → gl n, espeso → gl n
• Gurcî: სქელი (skeli)
• Haîtî: pwès
• Holendî: dik → nl, dikke → nl
• Îngilîzî: thick → en (having viscous consistency), dense → en
• Japonî: 濃い → ja (こい, koi)
• Kabardî: ӏувы (ʾ°və)
• Katalanî: espès → ca
• Koreyî: 짙다 → ko (jitda), 농후하다 → ko (nonghuhada)
• Makedonî: густ n (gust)
• Malezî: pekat → ms
• Mançûyî: ᡨᡠᠮᡳᠨ (tumin)
• Mecarî: sűrű → hu
• Normandî: êpais
• Oksîtanî: espés → oc
• Osmanî: قویو‎ (koyu)
• Peştûyî: ټينګ‎ (ṭing)
• Polonî: gęsty → pl
• Portugalî: espesso → pt
• Rusî: густо́й → ru (gustój)
• Sirboxirwatî:

  Kirîlî: гу̑ст

  Latînî: gȗst → sh

• Slovakî: hustý
• Slovenî: góst → sl
• Sorbî:

  Sorbiya jêrîn: gusty

• Spanî: espeso → es
• Swêdî: tjock → sv
• Tacikî: ғализ (ġaliz)
• Tayî: ข้น → th (kôn)
• Telûgûyî: చిక్కని → te (cikkani)
• Tirkî: yoğun → tr
• Ûkraynî: густи́й → uk (hustýj)
• Viyetnamî: đặc → vi
• Weylsî: tew → cy
• Zhuangî: gwd, gwg, gud

Ev qismê Wergerê ji agahiyên naveroka vê guhertoya gotara wekhev a li ser Wîkîferhenga îngilîzî pêk tê.