Jump to content

Սեռական հարաբերություն

Փոխել հղումները
Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
(Վերահղված է Սեքսից)
Միսիոներական դիրքով սեռական հարաբերություն։ Միսիոներական դիրքը ամենատարածված դիրքն է[1][2]։ Նկարիչ՝ Էդուար Անրի Ավրիլ (1892)։

Սեռական հարաբերություն, սեքս կամ սեռական ակտ (կենակցում, կոիտուս, մերձեցում), հիմնական իմաստով՝ էրեկցված առնանդամի ներթափանցումն (պենետրացիան) ու ներհրումն է հեշտոցամուտք՝ սեռական հաճույք զգալու, վերարտադրման (բազմացման) կամ երկուսի նպատակով[3]։ Հայտնի է նաև հեշտոցային (վագինալ) հարաբերություն կամ հեշտոցային (վագինալ) սեքս անվանումներով[2][4]։ Սեռական հարաբերության այլ ձևերից է անալ սեքսը (հետանցքային սեքս, առնանդամի ներթափանցումը հետանցքի մեջ), օրալ սեքսը (բերանային սեքս, առնանդամի ներթափանցումը բերանի մեջ կամ կանացի սեռական օրգանների պենետրացիան բերանով), ֆինգերինգը (մատներով սեռական պենետրացիան) և դիլդոյով պենետրացիան (հատկապես՝ ստրապոն դիլդոյով)[5][6][7]։ Վերոնիշյալ գործողությունները կարող են ներառել երկու կամ ավելի անհատներ, իրականացվում են բացառապես ֆիզիկական կամ զգացմունքային հաճույքի կամ անհատների միջև որոշակի սոցիալական կապի հաստատման նպատակով[5][8]։

Սեռական հարաբերության կամ սեռական ակտիվության սահմանման վերաբերյալ կան տարբերվող պատկերացումներ[9][10], որն իր հերթին ազդում է սեռական առողջության նկատմամբ պատկերացումների վրա[11]։ Սեռական հարաբերությունը և մասնավորապես հեշտոցային սեքսը (կոիտուս) հիմնականում վերաբերում է առնանդամ-հեշտոցային պենետրացիային և սերունդ ստեղծելու հնարավորությանը[3]։ Այն նաև կարող է վերաբերել օրալ սեքսին, առնանդամ-հետանցքային սեքսին (հատկապես՝ վերջինին)[12]։ Կարծիքները նաև տարբեր են, թե արդյոք ոչ պենետրատիվ սեռական գործողությունը համարվում է սեռական հարաբերություն[5][13][14]։ «Սեքս» կարող է անվանվել սեռական գործողության ցանկացած ձև[11][15]։ Քանի որ սեռական գործողությունների ընթացքում մարդիկ կարող են ձեռք բերել սեռական ճանապարհով փոխանցվող վարակներ[16][17], խորհուրդ է տրվում հետևել անվտանգ սեքսի կանոններին[16]։ Ոչ պենետրատիվ սեռական հարաբերության ժամանակ սեռական ճանապարհով փոխանցվող վարակի փոխանցման ռիսկը նվազում է[18][19]։

Արդարադատական տարբեր համակարգերում այս կամ այն սեռական գործողություն իրականացնելու համար սահմանված են խստագույն օրենքներ։ Այդպիսի սեռական գործողություններից են՝ ինցեստը, երեխաների, մարմնավաճառների, կենդանիների հետ սեռական հարաբերությունը, զոոֆիլիան, անալ սեքսը, մինչամուսնական սեքսը, անառակությունը կամ ամուսնության ժամանակ այլ անձանց հետ սեռական հարաբերության մեջ մտնելը և այլն։ Սեռական հարաբերության վերաբերյալ ունեցած անձնական կարծիքների վրա մեծ ազդեցություն կարող են ունենալ նաև կրոնական հայացքները, օրինակ՝ կուսության նկատմամբ վերաբերմունքը կարող է պայմանավորված լինել մարդու կրոնական հայացքներով[10][20]։ Սեռական հարաբերության վերաբերյալ ունեցած կրոնական պատկերացումները նշանակալիորեն առանձնանում են տարբեր կրոններում և կրոնական ուսմունքներում, բայց կան նաև ընդհանուր մոտեցումներ, օրինակ՝ արտաամուսնական սեռական հարաբերության հանդեպ արգելքը։

Կենդանիների միջև վերարտադրողական սեռական հարաբերությունը ավելի հաճախ անվանում են կոպուլյացիա կամ խաչասերում։ Կենդանիների մոտ սերմնահեղուկը իգական սեռական ուղի կարող է թափանցել նաև ոչ հեշտոցային ճանապարհով, օրինակ՝ կոյանոցի միջոցով կոպուլյացիայի ժամանակ։ Կաթնասունների մեծամասնության մոտ խաչասերումը տեղի է ունենում բազմացման շրջանում։ Բազմացման շրջանը ներառում է իգական սեռական ցիկլի ամենաբեղուն շրջանը, որը մեծացնում է բեղմնավորման հավանականությունը[21][22]։ Սակայն բոնոբոները, դելֆինները և շիմպանզեները սեռական հարաբերության մեջ են ներգրավվում նաև անկախ բազմացման շրջանի[23]։ Ինչպես մարդկանց մոտ[24], այս կենդանիների մոտ նույնպես սեռական հարաբերության նպատակն է սեռական հաճույք ստանալը[25], որը սոցիալական հարաբերությունների ամրապնդման կարևոր գործոն է[24]։

Սեռական վարք

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վագինալ հարաբերություն ունեցող զույգի նկար։
Վագինալ հարաբերություն ունեցող զույգի նկար։
Վագինալ հարաբերություն ունեցող զույգի նկար։ 19-րդ դար, նկարիչ՝ Դևերիա Աշիլ։
Հռոմեացի կայսր Հադրիանոսը և Անտինոսը անալ սեռական հարաբերություն ունենալիս։ 19-րդ դարի նկար, նկարիչ՝ Էդուար Անրի Ավրիլ։
Օրալ սեքսով զբաղվող հետերոսեքսուալ զույգի պատկեր։

Ծագումնաբանություն և սահմանում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

«Սեռական հարաբերություն» արտահայտությունը հայերենում կարող է արտահայտվել նաև սեռական կապ, կենակցում, զուգավորում, խաչասերում, մերձավորություն, մերձեցում բառերով և արտահայտություններով[26]։ Սա սովորաբար վերաբերում է հեշտոցային (վագինալ) սեքսին[4][27]։ Վագինալ սեքսը կամ վագինալ սեռական հարաբերությունը կարող է նաև վերաբերել ցանկացած վագինալ հարաբերության, հատկապես պենետրատիվ բնույթի, այդ թվում նաև լեսբի զույգերի սեռական հարաբերությանը[28][29]։ Զուգավորումը կամ խաչասերումը վերաբերում է շատ հաճախ հենց կենդանական սեռական կապին․ այն կարող է նշանակել տարբեր սեռական գործողություններ՝ նույն կամ տարբեր սեռերի միջև[30]։ Բայց ամենից հաճախ այն ունի սեռական բազմացման, ակտի նշանակությունը՝ արական անհատից իգական անհատ՝ սերմնահեղուկի, սպերմատոզոիդների փոխադրումը[30][31][32]։

Չնայած, ինչպես արդեն նշվեց, սեռական հարաբերություն, կենակցում ասելով սովորաբար հասկանում են առնանդամ-հեշտոցային հարաբերություն, սեքս բայը և «սեքս անել» արտահայտությունը շատ ավելի լայն իմաստ ունի և կարող է ներառել երկու և ավելի անձանց միջև տեղի ունեցող ինչպես պենետրատիվ (ներթափանցողական), այնպես էլ ոչ պենետրատիվ սեռական գործողություններ[11][15][33]։ Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպությունը փաստում է, որ տարբեր լեզուներում սեռական հարաբերությունն արտահայտող բառերն ունեն տարբերվող նշանակություններ[11]։ Շատ գռեհկաբանություններ, ժարգոնային բառեր և մեղմասություններ են օգտագործվում սեռական հարաբերության և սեռական բնույթի գործողությունների նկարագրման համար, ինչպես օրինակ՝ «իրար հետ քնելն» է[34][35][36]։ Որոշ երկրների օրենքներում սեռական հարաբերությունը նկարագրելու համար նույնպես օգտագործվում են մեղմասություններ։

Վագինալ, անալ և օրալ սեքսի տեսակներն ավելի հաճախ են համարվում սեռական հարաբերության ձևեր, քան սեռական մյուս գործողությունները[37]։ Ոչ ներթափանցողական և ոչ առնանդամ-հեշտոցային սեռական գործողությունները նույնպես կարող են համարվել սեռական հարաբերություն[5][6][14]։ Չնայած դրան, անկախ պենետրատիվ բնույթի, դրանք նաև կարող են համարել կուսության պահպանմամբ գործողություններ, ինչպես օրալ սեքսի և անալ սեքսի դեպքում է[38]։ Կուսազրկումը կապվում է առնանդամ-հեշտոցային (պենիլ-վագինալ) հարաբերության հետ։ Հետերոսեքսուալ զույգերը անալ կամ օրալ սեքս կարող են ունենալ ոչ միայն սեռական հաճույքի, այլև «կուսությունը պահպանելու» և «կույս մնալու» համար[38]։ Որոշ գեյ տղամարդիկ ֆրոթինգը կամ օրալ սեքսը համարում են կուսության պահպանման եղանակ[10][39][40]։ Լեսբիները օրալ սեքսը կամ ֆինգերինգն են համարում սեռական հարաբերության և նաև կուսազրկվելու ձև[9][10][41], իսկ տրիբադիզմը սեռական գործողության հիմնական եղանակ[42][43]։

Հետազոտողները, սեռական հարաբերություն ասելով, հիմնականում նկատի են ունենում պենիլ-վագինալ հարաբերությունը, իսկ սեռական այլ գործողությունների համար օգտագործում են այլ արտահայտություններ, օրինակ՝ «անալ սեքս» կամ «օրալ սեքս»[44]։ Ռիչարդ Լիրները և Լորենս Ստեյնբերգը պնդում են, որ հետազոտողները շատ «հազվադեպ են երևան հանում» ինչպես են նրանք սահմանում կամ իմաստավորում սեքսը[9]։ Լիրները և Ստեյնբերգը ցույց են տալիս այլ հետազոտողների կենտրոնացումը առնանդամ-հեշտոցային սեքսի վրա որպես սեռական հարաբերության հիմնական եղանակ։ Ապա արտահայտում են իրենց անհանգստությունը, որ «սեքսի և առնանդամ-հեշտոցային հարաբերության միջև հավասարման նշան դնելը բերում է նրան, որ կարդացողը, ակնարկողը չի հասկանում՝ արդյոք այն ինչ նկատի են ունեցել հետազոտողները համապատասխանում է սեռական հարաբերության սեփական պատկերացումների հետ»[9]։ Հետազոտողների այսպիսի վերաբերմունքը նաև պատճառ է դառնում, որ սեռական բնույթի մյուս գործողությունների նշանակությունն ու իմաստը նվազեցվի, քանի որ դրանց չեն դիտարկում որպես «իրական սեքսի» եղանակ, նաև սահմանափակելով «բռնաբարություն» բառի նշանակությունը[45][46][47][48]։ Սեռական հարաբերության նույնացումը վագինալ սեռական հարաբերության հետ կարող է նաև սահմանափակել մարդկանց տեղեկացվածությունը ոչ հետերոսեքսուալ, ոչ վագինալ հարաբերություններ ունեցող անձանց սեռական հարաբերության ձևերի վերաբերյալ[46]։

Սեռական հարաբերության նշանակության վերաբերյալ հետազոտությունները կարող են հակասական լինել։ Մեծամասնությունը առնանդամ-հեշտոցային հարաբերությունը համարում է սեքսի ձև, բայց օրալ կամ անալ սեքսի (հատկապես օրալ հարաբերության դեպքում)՝ սեռական հարաբերություն լինելը միանշանակ չի ընդունում[15][33][49]։ ԱՄՆ-ի հիվանդությունների կառավարման և կանխարգելման կենտրոնը 2009 թվականին ներկայացրեց, որ «չնայած շատ քիչ տվյալ կա պատանեկան հասակում օրալ սեքսով զբաղվելու վերաբերյալ, մեծերը, որոնք զբաղվել են օրալ սեքսով, սովորաբար այն չեն համարում սեքսի եղանակ։ Այդ պատճառով նրանք կարող են օրալ սեքսով զվաղվել, բայց մտածել, թե մաքուր են կամ կույս»[50]։ Որոշ հետազոտողներ սեռական հարաբերությունը սահմանում են նաև ըստ տղամարդու հասել է օրգազմի․ եթե օրգազմի չի հասել, նրանք չեն համարում, որ սեքս է տեղի ունեցել[33]։ Որոշ տղամարդիկ պնդում են, որ եթե սեռական հարաբերության ժամանակ օգտագործվել է պահպանակ, ապա այն չի կարող համարվել իրական սեքս[33][51][52]։ Այս տեսակետը ավելի բնորոշ է ավելի մեծ տարիքով տղամարդկանց սերնդին (65 և ավելի տարիք ունեցող)[33], ինչպես նաև աֆրիկացի տղամարդկանց[51][52], որտեղ պահպանակով սեռական հարաբերությունը հաճախ ասոցացվում է ապատղամարդկայնացման հետ, քանի որ ըստ նրանց պահպանակը պատնեշում է առնանդամ-սեռական օրգանների մաշկ կոնտակտը[51]։

Սեռական կապ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մարդկանց մոտ սեռական հարաբերությունը զուտ վերարտադրողական բնույթից ստացել է նաև զգացմունքային կապ հաստատելու եղանակ։ Սեռական հարաբերությունը մարդկանց հասարակական հարաբերությունների, մարդկանց միջև սոցիալական կապ հաստատելու մեջ կարևոր դեր է կատարում[24]։ Շատ հասարակություններում, շատ զույգերի մոտ ընդունված է բեղմնականխումը․ չնայած զույգերը զբաղվում են սեռական հարաբերությամբ, կապվում են զգացմունքորեն, բայց խուսափում են հղիությունից[24]։

Մարդկանց և բոնոբոների մոտ իգական անհատը ունենում է համեմատաբար թաքնված ձվազատում, արական և իգական կողակիցները սովորաբար չեն իմանում իգական անհատի բեղունությունը։ Սրա պատճառներից մեկը կարող է լինել այն, որ մարդկանց համար կարևոր է զույգերում ամուր զգացմունքային կապի հաստատումը և կարևոր է երկարատև միությունը, քան անմիջական սեռական վերարտադրումը[24][53]։ Մարդկանց մոտ, հատկապես համայնքում համագործակցային վարքը և սեռական կապը նպաստում են սոցիալական կապերի, ինչպես նաև անհատների միջև կապերի ամրապնդմանը, որն էլ իր հերթին ազդում է սոցիալական կառույցների ձևավորման վրա։ Ձևավորված համագործակցությունը խրախուսում է ընդհանրական այնպիսի որոշումներ, որոնք ապահովում են խմբի յուրաքանչյուր անհատի գոյությունը[23]։

Սեռական գրգռում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սեռական հարաբերությունը կամ գործողությունը կարող է ներառել սեռական տարբեր գրգռող գործոններ՝ հոգեբանական և ֆիզիկական, որոնցից են սեռական դիրքերը կամ սեռական խաղալիքների օգտագործումը[2][6][54]։ Սեռական բնույթի շատ գործողություններին կարող է նախորդել նախախաղը, որը հաճախ ուղղված է զույգերի սեռական գրգռմանը (արթնացմանը) և բերում է առնանդամի էրեկցիային կամ հեշտոցի բնական խոնավացմանը[55]։ Մարդկանց մոտ նաև տարածված է, որ համբուրելուց կամ էրոտիկ հպումից նույնքան սեռականապես բավարարված զգան, որքան՝ սեռական հարաբերության ժամանակ[56]։

Կաթնասունների մեծամասնության մոտ սեռական օրգանների անատոմիան և նյարդային համակարգի որոշ հատվածներ հատուկ կազմավորված են հետերոսեքսուալ (տարասեռական) զուգավորման համար։ Սեռական ակտը ուղեկցվում է մի շարք բնածին սեռական ռեֆլեքսներով՝ էրեկցիա, հեշտոցի խոնավացում, լորդոզային վարք, անշարժացում, ինտրոմիսիա, կոնքային հրում և սերմնաժայթքում։ Այս կոպուլյատիվ ռեֆլեքսները ղեկավարվում են հորմոնների և կարգավորվում սեռական ֆերոմոնների միջոցով[57]։ Հոմինիդների, այդ թվում՝ մարդու մոտ, զուգավորումը կարգավորող շատ կենսաբանական գործոններ ձևափոխված են[58]։

Զուգավորման նյարդակենսաբանական ղեկավարման այս փոփոխությունները հատկապես նկատելի են հոմինիդների էգերի մոտ։ Պրիմատներին չպատկանող տեսակների էգերը զուգավորվում են միայն բազմացման շրջանում[59], բայց կնոջ մոտ սեռական հարաբերությունը հնարավոր է դաշտանային ցիկլի ցանկացած փուլում[53][60]։ Սեռական հորմոնները կարգավորում են սեռական ռեֆլեքսները[61], բայց մարդկանց մոտ ֆերոմոնների հայտնաբերումը չի գործում[62][63] և ունի միայն մնացորդային ազդեցություն[64]։ Պրիմատներին չպատկանող տեսակների էգերը սեռական ակտի ժամանակ ընդունում են լորդոզային դիրք և անշարժանում, իսկ կանանց մոտ այս կոպուլյատիվ ռեֆլեքսները չեն գործում[59]։ Ի տարբերություն կաթնասունների զուգավորման, որտեղ զուգավորումը հորմոններով և ֆերոմոններով կառավարվող ռեֆլեքսային գործընթաց է, մարդու սեռական ակտը հիմնականում կամային է, մարդը այն սովորում է կյանքի ընթացքում՝ սեռական բնույթի «պարգևների» համար (սեռական հաճույք, սերնդի շարունակում և այլն)[58][65]

Էդուար Անրի Ավրիլ, կինը վերևում, այն դիրքում, որը ամենայն հավանականությամբ գրգռում է ծլիկը[1]։

Սեռական ակտի ժամանակ զուգընկերները իրենց կոնքերը այնպես են դիրքավորում, որ առնանդամը հեշտությամբ շարժվի, ներթափանցվի և ներհրվի հեշտոցամուտք։ Սրա շնորհիվ զուգընկերները գրգռվում են, սովորաբար շարունակելով այնքան՝ մինչև զուգընկերներից որևէ մեկը կամ երկուսը հասնի հեշտանքի (օրգազմի)[14][66]։

Կանանց մոտ ծլիկի գրգռումը կարևոր է սեռական ակտի ժամանակ։ Կանանց 70-80%-ի մոտ հեշտանքի հասնելու համար անհրաժեշտ է ծլիկի ուղղակի գրգռում[67][68][69]։ Ծլիկի ոչ ուղղակի գրգռումը (օրինակ՝ հեշտոցային սեռական հարաբերության դեպքում) նույնպես կարող է բավարար լինել օրգազմի համար[70][71]։ Սրա պատճառով, որոշ զույգեր սեռական հարաբերություն են ունենում կինը վերևում դիրքով կամ օրինակ՝ միսիոներական դիրքի այնպիսի տարատեսակով, որով զուգընկերները ապահովում են սեռական օրգանների հպման և հակահպման ռիթմային շարժումներ՝ հասնելով ծլիկի առավելագույն գրգռման[1][6][72]։

Էդուար Անրի Ավրիլ, կունիլինգուսը Սապփոյի կյանքում։

Անալ սեքսը ներառում է մարդու հետանցքի, հետանցքային խոռոչի և ուղիղ աղիքի սֆինկտերի գրգռումը։ Անալ սեքսի տակ հիմնականում հասկանում են տղամարդու առնանդամը այլ անձի ուղիղ աղին մտցնելու գործընթացը, չնայած որ հետանցքի պենետրացիայի համար կարող են օգտագործվել նաև սեքսի խաղալիքները կամ մատները։ Հետանցքի պենետրացիան հնարավոր է նաև օրալ սեքսի տարատեսակներից մեկի՝ անիլինգուսի դեպքում կամ էլ պեգինգի ժամանակ (ստրապոն դիլդոյով պենետրացիան)[73]։

Օրալ սեքսը ներառում է սեռական այն բոլոր գործողությունները, որի ժամանակ բերանի և կոկորդի միջոցով տեղի է ունենում սեռական օրգանների կամ հետանցքի գրգռում։ Այն կարող է ներառել նաև սեռական այլ գործողություններ, այդ թվում սերմնահեղուկի (ֆելյացիայի ժամանակ) և հեշտոցային հեղուկների (կունիլինգուսի ժամանակ) կուլ տալը կամ կլանումը[2][74]։

Ֆինգերինգը (կամ թվային պենետրացիան կամ թվային սեռական հարաբերությունը) ներառում է ծլիկի, բունոցի՝ ձեռքով կամ մեխանիկական սեռական գրգռումը։ Սեռական հարաբերությունը կարող է ամբողջությամբ ներառել ֆինգերինգ կամ էլ ֆինգերինգ իրականացվի նախախաղի կամ սեռական հարաբերության տարբեր փուլերում[29][75][76]։

Սեռական վերարտադրողականություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Դաշտանային ցիկլի և ձվազատման օրերին բեղմնավորվելու հավանականությունը[77]։

Սեռական բազմացումը ենթադրաբար ունի 385 միլիոն տարվա պատմություն։ Շատ հնարավոր է, որ Երկրի վրա ամենահին կռճիկային ձուկը առաջին կենդանին է, որ վերարտադրվել է զուգավորմամբ (կոպուլյացիայով)[78]։ Մարդու մոտ վերարտադրումը սովորաբար տեղի է ունենում առնանդամ-հեշտոցային ներթափանցման միջոցով[79]։ Տղամարդու օրգազմը (հեշտանքը) սովորաբար ներառում է սերմնաժայթքումը (էյակուլյացիան), որի ժամանակ հաջորդական մկանային կծկումների շնորհիվ՝ տղամարդու գամետներ կամ սպերմատոզոիդներ պարունակող հեղուկը՝ սերմնահեղուկը, սպերման դուրս է մղվում դեպի հեշտոց։ Սերմնահեղուկը հեշտոցամուտքից անցնում է արգանդի վզիկ, ապա արգանդ և հասնում արգանդափող (ֆալոպյան փող)։ Յուրաքանչյուր սերմնաժայթքման հեղուկը պարունակում է միլիոնավոր սպերմատոզոիդներ, որը մեծացնում է ձվաբջջի բեղմնավորման և սաղմի ձևավորման հավանականությունը։ Երբ բեղմնավորված ձվաբջիջը հասնում է արգանդ, ամրանում է արգանդի պատին (էնդոմետրիումին) և սկսում է հղիությունը[79][80]։

Դաշտանային ցիկլի ընթացքում ձվազատումից 5 օր առաջ մինչև 1-2 օրերը (8-19 օրերին, դաշտանային ցիկլի 25-32 օր տևողության ժամանակ) սեռական հարաբերության ժամանակ հղիանալու հավանականությունը ամենաբարձրն է[81]։ Հղիանալու համար խորհուրդ է տրվում այս ընթացքում սեռական հարաբերություն ունենալ ամեն օր կամ 2 օրը մեկ անգամ[82] կամ 2-3 օրը մեկ անգամ[83]։ Հետազոտությունները ցույց են տվել, որ հղիության հավանականության և սեռական հարաբերության դիրքի միջև որևէ նշանակալի կապ չկա, այնքան ժամանակ, քանի դեռ սերմնաժայթքումը տեղի է ունենում հեշտոցում[84]։

Երբ սերմնահեղուկի դոնորը կնոջ հետ սեռական հարաբերություն է ունենում՝ կնոջ հղիացման նպատակով, ապա տեղի է ունենում այսպես կոչված «բնական բեղմնավորում»։ Արհեստական բեղմնավորումը օժանդակող վերարտադրողական տեխնոլոգիայի տարատեսակ է[85]։ Արհեստական բեղմնավորման համար սերմնահեղուկի դոնորները սերմնահեղուկը հանձնում են սերմնահեղուկի բանկում։ Արհեստական բեղմնավորումը նպատակ ունի փոխարինել սեռական հարաբերությունը և կնոջը հղիացնել[86][87]։ Վերարտադրողական այս մեթոդները կիրառում են նաև գեյ և լեսբի զույգերը։ Գեյ զույգերը կարող են դիմել փոխնակ (սուրոգատ) հղիությանը։ Լեսբի զույգերը կարող են դիմել արհեստական բեղմնավորմամբ հղիացմանը[88][89]։

Ապահով սեռական հարաբերություն և բեղմնականխում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տարասեռական և նույնասեռական զույգերը օգտագործում են ապահով սեռական հարաբերության տարբեր ձևեր, որը ներառում է՝ ոչ ներթափանցողական սեռական գործողությունները[19][90], իսկ բեղմնականխման համար՝ անալ և օրալ սեքսը[91][92]։ Անալ սեքսի և սեռական այլ գործողությունների ժամանակ կինը կարող է այնուամենայնիվ հղիանալ, եթե առնանդամը մոտ է հեշտոցին, օրինակ՝ ներազդրային սեռական հարաբերության (ֆեմորալ, ինտերֆեմորալ սեքս), GG շփման (սեռական օրգանների շփման) ժամանակ, երբ սերմնաժայթքումը տեղի է ունենում հեշտոցամուտքին մոտիկ, իսկ սերմնահեղուկը հեշտոցային հեղուկների միջոցով թափանցում է հեշտոց։ Սերմնահեղուկը հեշտոց կարող է թափանցել նաև այլ ճանապարհներով, օրինակ՝ մատների կամ ոչ սեռական այլ օրգանների միջոցով[93][94]։

Պաշտպանված սեռական հարաբերությունը հետևում է նվազագույն վնասի սկզբունքին[16][95]։ Պահպանակներն օգտագործվում են որպես պաշտպանված սեռական հարաբերության և բեղմնականխման ձևեր։ Պահպանակները նաև խրախուսվում են սեռական ճանապարհով փոխանցվող վարակների (ՍՃՓՎ) կանխման համար[16][95]։ ԱՄՆ-ի Առողջապահության ազգային ինստիտուտի և Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության տվյալներով, լատեքսային պահպանակների ճիշտ և մշտական օգտագործումը 85-99%-ով նվազեցնում է ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ֊ի փոխանցման ռիսկը[96][97]։ Սեռական ճանապարհով փոխանցվող վարակների կանխման ամենաարդյունավետ եղանակը սեռական հարաբերություններից, հատկապես՝ վագինալ, անալ և օրալ տեսակներից զերծ մնալն է[95]։

Հակաբեղմնավորման մեթոդներին վերաբերող որոշումների և տարբերակների վրա կարող են ազդել մշակութային գործոնները, օրինակ՝ դավանանքը, գենդերային դերերը կամ ավանդույթները[98]։ Իռլանդիայում, Իտալիայում և Ֆիլիպիններում, որտեղ բնակչության մեծամասնությունը կաթոլիկ է, հակաբեղմնավորման միջոցներից ավելի ընդունելի են օրացույցային բեղմնականխման մեթոդները[18]։ Ամբողջ աշխարհում բեղմնականխման ամենատարածված մեթոդը ստերջացումն է[18], իսկ ներարգանդային պարույրը՝ ամենատարածված և արդյունավետ հակադարձելի հակաբեղմնավորման մեթոդը[18][99]։ Հակաբեղմնավորման միջոցների օգտագործումը հատկապես կարևոր է զարգացող երկրներում, որտեղ երեք կնոջից մեկը առաջին անգամ ծննդաբերում է 20 տարեկանից շուտ։ Այս երկրներում պաշտպանված, առանց անհրաժեշտ կարողություններով իրականացված աբորտների շուրջ 90%֊ը հնարավոր կլիներ կանխել հակաբեղմնավորման միջոցների կիրառմամբ[18]։

ԱՄՆ֊ի սեռական առողջության և վարքի մասին իրականցված ազգային ուսումնասիրությունը ցույց է տվել, որ 2010 թվականին «ԱՄՆ֊ում 4 վագինալ սեռական հարաբերությունից 1-ը իրականացվել է պահպանակով (չամուսնացածների մոտ 3-ից 1-ը)[100]։

Ըստ Հայաստանի ժողովրդագրության և առողջության հարցերի հետազոտության՝ Հայաստանում 2013-2016 թվականներին բոլոր հղիությունների 69 տոկոսն ավարտվել է կենդանի ծնունդով, 23 տոկոսը՝ աբորտով. իսկ 9 տոկոսը՝ վիժումով կամ մեռելածնությամբ։ Ըստ հղիությունների հերթականության՝ աբորտով ավարտված հղիությունների մասնաբաժինն աճում է։ Հայաստանում 15-49 տարեկան չորս կանանցից մեկը երբևէ կատարել է աբորտ։ Աբորտների հավանականությունն աճում է տարիքին և կենդանի երեխաների թվաքանակի աճին զուգընթաց։ Հակաբեղմնավորման մեթոդների իմացությունը Հայաստանում բարձր է։ Կանանց 97 և տղամարևդկանց 99 տոկոսը տեղյակ են մեթոդների մասին։ Ներկայումս, սակայն, կանանց միայն 28 տոկոսն է օգտագործում դրանք[101]։

Հանդիպման հաճախություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Կնոջ և տղամարդու զուգավորման հատված պատկերը (մոտ 1492)։ Լեոնարդո դա Վինչին այս նկարով փորձել է ցույց տալ, թե ինչ է տեղի ունենում մարմնի ներսում սեռական հարաբերության ժամանակ։

Առնանդամ-հեշտոցային (պենիլ-վագինալ) ներթափանցումը սեռական հարաբերությունների ամենատարածված տեսակն է[4][27]։ Հետազոտությունները ցույց են տալիս, որ հետերոսեքսուալ զույգերը համարյա յուրաքանչյուր սեռական ակտի ժամանակ իրականացնում են վագինալ կապ[27]։ 2010 թվականին ԱՄՆ֊ում իրականացված սեռական առողջության և վարքի ազգային հետազոտությունը ցույց է տվել, որ վագինալ սեռական կապը «բոլոր ազգությունների, բոլոր տարիքի տղամարդկանց և կանանց սեռական վարքի ամենագերակշռող ձևն է»[27]։

Քլինթ Բրուսը և այլք գտնում են, որ՝ «վագինալ սեռական հարաբերությունը ամենաուսումնասիրված սեռական վարքն է, որը մարդիկ նկատի են ունենում «սեքս անել» կամ «սեռական հարաբերություն ունենալ» ասելով․ սա սեռական հարաբերության այն ձևն է, որի վրա կենտրոնանում են սեռական կրթության ծրագրերում»[102]։ Ուեյթենը և այլք պնդում են, որ վագինալ սեռական հարաբերությունը «հասարակության մեջ ամենաշատ տարածված և ընդունելի սեռական հարաբերության ձևն է»[43]։

Ինչ վերաբերում է անալ և օրալ սեռական հարաբերությանը, համաձայն 2009 թվականին ԱՄՆ֊ի Հիվանդությունների ղեկավարման և կանխարգելման կենտրոնի կենտրոնի հետազոտության՝ «օրալ սեքսը լայնորեն տարածված է սեռականապես ակտիվ տղամարդ֊կին զույգերում և տարբեր տարիքի նույնասեռական զույգերում»[50]։ ԱՄՆ֊ում 2010 թվականի հետազոտությունը ցույց է տալիս, որ տղամարդկանց մոտ վագինալ սեռական հարաբերության մեջ ավելի շատ են ներգրավվել, քան անալ սեռական հարաբերության մեջ, բայց 25-49 տարեկանի տղամարդկանց 13%-15%-ը ունեցել են ներթափանցողական անալ սեռական կապ։ 14-94 տարեկանների մոտ այս ցուցանիշը ընդամենը 7% է։ 18-39 տարեկան կանանց 10%-14%-ը ենթադրվում է, որ վերջին 90 օրվա ընթացքում ունեցել են անալ սեռական հարաբերություն[27]։

Առաջին սեռական հարաբերության տարիք

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սեռական հարաբերության հաճախականությունը ուսումնասիրվել է տարբեր մշակույթների մոտ։ 2003 թվականին Միշել Բոզոնը Ֆրանսիայի ժողովրդագրական հետազոտությունների ինստիտուտից իրականացրել է միջմշակութային հետազոտություն «Քանի՞ տարեկանում են տղամարդիկ և կանայք ունենում առաջին սեռական հարաբերությունը» անվամբ։ Ժամանակակից առաջին մշակույթը, որը նա հետազոտել է Ենթասահարան էր (Մալի, Սենեգալ և Եթովպիա)։ Տվյալները ցույց են տվել, որ այս հասարակություններում կանայք առաջին սեռական հարաբերությունը ավելի մեծ տարիքում են ունենում և այս կապը սովորաբար արտաամուսնական է։ Հետազոտությունը համարում է, որ Հնդկական ենթամայրցամաքը նույնպես պատկանում է այս խմբին, չնայած որ տվյալները առկա էին միայն Նեպալի համար[103][104]։

Ըստ երկրորդ խմբի տվյալների՝ ընտանիքներում աղջիկներին խրախուսում էին ուշ ամուսնանալ և խուսափել նախաամուսնական սեռական հարաբերությունից։ Տղաներին խրախուսում էին մինչ ամուսնությունը փորձառություն ձեռք բերել կանանց և մարմնավաճառների հետ։ Այս խմբի տղամարդիկ առաջին սեռական հարաբերությունն ունենում են ավելի վաղ տարիքում։ Այս խմբին են պատկանում Հարավային Եվրոպայի (Պորտուգալիա, Հունաստան և Ռումինիա) և Լատինական Ամերիկայի (Բրազիլիա, Չիլի և Դոմինիկյան Հանրապետություն) լատինական մշակույթները։ Շատ ասիական երկրներ նույնպես պատկանում են այս խմբին, չնայած տվյալներ առկա էին միայն Թայլանդի համար[103][104]։

Երրորդ խմբում տղամարդիկ և կանայք համարյա նույն տարիքում են ունենում սեռական հարաբերություն։ Այս խումբն ունի երկու ենթախումբ։ Ոչ լատինական կաթոլիկ երկրներում (նշված են Լեհաստանը և Լիտվան), առաջին սեռական հարաբերության տարիքը բարձր է, որը ենթադրում է, որ այն տեղի է ունեցել ամուսնության ժամանակ և ցույց տալիս՝ տղամարդու ու կնոջ կուսության արժեվորումը։ Այս նույն օրինաչափությունը նկատվում է Սինգապուրում և Շրի Լանկայում։ Համաձայն այս հետազոտության՝ Չինաստանը և Վիետնամը նույնպես պատկանում են այս խմբին, չնայած տվյալները բացակայում են[103][104]։ Հյուսիսային և արևելյան եվրոպական երկրներում, առաջին սեռական հարաբերության տարիքը ցածր է, տղամարդիկ և կանայք սեռական կապ են ունենում մինչ ամուսնությունը։ Նշված երկրներն են՝ Շվեյցարիան, Գերմանիան և Չեխիան[103][104]։

ԱՄՆ֊ում, համաձայն Առողջապահական վիճակագրության ազգային կենտրոնի տվյալների՝ առաջին սեռական հարաբերության տարիքը միջինում կազմում է 17,1 տարեկան[105]։ Ըստ հետազոտության՝ 2002 թվականին աղջիկների 45,5 և տղաների 45,7 տոկոսը սեռական հարաբերություն են ունեցել մինչև 19 տարեկանը[106]։

Հայաստանում ՀԺԱՀ 2015-16-ի արդյունքները ցույց են տալիս, որ հայ կանանց շրջանում տարիքն առաջին ամուսնության և տարիքն առաջին սեռական հարաբերության ժամանակ մեծապես հաընկնում են։ Այս համընկնումը հնարավոր է, որ մասամբ պայմանավորված լինի այն հանգամանքով, որ կանայք չեն ցանկանում հայտնել իրենց մինչամուսնական սեռական ակտիվության մասին, քանի որ նման վարքագիծը դեմ է մշակութային նորմերին։ Հայաստանում կանայք սովորաբար սկսում են սեռական կյանքն առաջին ամուսնության հետ զուգահեռ։ Ի տարբերություն կանանց՝ հայ տղամարդիկ ավելի շատ են նշել, որ սեռական հարաբերություն են ունեցել նախքան ամուսնանալը։ Օրինակ՝ 30-49 տարեկան տղամարդկանց մեկ երրորդը նշել է, որ առաջին անգամ սեռական հարաբերություն է ունեցել մինչև 20 տարեկան դառնալը։ Ի հակադրություն սրան՝ 30-49 տարեկան տղամարդիկ սկսում են սեռական կյանքն առաջին ամուսնությունից 4,7 տարի առաջ[101]։

Սեռական առողջություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Օգուտ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հետազոտությունները ցույց են տվել, որ մարդու մոտ սեռական ակտիվությունն ու սեռական հարաբերությունն ունի մի շարք օգուտներ[107]։ Այն ուժեղացնում է իմունիտետը՝ մեծացնելով օրգանիզմի կողմից հակամարմինների արտադրությունը․ այն նաև նվազեցնում է արյան ճնշումը[108][109], նվազեցնում շագանակագեղձի քաղցկեղի ռիսկը[108]։ Սեռական մերձեցման ժամանակ մեծանում է օքսիտոցին հորմոնի («սիրո հորմոն») մակարդակը, որը նպաստում փոխվստահության և սոցիալական կապի ստեղծմանը[109][110]։ Օքսիտոցինը ավելի մեծ ազդեցություն է գործում կանանց վրա, սրա պատճառով է թերևս, որ կանայք ավելի հաճախ են սեռական ցանկությունը կամ սեռական հարաբերությունը կապում սիրո և ռոմանտիկայի հետ, քան տղամարդիկ[8]։ 18-102 տարեկան 3500 մարդու մասնակցությամբ իրականացված երկարատև հետազոտությունը ցույց է տվել, որ սեռական պարբերական հարաբերությունները մարդկանց ավելի երիտասարդ տեսք են տալիս։ Հետազոտությունն իրականացրել է նյարդաֆիզիոլոգ Դեյվիդ Ուիքզը[111]։

Ռիսկեր

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սեռական ճանապարհով փոխանցվող վարակները (ՍՃՓՎ) բակտերիալ, վիրուսային կամ մակաբուծային վարակներ են, որոնք փոխանցվում են սեռական կոնտակտի, հատկապես՝ պենետրատիվ սեռական գործողությունների ժամանակ։ Որոշները, հատկապես ՄԻԱՎ֊ը և սիֆիլիսը, կարող են փոխանցվել նաև այլ ճանապարհներով, այդ թվում՝ մորից երեխային՝ հղիության և ծննդաբերության ժամանակ, արյան փոխպատվաստման, բժշկական ասեղների միջոցով[112]։ Գոնոկոկային և քլամիդիալ (խլամիդիալ) վարակները սովորաբար ոչ մի ախտանիշ չեն առաջացնում։ Չբուժված քլամիդիալ վարակը կանանց մոտ կարող է առաջացնել անպտղություն կամ արտարգանդային հղիություն։ Մարդու պապիլոմավիրուսը կարող է առաջացնել սեռական օրգանների և արգանդի վզիկի քաղցկեղ։ Սիֆիլիսը կարող է առաջացնել մեռելածնություն և նորածնային (նեոնատալ) մահ։ Չբուժված գոնոկոկալ վարակները առաջացնում է վիժում (կրելախախտ), վաղաժամ ծննդաբերություն, պերինատալ մահացություն։ Գոնորեա և քլամիդիոզ (խլամիդիոզ) ունեցող կանանց նորածինների մոտ կարող է առաջանալ նեոնատալ կոնյունկտիվիտ, ապա կուրացում[112]։ Հեպատիտ Բ֊ն նույնպես կարող է փոխանցվել սեռական ճանապարհով[113]։ Ամբողջ աշխարհում կա հեպատիտ B֊ի 350 միլիոն քրոնիկական կրող[114]։

Հայաստանի ՀԺԱՀ 2015-16-ի արդյունքներով կանանց 5 և տղամարդկանց 1 տոկոսը նշել են, որ հետազոտությանը նախորդող 12 ամիսների ընթացքում ունեցել են սեռական ճանապարհով փոխանցվող վարակներ կամ վարակի նշաններ[101]։

ԱՄՆ֊ում ամեն տարի գրանցվում է սեռական ճանապարհով փոխանցվող վարակների 19 միլիոն նոր դեպք[115]։ 2005 թվականին Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպությունը ենթադրեց, որ ամեն տարի շուրջ 448 միլիոն 15-49 տարեկան մարդ վարակվում է բուժվող ՍՃՓՎ֊ով (սիֆիլիս, գոնորեա, քլամիդիոզ և այլն)[112]։ Որոշ ՍՃՓՎ֊եր կարող են առաջացնել սեռական օրգանների խոցեր․ եթե նույնիսկ խոց չեն առաջացնում, այս վարակները մեծացնում են ՄԻԱՎ֊ով վարակվելու և փոխանցելու հավանականությունը շուրջ տասն անգամ[112]։ ՄԻԱՎ֊ը մահացությունների թվով ամենատարածված վարակներից մեկն է աշխարհում։ 2010 թվականի հաշվարկներով ՄԻԱՎ֊ի էպիդեմիայի սկզբից մինչ օրս մահացել է 30 միլիոն մարդ։ 2010 թվականին աշխարհում գրանցված ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ֊ի 2,7 միլիոն դեպքերից 1,9 միլիոնը (70%) գրանցվել է Աֆրիկայում։ Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպությունը նշում է նաև, որ 2010 թվականին 1,8 միլիոն գրանցված ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ֊ի մահացության դեպքերից մոտավոր հաշվարկներով 1,2 միլիոնը տեղի է ունեցել Աֆրիկայում[116]։ ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ֊ը ախտորոշվում է արյան թեստերով և քանի որ հիվանդության բուժում դեռ հայտնաբերված չէ, այն կառավարվում է հակառետրովիրուսային դեղամիջոցներով, որի արդյունքում պացիենտները կարող են շարունակել ապրել առողջ և արդյունավետ[117]։

Երբ ՄԻԱՎ֊ով վարակվելու կասկած կա, բուժական միջամտությունը օգտակար է բոլոր դեպքերում։ ՄԻԱՎ֊ի փոխանցումը օրալ սեքսի ժամանակ ավելի քիչ հավանական է, քան փոխանցումը անալ կամ վագինալ սեքսի ժամանակ, չնայած որ օրալ սեքսի պատճառով տեղի ունեցած փոխանցման դեպքերը հաշվելը բարդ է, քանի որ սեռականապես ավելի ակտիվ անհատները, որոնք ակտիվորեն զբաղվում են օրալ սեքսով, զբաղվում են նաև սեքսի վագինալ և/կամ անալ սեքսի ձևերով։ Որոշ գործոններ կարող են մեծացնել ՄԻԱՎ֊ով վարակվելու ռիսկը՝ խոցերը, արյունահոսող լնդերը, սեռական օրգանների վերքերը, այլ ՍՃՓՀ֊երի առկայությունը[50]։

2005 թվականին Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպությունը հաշվեց, որ աշխարհում ամեն տարի հղիության 123 միլիոն դեպքերից մոտավորապես 87 միլիոնը կամ 70.7%֊ը չպլանավորված են։ 46 միլիոն հղիության դեպքեր ամեն տարի ընդհատվում են աբորտով[118]։

ՁԻԱՀ-ի վերաբերյալ իրազեկությունը Հայաստանում շատ բարձր է։ 15-49 տարեկան կանանց 89 և տղամարդկանց 88 տոկոսը լսել են ՄԻԱՎ-ի և ՁԻԱՀ-ի մասին, չնայած որ բազմակողմանի գիտելիքների իմացությունը շատ ցածր է։ Խտրական վերաբերմունքը ՄԻԱՎ-ով ապրող մարդկանց նկատմամբ տարածված երևույթ է։ 1988-2001 թվականներին դեկտեմբերի 1-ը Հայաստանում գրանցվել է 169 ՄԻԱՎ վարակակիր։ Վարակակիրների ընդհանուր կազմում գերակշռում են տղամարդիկ՝ 130 դեպք (76,9%), կանանց մոտ արձանագրվել է 36 դեպք (21,3%), իսկ երեխաների մոտ՝ 3 դեպք (1,8%)։ ՄԻԱՎ վարակակիրների մեծամասնությունը (80%) գտնվում է 20-39 տարեկան տարիքային խմբերում։ Հայաստանում ՄԻԱՎ վարակի փոխանցման հիմնական ուղիներն են ներերակային թմրանյութեր օգտագործելու միջոցով վարակումը (46,7%) և հետերոսեքսուալ ճանապարհը (40,8%)։ Տղամարդկանց մեծամասնությունը՝ 60%-ը վարակվել են ներերակային թմրանյութեր օգտագործելու միջոցով, իսկ կանանց վարակման ճանապարհը հիմնականում հետերոսեքսուալ հարաբերությունն է եղել[119]։

Համաձայն ՄԱԿ-ի Հայաստանի գրասենյակի՝ ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ-ի տվյալ վիճակագրությունը չի արտացոլում համաճարակի տարածվածության իրական պատկերը Հայաստանում։ ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ-ի իրավիճակի գնահատումը ցույց է տալիս, որ հանրապետությունում ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ-ի տարածվածության իրական չափերն ավելի քան 10-15 անգամ գերազանցում են պաշտոնական տվյալները, այսինքն հաշվարկային տվյալներով Հայաստանում կան մոտ 1500-2200 ՄԻԱՎ վարակակիրներ[119]։

Սեռական ակտիվությունը գլխուղեղի պարգևի կենտրոնում կարող է մեծացնել ΔFosB (դելտա FosB) գեների տրանսկրիպցիայի գործոնի էքսպրեսիան[120][121][122]։ Չափից դուրս հաճախ սեռական ակտիվությունը կարող է բերել ΔFosB գործոնի գերէքսպրեսիային՝ կախվածություն առաջացնելով սեռական ակտիվությունից[120][121][122]։ Սեռական կախվածությունը, հիպերսեքսուալությունը կամ գերսեռականությունը պատկանում է սովորությունների և ձգտումների խանգարումների խմբին և վարքային կախվածության տարատեսակ է։ Այն կապվում է դոֆամինի ատիպիկ մակարդակի հետ։ Առաջարկել են, որ «սեռական կախվածությունը» դասվի օբսեսսիվ-կոմպուլսիվային խանգարումների շարքին։ Համարում են, որ սեռական կախվածությունը կարող է ունենալ ժառանգական բնույթ։ Սեռական կախվածություն ունեցող մարդկանց գլխուղեղն ունի ավելի բարձր պատասխանի մակարդակ տեսողական սեռական ազդակների նկատմամբ[123]։ Հիպերսեքսուալության ձևերից է Քլեյն-Լևինի սինդրոմը։ Այն ուղեկցվում է հիպերսոմնիայով և հիպերսեքսուալությամբ և շատ հազվադեպ է հանդիպում[124]։

Սեռական ակտիվությունը կարող է մահվան պատճառ դառնալ, հատկապես սրտի պսակաձև անոթների արյան շրջանառության բարդություներ ունեցողների մոտ[14][125][126]։ Չնայած դրան սեռական հարաբերության ժամանակ առաջացող մահերը հազվադեպ են[125]։ Ֆիզիկապես պասիվ մարդկանց մոտ, որոնք ունեն սրտամկանի ինֆարկտի ռիսկ, սեռական հարաբերության ժամանակ կարող է առաջանալ հանկարծակի սրտային մահ[126]։ Պարբերական ֆիզիկական ակտիվությունը կրճատում է, բայց չի վերացնում այս ռիսկը[126]։ Շվեյցարիայի շտապ օգնության սեռական հարաբերությունների ժամանակ առաջացող դեպքերի բաժնի դիմումների 1%-ը սրտանոթային խնդիրներն են, 10%-ը՝ վնասվածքները, 12%-ը՝ նյարդաբանական խնդիրները, որոնցից ամենահաճախը գլխացավն է[127]։

Տևողություն և սեռական բարդություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Եթե սեռական հարաբերության մեջ ներգրավված է տղամարդ, ապա սերմնաժայթքումից հետո սեռական հարաբերությունը ավարտվում է, որի պատճառով զուգընկերը կարող է չհասնել հեշտանքի (օրգազմի)[128]։ Բացի այդ վաղաժամ սերմնաժայթքումը շատ տարածված է, իսկ կանայք՝ տղամարդկանց համեմատ ավելի շատ գրգռման կարիք ունեն օրգազմին հասնելու համար[55][129][130]։ Ըստ Ուեյթենի և այլոց հետազոտության՝ «Շատ զույգեր կարծում են, որ սեռական հարաբերության ժամանակ օրգազմի կարելի է հասնել միայն սեռական ակտի (առնանդամ-հեշտոցային սեքսի) միջոցով։ Նրանք կարծում են, որ նախախաղը միայն սեռական ակտին նախապատրաստվելու համար է։ Քանի որ կանայք բուն սեռական ակտի ժամանակ ավելի հազվադեպ են օրգազմի հասնում, ապա ավելի հավանական է, որ նրանք կեղծեն հեշտանքը՝ տղամարդ զուգընկերոջը բավարարելու նպատակով»[55]։

Հնդիկ արքայազն ու կինը երկարացնում են սեռական հարաբերության տևողությունը։

1991 թվականին Քինզի ինստիտուտի հետազոտողները ցույց տվեցին, որ «իրականում ներթափանցման և սերմնաժայթքման միջև եղած ժամանակահատվածը ոչ միայն տարբերվում է տարբեր տղամարդկանց մոտ, այլ նաև նույն տղամարդու տարբեր սեռական հարաբերությունների ժամանակ»։ Նրանք ավելացնում են, որ սեռական հարաբերության անհրաժեշտ երկարությունը այն ժամանակահատվածն է, երբ երկու զուգընկերներն էլ բավարարվում են։ Քինզին նաև նշել է, որ՝ «Տղամարդկանց 75%-ը սեռական հարաբերության ժամանակ սերմնաժայթքել է ներթափանցման առաջին երկու րոպեի ընթացքում»։ Բայց նա չի հարցրել, թե արդյոք երկու րոպեն բավարար է եղել միմյանց բավարարելու համար։ Վերջերս իրականացված հետազոտությունները նշում են երկու րոպեից մի փոքր ավելի երկարատև ժամանակահատված[131]։ Կանադացի և ամերիկացի սեռական թերապևտների 2008 թվականի զեկույցը ցույց է տալիս, որ հետերոսեքսուալ զույգերի սեռական ակտի միջին տևողությունը յոթ րոպե է․ 1-2 րոպեն համարվել է շատ կարճ, 3-7 րոպեն՝ բավարար, 7-13 րոպեն՝ ցանկալի, 10-30 րոպեն՝ շատ երկար[27][132]։

Անօրգազմիան սեռական գրգռումից հետո օրգազմին հասնելու դժվարությունն է, որը կարող է պատճառ դառնալ անձնական խնդիրների[133]։ Այս երևույթն ավելի տարածված է կանանց, քան տղամարդկանց մոտ[134][135]։ Սա կապվում է կնոջ մարմնի, օրինակ՝ ծլիկի օրգազմում ունեցած նշանակության մասին սեռական կրթության անբավարար որակի հետ, հատկապես՝ սեքս բացասական (անտիսեքսուալ, հակասեռական) մշակույթներում[135]։ Դասական սեռական ակտի ընթացքում առնանդամն ավելի շատ է գրգռվում, քան ծլիկը․ ծլիկի դիրքի պատճառով, որպեսզի կինը հասնի հեշտանքի, անհրաժեշտ է լինում ձեռքով կամ բերանային լրացուցիչ գրգռում[27]։ Կանանց 10%-ը երբեք չի ունեցել օրգազմ[136], 40-50%-ը կամ բողոքներ ունի օրգազմին հասնելու դժվարությունների վերաբերյալ, կամ կյանքի որոշակի շրջանում ունեցել է օրգազմին հասնելու դժվարություններ[137]։

Վագինիզմի ժամանակ կնոջ մոտ տեղի է ունենում կոնքի հատակի մկանների ոչ կամային կծկումներ, որի հետևանքով սեռական ակտը կամ հեշտոցի ցանկացած տեսակի պենետրացիա դառնում է ցավոտ, դժվարին և հաճախ անհնարին։ Այս երևույթը պայմանավորված է ցայլք-պոչուկային մկանի պայմանական ռեֆլեքսով։ Վագինիզմը հաղթահարելը դժվար է, քանի որ կինը սեռական ակտի ժամանակ արդեն ակնկալում է զգալ ցավ, որը կարող է առաջացնել մկանների կծկանք (սպազմ)՝ սեռական հարաբերության ժամանակ առաջացնելով ցավ[135][138]։ Վագինիզմի բուժումը ներառում է հոգեբանական և վարքային տեխնիկաներ, այդ թվում նաև՝ հեշտոցային լայնիչների օգտագործում[139]։ Բացի այդ վագինիզմի ժամանակ բոտոքս (բոտուլոտոքսինի) նույնպես օգտագործվում է[140]։ Ցավոտ կամ անհարմար սեռական ակտը կարող է դասակարգվել նաև որպես դիսպարևնիա[139]։

Տղամարդկանց մոտ 40%-ը ունեցել է այս կամ այն տեսակի էրեկցիայի խանգարում կամ իմպոտենցիա[141]։ Վաղաժամ սերմնաժայթքումը ավելի տարածված է, քան էրեկցիայի խանգարումները, չնայած որոշ հետազոտություններ պնդում են հակառակը[129][130][141]։ Վաղաժամ էրեկցիայի սահմանման անորոշության պատճառով հանդիպման հաճախականությունը դժվար է գնահատել[129][130]։ Օրինակ՝ ըստ Մայո կլինիկայի՝ «մոտավորապես 3 տղամարդուց 1-ը կարող են կյանքի որոշակի ժամանակահատվածում ունենալ վաղաժամ սերմնաժայթքում»[142]։ Մասթերսը և Ջոնսոնը ենթադրել են, որ վաղաժամ սերմնաժայթքումն ամենատարածված սեռական դիսֆունկցիան է, չնայած որ տղամարդիկ բուժման են գնում ավելի շատ էրեկցիայի խանգարումների դեպքում։ Սրա պատճառն այն է, տղամարդիկ վաղաժամ սերմնաժայթքումը խնդիր չեն համարում, իսկ կանայք դժվարանում են արտահայտել իրենց սեռական կարիքները[131]։ Ամերիկայի ուռոլոգների ասոցիացիան հաշվարկել է, որ ԱՄՆ-ի տղամարդկանց մոտ 21%-ը կարող է ունենալ վաղաժամ սերմնաժայթքում[143]։

Եթե իմպոտենցիան պայմանավորված է բժշկական վիճակով, նշանակվում են դեղամիջոցներ, օրինակ՝ վիագրա, ցիալիզ կամ լևիտրա։ Բժիշկները, սակայն, շատ զգույշ են այս դեղամիջոցների ոչ տեղին օգտագործման նկատմամբ, քանի որ դեղամիջոցները կարող են առաջացնել ինֆարկտի ռիսկ[144]։ Վաղաժամ սերմնաժայթքման բուժման համար օգտագործվում են սերոտոնինի հետադարձ զավթման ընտրողական պաշարիչները (Selective serotonin reuptake inhibitor) և դեպօքսետին հակադեպրեսանտը[145]։ Կլինիկական փորձարկումների ժամանակ, դեպօքսետինի օգտագործումը 3-4 անգամ երկարացրել է սեռական ակտի տևողությունը[146]։ Սերմնաժայթքման հետ կապված մյուս խանգարումը ուշացած սերմնաժայթքումն է, որը կարող է պայմանավորված լինել, օրինակ՝ ֆլուվօքսամին հակադեպրեսանտի կողմնակի ազդեցությամբ[147]։

Սեռական օրգանների և կառույցների խոշոր բժշկական միջամտումից հետո սեռական հարաբերություն ունենալը դեռ հնարավոր է։ Սա հատկապես ճիշտ է կանանց դեպքում։ Նույնիսկ գինեկոլոգիական վիրահատական խոշոր միջամտությունից հետո սեռական հարաբերությունը հնարավոր է (արգանդի, ձվարանի, արգանդափողի, կուսաթաղանթի, արգանդի վզիկի, փոքր շուրթերի, բարտոլիտյան գեղձերի հեռացում, անդաստակահատում, քիմիոթերապիա, քաղցկեղի ռադիոլոգիական բուժման ձևեր և այլն)[148]։

Հաշմանդություն և այլ բարդություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հաշմանդամություն ունեցող անձինք սեռական հարաբերության հետ կապված կարող են ունենալ մի շարք դժվարություններ, այդ թվում՝ դեպրեսիա, ցավ, հոգնածություն, նրանց մարմնի բացասական պատկերացումների հետ կապված խնդիրներ, ֆունկցիոնալ անկարողություն, տագնապ, սեռական հակման (լիբիդոյի) նվազում, հորմոնային հավասարակշռության խախտում և դեղամիջոցներով բուժման կողմնակի ազդեցությունները։ Ռևմատոիդ արթրիտ ունեցող հիվանդների կյանքում սովորաբար սեռական ֆունկցիոնալությունը բացակայում է[149]։ Ցավը կառավարելու համար օփիոիդներ ընդունողների մոտ սեռական հարաբերությունը կարող է ավելի բարդ լինել[150]։ Ինֆարկտ ունեցած լինելը նույնպես կարող է ազդել սեռական հարաբերության մեջ ներգրավվելու վրա[151]։ Չնայած, որ ցավով ուղեկցվող հաշմանդամության, օրինակ՝ քաղցկեղի կամ շարժողական դժվարությունների դեպքում սեռական հարաբերությունը կարող է դժվարանալ, շատ դեպքերում, սակայն, ամենանշանակալի խոչընդոտը հոգեբանականն է[152]։ Մասնավորապես, հաշմանդամություն ունեցող անձինք սեռական հարաբերությունը կարող են խնդրահարույց համարել, իրենց՝ «սեռական էակ» լինելու ընկալման կամ զուգընկերոջ դիսկոմֆորտի, զուգընկերոջ ենթադրյալ դիսկոմֆորտի պատճառով[152]։ Ժամանակավոր դժվարություններ կարող են առաջանալ ալկոհոլի պատճառով, քանի որ ալկոհոլը սկզբում կարող է բարձրացնել սեռական հետաքրքրվածությունը, բայց մեծ քանակի դեպքում՝ նվազեցնել կարողությունը[153][154]։

Մտավոր հաշմանդամություն ունեցող անձինք նույնպես բախվում են դժվարությունների։ Մտավոր հաշմանդամություն ունեցող կանայք հաճախ դժվարություններ են ունենում սեռական հարաբերության հետ կապված։ Այս մարդիկ կարող են ունենալ սեռական ոլորտի հետ կապված գիտելիքի պակաս, դժվարություններ՝ սեռական կապի մասին խոսելիս, սեռական կրթություն ստանալու սահմանափակ հնարավորություններ։ Բացի այդ նրանք կարող են ենթարկվել սեռական բռնության և հարձակման։ Այս հանցանքները սովորաբար մնում են աննկատ[155]։

Հասարակական ազդեցություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մեծահասակներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ալեքս Քոմֆորթը մարդու մոտ առանձնացնում է սեռական հարաբերության երեք հնարավոր առավելություն կամ սոցիալական ազդեցություն՝ վերարտադրում, հարաբերություն և հանգիստ (հաճույք)[24][156]։ Այս երեքը մեկը մյուսին չեն պայմանավորում։ 20-րդ դարի կեսին և վերջին հակաբեղմնավորման արդյունավետ ձևերի մշակումը բերեց այս երեքի տարանջատմանը, չնայած որոշ դեպքերում, դրանք այնուամենայնիվ համընկնում են։ Օրինակ՝ զույգը կարող է սեռական հարաբերություն ունենալ հաճույքի համար (հանգիստ) որպես զգացմունքային հարաբերության ձև՝ ավելի խորացնելով սոցիալական կապը (հարաբերություն), հարաբերությունը դարձնելով այնպիսին, որ հնարավոր դառնա երեխա ունենալն ու մեծացնելը (վերարատադրում)։ Այս զույգերը կախված իրավիճակից կարող են առանձնացնել և կարևորել սեռական հարաբերության այս կամ այն դրսևորումը՝ հաճույք ստանալ, ցույց տալ խորը զգացմունքային կապը կամ ձգտել հղիության[156]։

Սեռական կապի բացակայության պատճառով առաջացող սեռական անբավարարությունը, հատկապես տղամարդկանց մոտ, կարող է բարձրացնել ամուսնալուծության և հարաբերության խզման ռիսկը[157][158][159]։ Հետազոտությունները, սակայն, ցույց են տալիս, որ ամուսնության հանդեպ ընդհանուր դժգոհությունը տղամարդկանց մոտ առաջանում է, երբ նրանց կինը սիրախաղում է, համբուրում կամ սեռական, զգացմունքային հարաբերություն ունենում այլ տղամարդու հետ (դավաճանություն)[157][158]։ Մեկ այլ հետազոտության համաձայն՝ սեռական հարաբերությունը նշանակալի ազդեցություն չի գործում ապահարզանի վրա, չնայած որ կարող է պատճառներից մեկը լինել[160][161]։ 2010 թվականին իրականացված ԱՄՆ-ի Սեռական առողջության և վարքի ազգային հարցման համաձայն՝ տղամարդիկ, որոնց վերջին սեռական կապը եղել է իրենց զուգընկերոջ հետ, ավելի ուժեղ սեռական գրգռում են ունեցել, ավելի շատ հաճույք զգացել և ունեցել ավելի քիչ խնդիրներ՝ էրեկցիայի, օրգազմի հետ կապված, համեմատած այն տղամարդկանց հետ, որոնք սեռական կապ են ունեցել ոչ զուգընկերոջ հետ[162]։

Կանայք սովորաբար դժգոհում են իրենց զուգընկերոջ սեռական ինքնաբերականությունից։ Այս կանանց մոտ սեռական ակտիվության անկումը կարող է պայմանավորված լինել իդեալական ֆիզիկական գրավչությունը պահպանելու ենթադրյալ ձախողման կամ զուգընկերոջ առողջական խնդիրների պատճառով[163]։ Որոշ կանայք կարծում են, որ ամենաբավարարող սեռական փորձառությունը եղել է, երբ նրանք կապվել են մեկին և սեռական բավարարվածությունը չեն կապել միայն օրգազմի հետ[128][164]։ Կանայք ավելի հավանական է, որ բաժանվեն իրենց ամուսնուց, եթե ամուսնությունը կառուցողական չէ և վիճահարույց է, իսկ ամուսինը դավաճանում է[159]։

Հետազոտությունները ցույց են տալիս նաև, որ չամուսնացած զույգերը, որոնք ապրում են միմյանց հետ, ավելի հաճախ են սեռական հարաբերություն ունենում և ավելի հավանական է, որ իրենց հարաբերությունից դուրս սեռական կապի մեջ ներգրավվեն։ Սա կարող է լինել «մեղրամիսի» երևույթի արդյունք, երբ ամուսնացած զույգերը ամուսնության տևողության հետ ավելի հազվադեպ են զբաղվում սեքսով[165]։ Տարիքը նույնպես ազդում է սեռական հարաբերության հաճախության վրա, տարիքով ավելի մեծ մարդիկ երիտասարդների համեմատ ավելի քիչ են ունենում սեռական հարաբերություն[165]։

Հայաստանում ՀԺԱՀ 2015-16-ի արդյունքների համաձայն՝ կանանց և տղամարդկանց մեծ մասը կյանքի ընթացքում առնվազն մեկ անգամ ամուսնանում է․ երբևէ չամուսնացածների մասնաբաժինը կտրուկ նվազում է՝ տարիքի աճին զուգընթաց՝ կազմելով 6 տոկոս 45-49 կանանց և 4 տոկոս 45-49 տարեկան տղամարդկանց շրջանում։ Հայաստանում տղամարդիկ ամուսնանում են կանանցից հինգ տարի ավելի ուշ[101]։

Անչափահասներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Անչափահաները սեռական հարաբերություն են ունենում հաճույք ստանալու կամ հարաբերություն կառուցելու նպատակներով․ սեռական հարաբերությունը նրանց կյանքի վրա կարող է թողնել դրական կամ բացասական ազդեցություն։ Օրինակ՝ պատանեկան հղիությունը հիմնականում նսեմացվում է (հազվադեպ՝ խրախուսվում), իսկ վաղ սեռական հասունացման պատճառով երեխաների և պատանիների վրա հասարակական ճնշում է գործադրում, որն անկախ նրանց զգացմունքային և մտավոր պատրաստվածության ստիպում է իրենց պահեն մեծահասակների պես[166]։ Որոշ հետազոտություններ եզրակացնում են, որ սեռական հարաբերություն ունենալը պատանեկան տարիքում աղջիկների մոտ հաճախ առաջացնում է սթրես և դեպրեսիա, իսկ աղջիկներն ավելի հաճախ են ենթարկվում սեռական ռիսկի (օրինակ՝ չպաշտպանված սեռական հարաբերություն)[167][168]։ Այս ոլորտը սակայն դեռ ուսումնասիրման կարիք ունի[168]։ Որոշ երկրներում դպրոցական ուսումնական ծրագրում ներառված է սեռական կրթությունն ու պատանեկան սեռական կրթությունը՝ պատանիներին սեռական գործընթացների մասին կրթելու նպատակով։ Այս ծրագրերը հակասական են, մասնագետները վիճում են այն հարցի շուրջ, թե արդյոք սեռական հարաբերության և սեռական գործընթացների մասին երեխաներին և պատանիներին պետք է սովորեցնեն միայն ծնողները կամ այլ խնամակալները[169]։

1970-1990-ական թվականներին իրականացված մի շարք հետազոտություններ պատանիների ինքնագնահատականը կապում էին սեռական հարաբերության հետ[170]։ 1980-1990-ական թվականների այլ ուսումնասիրություններ պնդում էին, որ որևէ կապ չկա պատանիների ինքնագնահատականի և սեռական ակտիվության միջև[171]։ 1990-ական թվականներին հետազոտությունները հիմնականում փաստում էին վերջինս[171], հետագա հետազոտությունները պատանիների ինքնագնահատականի և սեռական ակտիվության միջև որևէ նշանակալի կապ չեն բացահայտել[172][173]։ Հետազոտող Լիզա Արայն այս առիթով ասել է․ «Այն միտքը, թե վաղ սեռական հարաբերությունը և հղիությունը կարող է պատճառ դառնալ ցածր ինքնագնահատականի, տարածված էր 20-րդ դարի երկրորդ կեսին, հատկապես ԱՄՆ-ում։ Բայց ինքնագնահատականի և պատանիների սեռական վարքի միջև եղած հարաբերության համակարգային ուսումնասիրությունը ոչ մի արժանահավատ կապ չի բացահայտել»[173]։ Այս կապը հաստատող հետազոտությունները գտնում են, որ ոչ կույս տղաները և աղջիկները, որոնք ունեն ցածր ինքագնահատական, ավելի խոցելի են ռիսկային վարք ունենալու հանդեպ (չպաշտպանված սեքս, մեկից ավելի զուգընկերներ և այլն)[170][172][173]։

Հոգեբան Լին Փոնթոնը գրում է՝ «Բոլոր պատանիներն ունեն սեռական կյանք, անկախ նրանից նրանք սեռականապես ակտիվ են ուրիշների, իրենք իրենց, թե ոչ մեկի հանդեպ։ Պատանեկան տարիքի սեռականությունը որպես դրական փորձառություն դիտարկելը, պատանիներին կարող է օգնել ձևավորել ավելի առողջ վարք և կատարել ավելի դրական սեռական որոշումներ»[166]։ Հետազոտողները ցույց են տվել, որ երկարատև ռոմանտիկ հարաբերությունները պատանիներին օգնում են կարողություններ ձեռք բերել ապագայի ավելի բարձրորակ հարաբերությունների համար[174]։ Պատանիների մոտ դրական ռոմանտիկ հարաբերությունը կարող է հետագա կյանքի համար շատ նպաստավոր լինել[175] և օգտակար լինել սոցիալական մրցակցության մեջ[176][177]։

Ազգային, կրոնական և իրավական հայացքներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հին հունական սափորի էրոտիկ նկարազարդումը։

Սեռական հարաբերությունը մարդ տեսակի բազմացման բնական եղանակն է։ Մարդիկ, սակայն, ունեն սեռական հարաբերությունները կարգավորող բարոյական և ազգային բարդ ավանդույթներ, որոնք ամրագրված են կրոնական և իրավական օրենքներով։ Որոշ երկրներ և կրոններ խստորեն տարբերակում են «պատշաճ» սեռական վարքը «անպատշաճից», այդ թվում նաև արգելք դնելով թույլատրելի սեռական գործողությունների վրա։ Պատմականորեն ամենաարգելված և ղեկավարված սեռական հարաբերության տեսակը անալ սեռական հարաբերությունն է[178][179]։

Սեռական բռնություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մարդու կամքին հակառակ սեռական հարաբերությունը՝ նրա նկատմամբ բռնություն գործադրելով, դա գործադրելու սպառնալիքով, մանիպուլյացիայով, այլ անձի նմանակմամբ կամ վավեր համաձայնություն տալու անընդունակ անձի հետ սեռական հարաբերությունը անվանվում է բռնաբարություն կամ սեռական բռնություն[180][181][182][183][184]։ Համարյա բոլոր երկրներում, այդ թվում՝ Հայաստանում[185], բռնաբարությունը համարվում է հանցագործություն[186][187]։ Բռնաբարության զոհերի ավելի քան 90%-ը կանայք են, բռնաբարողների 99%-ը՝ տղամարդիկ[187]։

Շատ երկրներում օրենսդրորեն սահմանված է սեռական համաձայնության նվազագույն տարիքը, որը սովորաբար 16-18 է, բայց կարող է լինել 12-20 տարեկան։ Հայաստանում սեռական համաձայնության նվազագույն տարիքը 16-ն է[188]։ Որոշ երկրներում սեռական համաձայնության նվազագույն տարիքը սահմանված է ավանդույթներով[189]։ Սեռական համաձայնության նվազագույն տարիքից փոքր անձի հետ սեռական հարաբերություն ունենալը, անկախ փոխհամաձայնությունից, հաճախ համարվում է սեռական բռնություն կամ բռնաբարություն։ Որոշ երկրներում պակաս կամ անբավարար մտավոր կարողություններ ունեցող անձանց հետ սեռական հարաբերությունն անկախ համաձայնության և տարիքի նույնպես համարվում է բռնաբարություն[190]։

Մաքս Սլևոգթ, բռնաբարության պատկերում։

Ռոբերտ Ֆրանկորը և ուրիշները նշել են, որ «1970-ականներից առաջ բռնաբարության սահմանումը ներառել է միայն առնանդամ-հեշտոցաային սեռական հարաբերությունը»[191]։ Հեղինակներ Պամելա Քալբֆլայշը և Մայքլ Քոդին նշել են, որ եթե «սեքսը միայն առնանդամ-հեշտոցային հարաբերությունն է, ապա բռնաբարությունը միայն առնանդամ-հեշտոցային բռնի գործողությունն է, իսկ մյուս սեռական բնույթի գործողությունները, օրինակ՝ ուրիշի սեռական օրգաններին առանց համաձայնության հպումը, ստիպողական օրալ և նույնասեռական հարկադրական սեռական հարաբերությունները չեն համարվում բռնաբարություն»[48]։ Քեն Փլամբեր նշել է, որ շատ երկրներում «բռնաբարություն ասելով նկատի են ունենում միայն այն բռնի սեռական հարաբերությունը, որի ժամանակ առնանդամը ներթափանցել է հեշտոց, իսկ կանանց հանդեպ այլ սեռական բռնության ձևերը, օրինակ՝ օրալ կամ անալ հարաբերությունը կամ հեշտոցի մեջ այլ առարկաներ մտցնելը, պակաս «լուրջ» սեռական բռնություն է համարվում»[45]։

Ժամանակի հետ աշխարհի տարբեր հատվածներում բռնաբարության սահմանումը լայնացել է՝ ներառելով սեռական բնույթի այլ գործողությունները՝ անալ հարաբերությունը, ֆելյացիան, կունիլինգուսը և անշունչ առարկաներով սեռական պենետրացիան[191]։ Որոշ դեպքերում սեռական գործողությունը բռնաբարություն որակելու համար պենետրացիան պարտադիր չէ[192]։

Աշխարհի հասարակությունների մեծամասնությունը ինցեստը՝ միջազգակցական սեռական հարաբերությունը, համարում են հանցագործություն։ Մոնաշի համալսարանի ավագ դասախոս Ջեյմզ Ռոֆին միջազգակցական սեռական հարաբերության հնարավոր վտանգը համարել է արատներով երեխաների ծնունդը[193]։ Օրենքը, սակայն, ավելի շատ անհանգստանում է այս հանցագործության հնարավոր զոհերի պաշտպանությամբ, որի պատճառով միջազգակցական սեռական կապը քրեականացված է, նույնիսկ, երբ կապը իրականացվել է փոխադարձ հարաբերությամբ։ Այս օրենքները վերաբերում են՝ ծնողներին, տատերին և պապերին, երեխաներին, քույրերին և եղբայրներին, մորեղբայրներին, հորեղբայրներին, մորաքույրներին և հորաքույրներին։ Այս օրենքը կարող է վերաբերել նաև խորթ, որդեգրյալ, կենսաբանական ծնողներին, խորթ քույրերին և եղբայրներին[194]։

Օրենսդրորեն արգելվող այլ սեռական երևույթ է զոոֆիլիան, որը պարաֆիլիա է և վերաբերում է մարդու և այլ կենդանու միջև սեռական բնույթի գործողություններին[195][196][197]։ Որոշ արդարադատական համակարգերում մարդու և կենդանիների միջև սեռական կապը օրենսդրորեն նկարագրված չէ[198]։

Սիրային հարաբերություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ամուսնություն և հարաբերություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սեռական հարաբարությունը ավանդաբար համարվում է ամուսնության կարևոր մասը։ Ամուսնության իրագործման համար հաճախ պահանջվում են մի շարք կրոնական ծեսեր, որոնք ամուսնությունը համարում են սեռական վերարտադրման համար ամենապատշաճ կապը[199]։ Այս դեպքերում ամուսնության պարտքի չկատարումը չեղյալ է դարձնում ամուսնությունը՝ առանց ամուսնալուծության գործընթացի։ Ժամանակակից և պատմական շատ երկրներում և հասարակություններում ամուսնական զուգընկերների միջև հարաբերությունը հայտնի է որպես «ամուսնական իրավունք», որտեղ հատկապես վերաբերում է ամուսնու իրավունքներին՝ կնոջ նկատմամբ[200][201][202]։ Մինչև 20-րդ դարի վերջը սովորաբար ամուսնացած տղամարդուն թույլատրվում էր նույնիսկ բռնի կերպով սեռական հարաբերություն ունենալ կնոջ հետ[203]։ Հեղինակ Օշիյանան նշում է․ «Կնոջ իրավական կարգավիճակի փոփոխության հետ տղամարդու և կնոջ սեռական հարաբերություն ունենալու իրավական կողմը որպես ամուսնական իրավունք, սկսվեց ավելի քիչ կիրառվել»[204]։

Ամուսնական անհավատարմությունը կամ անառակությունը շատ երկրներում համարվում է հանցագործություն[205][206]։ Շատ երկրներում ամուսնացած զույգերի սեռական կապն ու համատեղ բնակությունը նույնպես անօրինական է[207][208]։ Ի հակառակ դրան՝ շատ երկրներում սեռական հարաբերություն ունենալու համար ամուսնությունը սոցիալապես կամ իրավաբանորեն պարտադիր չէ, նույնիսկ վերարտադրողական նպատակներով (օրինակ՝ Իսլանդիայի, Նորվեգիայի, Շվեդիայի, Դանիայի, Բուլղարիայի, Էստոնիայի, Ֆրանսիայի, Բելգիայի ծնունդների մեծ մասը)[209]։

Հայաստանում պոռնկությունը վարչականորեն պատժելի արարք է։ Մինչ 2011 թվականը, պոռնկությունը կարգավորվել է Հայաստանի քրեական օրենսգրքով։ Ներկայումս Հայաստանի վարչական օրենսգրքի հոդված 179-ի առաջին մասը՝ «Պոռնկությամբ զբաղվելը» վերտառությամբ, նախատեսում է իրավական դրույթները և պատասխանատվության ձևերը[210]։

Զուգընկերներից մեկի՝ սեռական հարաբերություն չունենալու ցանկությունը կարող է դառնալ ամուսնալուծության պատճառ[211]։

Նույն սեռի կամ գենդերի անձանց միջև սեռական հարաբերության վերաբերյալ կան տարբերվող իրավաբանական մոտեցումներ։ Օրինակ՝ 2003 թվականին Նյու Հեմփշիրի գերագույն դատարանը «Բլենչֆլաուերն ընդդեմ Բլենչֆլաուերի» գործի շրջանականերում որոշում կայացրեց, որ կանանց միջև նույնասեռական սեռական կապը և սեռական գործողությունները ընդհանրապես չեն կարող համարվել սեռական հարաբերություն՝ հիմք ընդունելով «Ուեբսթերի երրորդ նոր միջազգային բառարանի» (1961) գրառման, ըստ որի սեռական հարաբերությունը կոիտուսն է (առնանդամ-հեշտոցային հարաբերությունը). սրա պատճառով դավաճանության մեջ մեղադրվող կինը անմեղ ճանաչվեց[212][213]։ Որոշ երկրներում, այդ թվում՝ Իրանում, նույնասեռական սեռական վարքը հանցագործություն է և պատժվում է բանտարկմամբ կամ մահապատժով[214][215]։

Նույնասեռական անձանց ամուսնության ընդդիմացողները կարծում են, որ սեռական հարաբերությունը և սեռական կողմնորոշումը պետք է լինեն միայն տարասեռական բնույթի[216][217][218]։ Նույնասեռական ամուսնությունների ճանաչումը ունի քաղաքացիական իրավունքի, քաղաքական, սոցիալական, բարոյական և կրոնական դժվարություններ և հիմնական վեճն այն խնդրի շուրջ է, թե արդյոք նույնասեռական զույգերը կարող են ամուսնական կապի մեջ մտնել կամ կազմել քաղաքացիական միություն, թե այսպիսի զույգերը ոչ մի իրավունք չպետք է ունենան[217][218]։

Համաձայն Հայաստանի Սահմանադրության՝ «Ամուսնական տարիքի կանայք և տղամարդիկ ունեն ամուսնանալու և ընտանիք ստեղծելու իրավունք։»[219]։ Հայաստանի ընտանեկան օրենսգիրքը՝ «սահմանում է ամուսնության, ամուսնությունը դադարելու և անվավեր ճանաչելու պայմաններն ու կարգը, կարգավորում է անձնական ոչ գույքային և գույքային հարաբերություններն ընտանիքի անդամների միջև՝ ամուսինների, ծնողների և զավակների (որդեգրողների ու որդեգրվածների), իսկ ընտանեկան օրենսդրությամբ նախատեսված դեպքերում և շրջանակներում՝ մյուս ազգականների և այլ անձանց միջև, ինչպես նաև որոշում է առանց ծնողական խնամքի մնացած երեխաներին ընտանիքում տեղավորելու ձևերն ու կարգը»[220]։ Օրենքը ճանաչում է, որ «կանայք և տղամարդիկ ամուսնանալիս, ամուսնության ընթացքում, ամուսնալուծվելիս օգտվում են հավասար իրավունքներից»[221]։

Կրոնական մեկնաբանություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ամուսնության ընթացքում կամ ամուսնությունից դուրս սեռական հարաբերության վերաբերյալ կրոնական պատկերացումները տարբերվում են՝

  • Քրիստոնեության հիմնական խոշոր ճյուղերը, այդ թվում՝ կաթոլիկությունը, ունեն խիստ հայացքներ և կանոններ սեռական հարաբերությունների ընդունելի ձևերի վերաբերյալ[222]։ Սեռական հարաբերության հանդեպ ունեցած քրիստոնեական պատկերացումները հիմնված են Աստվածաշնչի տարբեր մեկնաբանությունների վրա[223]։ Շատ եկեղեցիներում ամուսնությունից դուրս սեռական կապը համարվում է մեղք․ ամուսնությունը համարվում է սուրբ՝ սուրբ միություն ամուսնու և կնոջ միջև[222][223]։ Հայ առաքելական եկեղեցին պսակը համարում է հայ եկեղեցու յոթ խորհուրդներից մեկը, որը հաստատվել է աստծո կողմից դեռևս դրախտում[224] և նույնպես դատապարտում արտաամուսնական սեռական հարաբերությունը։ Պատմականորեն քրիստոնեական ուսմունքները քարոզում են ամուրիություն[225], իսկ այսօր սովորաբար միայն հատուկ խմբերի անդամներ են ամուրիության երդում տալիս՝ խուսափելով ցանկացած տեսակի սեռական և սիրային հարաբերություններից[223]։ Հայ առաքելական եկեղեցու սպասավորները ոչ միայն կուսակրոն հոգևորականներ են, նաև՝ ամուսնացյալ քահանաներ։ Որոշ սպասավորների դեպքում կուսակրոնությունը պարտադիր է։ Աստվածաշունչը համարում է, որ առնանդամ-հեշտոցային հարաբերությունը սեռական հարաբերության միակ ընդունելի ձևն է[226][227], չնայած որոշ մեկնաբանությունների համաձայն՝ Աստվածաշունչը հստակ չէ օրալ սեռական հարաբերության կամ այլ սեռական բնույթի գործողությունների վերաբերյալ[226][228][229]։ Քրիստոնեության որոշ ուսմունքներ կարծում են, որ սեռական վերարտադրումը կանխելու նպատակով բեղմնականխիչ միջոցների օգտագործումը մեղք է Աստծո և ամուսնության դեմ, քանի որ սեռական հարաբերության միակ նպատակը երեխաներ ունենալն է։ Այլ ուսմունքներ՝ այսպիսի կարծիքը չեն կիսում[230]։ Աստվածաշունչը արգելում է նաև սեռական կապը դաշտանի ընթացքում[229]։
  • Մորմոնականությունը կամ Հիսուս Քրիստոսի վերջին օրերի եկեղեցին ամուսնական սեռական հարաբերությունը համարում է սուրբ։ Մորմոնները համարում են, որ սեռական հարաբերությունը աստծու կարգադրությունն է՝ երեխաներ ստեղծելու և զույգի սիրո արտահայտման համար։ Մորմոններին չի խրախուսվում սեռական հարաբերություն ունենալ մինչ ամուսնությունը կամ ամուսնության ընթացքում անհավատարիմ լինել զուգընկերոջը[231]։
  • Հուդայականության մեջ ամուսնացած հրեա տղամարդը պետք է կնոջն ապահովի սեռական բավարարվածությամբ (օնա, բառացի՝ «նրա ժամանակը»)։ Սա հրեական ամուսնական հարաբերության՝ քետուբայի պարտականություններից մեկն է։ Հրեական պատկերացումներով՝ սեռական ցանկությունը չար չէ և պետք է ինչպես հարկն է բավարարվի[232]։
  • Իսլամը ամուսնական սեռական կապը համարում է հաճելի, հոգեկան գործողություն և պարտականություն[233][234][235]։ Շիա կամ սունի մուսուլման տղամարդը կարող է մինչև չորս մշտական ամուսնական կապ հաստատել։ Շիա տղամարդիկ կարող են անսահմանափակ թվով ժամանակավոր ամուսնական կապեր հաստատել։ Սունի կանանց թույլատրվում է միայն մեկ մշտական, իսկ շիա կանանց՝ մշտական և ժամանակավոր ամուսնական հարաբերություն հաստատել։ Արտաամուսնական սեռական հարաբերությունը, անառակությունը, դավաճանությունը, անհավատարմությունը, անալ սեռական հարաբերությունը և նույնասեռականությունը իսլամում արգելված են[236][237][238]։
  • Հինդուիզմի վերաբերմունքը սեռականության հանդեպ միանշանակ չէ։ Բայց հինդու հասարակությունը, հատկապես արտաամուսնական սեռական հարաբերությունը համարվում է անբարոյական և ամոթալի[233]։
  • Բուդդայականության էթիկայի ընդհանուր ձևակերպման համաձայն՝ ոչ ոք չպետք է կապվի կամ զգա որևէ հաճույք, քանի որ հաճույքը կապված է ծննդի և մահվան ցիկլի հետ և խանգարում է հասնել նիրվանային։ Բուդդայական հոգևորականները՝ բհիքշուները և բհիքշունիները հետևում են այս պահանջներին և սեռական հարաբերության հանդեպ ժուժկալ են։ Հետևելով Կարգապահության կանոնագրքին (Պատիմոքշա կամ Պրատիմոքսասուտրա) և կանոնական Վինայա ձեռագրերին՝ հոգևորականները զերծ են մնում ձեռնաշարժությունից, սեռական հպումներից կամ սեռական բնույթի թեմաներից զրուցելիս[239]։ Բուդդայական կանոնական ձեռագրերը այլ կերպ չեն կարգավորում սեռական գործողությունները, օրինակ՝ ձեռնաշարժությունը, նույնասեռականությունը, սեռական գործընթացները և հակաբեղմնավորման միջոցները[240]։
  • Համաձայն բահայի կրոնի՝ սեռական հարաբերությունները թույլատրվում են միայն կնոջ և ամուսնու միջև[241]։
  • Ունիտարիան ունիվերսալիստները, ընդգծելով միջանձնային էթիկան, որևէ արգելանք չեն դնում մեծահասակների սեռական հարաբերությունների բնույթի վրա[242]։
  • Համաձայն բրահմայականության՝ սեռական ցանկությունը չարի և սպանության արմատն է[243]։ Երկրի վրա դրախտի գալուստին պատրաստվելու համար խրախուսվում է մաքրություն և ժուժկալություն[244][245]։
  • Վիկկան խրախուսում է մարդու զգացմունքների և հաճույքի ազատությունը[246]։ Վիկկայականներին խրախուսվում է նաև պատասխանատու լինել սեռական ցանկացած տեսակի հարաբերության համար[247]։
  • Շեյքերները հավատում են, որ մարդկային մեղքի բոլոր տեսակների արմատը սեռական հարաբերությունն է, դրա համար բոլոր մարդիկ պետք է ժուժկալ լինեն, այդ թվում ամուսնացած զույգերը[248]։
  • Մեհեր Բաբան նշել է, որ՝ «Ամուսնական կյանքի սկզբում զույգերի մոտ կա սեռական մղում և սեր․ բանականությամբ և փոխադարձ համագործակցությամբ հնարավոր է նվազեցնել վավաշոտությունը և մեծացնել սերը։ Վավաշոտությունը թույլ է տալիս խորացնել սերը[249]։

Որոշ դեպքերում երկու անձանց միջև սեռական հարաբերությունը համարվում է կրոնական օրենքին կամ կարգին հակասող։ Շատ կրոնական համայնքների, այդ թվում՝ կաթոլիկների և մահայա բուդդայականների կրոնական առաջնորդները հրաժարվում են սեռական կյանքից՝ իրենց կյանքը, ուշադրություն, էներգիան և հավատարմությունը նվիրելով կրոնական պարտականություններին[250]։

Այլ կենդանիներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Առյուծների զույգը զուգավորվելիս։ Քենիա

Կենդանաբանության մեջ զուգավորում կամ կոպուլյացիա ասելով նկատի ունեն այն գործընթացը, որի ժամանակ արուն սերմնահեղուկը կամ սպերման փոխադրում է էգի սեռական ուղի[21][31]։ Սարդերը ունեն առանձին արական և իգական առանձնյակներ։ Զուգավորումից առաջ արու սարդը գործում է սարդոստայն և սերմնաժայթքում է սարդոստայնի վրա։ Ապա այն կրում է իր մեծ պեդիպալպերի վրա, որտեղից սերմնահեղուկը փոխադրում է էգի սեռական օրգաններ[251]։

Շատ ջրային կենդանիներ բազմանում են արտաքին բեղմնավորմամբ, ներքին բեղմանվորումն առաջացել է ուշ օրդովիկի ժամանակաշրջանում՝ գամետները հեղուկ միջավայրում պահելու անհրաժեշտության պատճառով։ Շատ ողնաշարավորների մոտ (սողուններ, որոշ ձկներ, թռչունների մեծամասնությունը և այլն) ներքին բեղամնավորումը տեղի է ունենում կոյանոցի միջոցով, իսկ կաթնասունների մոտ բեղմնավորումը տեղի է ունենում հեշտոցային ճանապարհով։ Պարզագույն ողնաշարավորները բազմանում են արտաքին բեղմնավորմամբ[252][253]։

Պարզագույն միջատները սպերմատոզոիդները դնում են որևէ մակերեսի (սուբստրատի) վրա կամ այն պահեստավորում հատուկ կառույցներում։ Ապա սպերման տեղափոխվում է իգական սեռական ուղի[254][255]։ Ավելի զարգացած միջատների մոտ, արական առանձնյակներն օգտագործում են փորիկի ծայրային հատվածների ձևափոխումից առաջացած էդեագուսը՝ սերմնահեղուկը իգական սեռական ուղի տեղափոխելու համար[256]։

Բոնոբոները, շիմպանզեները և դելֆինները սեռական հարաբերության մեջ են մտնում նաև անկախ բազմացման շրջանի։ Այս տեսակները ցուցաբերում են նաև նույնասեռական սեռական վարք[23]։ Այս կենդանիների մոտ սեռական հարաբերությունը ունի նաև սոցիալական նշանակություն[24]։

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 Keath Roberts (2006). Sex. Lotus Press. էջ 145. ISBN 8189093592. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 17-ին.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Wayne Weiten; Margaret A. Lloyd; Dana S. Dunn; Elizabeth Yost Hammer (2008). Psychology Applied to Modern Life: Adjustment in the 21st Century. Cengage Learning. էջեր 422–423. ISBN 0495553395. Վերցված է 2012 թ․ հունվարի 5-ին. «Vaginal intercourse, known more technically as coitus, involves inserting the penis into the vagina and (typically) pelvic thrusting. ... The man-above, or "missionary," position is the most common [sex position].»
  3. ↑ 3,0 3,1 Sexual intercourse most commonly means penile–vaginal penetration for sexual pleasure and/or sexual reproduction; dictionary sources state that it especially means this, and scholarly sources over the years agree. See, for example;
    • «Sexual intercourse». Merriam-Webster. Վերցված է 2014 թ․ դեկտեմբերի 5-ին.
    • «Sexual intercourse». Collins English Dictionary. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 5-ին.
    • Richard M. Lerner; Laurence Steinberg (2004). Handbook of Adolescent Psychology. John Wiley & Sons. էջեր 193–196. ISBN 0471690449. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 29-ին. «When researchers use the term sex, they nearly always mean sexual intercourse – more specifically, penile–vaginal intercourse... The widespread, unquestioned equation of penile–vaginal intercourse with sex reflects a failure to examine systematically 'whether the respondent's understanding of the question matches what the researcher had in mind.'»
    • Fedwa Malti-Douglas (2007). Encyclopedia of Sex and Gender: A-C. Macmillan Reference. էջ 308. ISBN 0028659619. «Sexual intercourse. [T]he term coitus indicates a specific act of sexual intercourse that also is known as coition or copulation. This 'coming together' is generally understood in heteronormative terms as the penetration of a woman's vagina by a man's penis.»
    • Irving B. Weiner; W. Edward Craighead (2010). The Corsini Encyclopedia of Psychology. Vol. 4. John Wiley & Sons. էջ 1577. ISBN 0470170239. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 21-ին. «Human sexual intercourse, or coitus, is one of the most common sexual outlets among adults. Sexual intercourse generally refers to penile penetration of the vagina...»
    • Clint E. Bruess; Elizabeth Schroeder (2013). Sexuality Education Theory and Practice. Jones & Bartlett Publishers. էջ 152. ISBN 1449649289. Վերցված է 2014 թ․ դեկտեմբերի 5-ին. «Vaginal sex is defined as when a penis or sex toy is inserted into a vagina for pleasure. In many cultures around the world, vaginal sex is what is usually implied when people refer to 'having sex' or 'sexual intercourse.' It is the most frequently studied behavior and is often the focus of sexuality education programming for youth.»
    • Robert Hine (2015). A Dictionary of Biology. OUP Oxford. էջեր 541–542. ISBN 0191059447. Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 27-ին. «Sexual intercourse (coitus; copulation; mating). The process by which spermatozoa from a male are deposited in the body of a female during sexual reproduction.»
    • Cecie Starr; Beverly McMillan (2015). Human Biology. Cengage Learning. էջ 339. ISBN 1305445945. Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 27-ին. «Coitus and copulation are both technical terms for sexual intercourse. The male sex act involves an erection, in which the limp penis stiffens and lengthens. It also involves ejaculation, the forceful expulsion of semen into the urethra and out from the penis. [...] During coitus, pelvic thrusts stimulate the penis as well as the female's clitoris and vaginal wall. The stimulation triggers rhythmic, involuntary contractions in smooth muscle in the male reproductive tract, especially the vas deferens and the prostate. The contractions rapidly force sperm out of each epididymis. They also force the contents of seminal vesicles and the prostate gland into the urethra. The resulting mixture, semen, is ejaculated into the vagina.»
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Sandra Alters; Wendy Schiff (2012). Essential Concepts for Healthy Living. Jones & Bartlett Publishers. էջեր 180–181. ISBN 1449630626. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 31-ին. «Most heterosexuals are familiar with the notion of 'having sex' or sexual intercourse as vaginal sex, the insertion of a penis into a vagina. Vaginal sex, or coitus, is the most common and popular form of intimate sexual activity between partners.»
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 «Sexual Intercourse». Discovery.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ օգոստոսի 22-ին. Վերցված է 2008 թ․ հունվարի 12-ին.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 Nilamadhab Kar; Gopal Chandra Kar (2005). Comprehensive Textbook of Sexual Medicine. Jaypee Brothers Publishers. էջեր 107–112. ISBN 8180614050. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 4-ին.(չաշխատող հղում)
  7. ↑ Virginia Rutter; Pepper Schwartz (2011). The Gender of Sexuality: Exploring Sexual Possibilities. Rowman & Littlefield Publishers. էջ 76. ISBN 0742570053. Վերցված է 2015 թ․ հոկտեմբերի 21-ին.
  8. ↑ 8,0 8,1 Laura Freberg (2009). Discovering Biological Psychology. Cengage Learning. էջեր 308–310. ISBN 0547177798. Վերցված է 2016 թ․ հունվարի 9-ին.
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 Richard M. Lerner; Laurence Steinberg (2004). Handbook of Adolescent Psychology. John Wiley & Sons. էջեր 193–196. ISBN 0471690449. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 29-ին. «When researchers use the term sex, they nearly always mean sexual intercourse – more specifically, penile–vaginal intercourse... The widespread, unquestioned equation of penile–vaginal intercourse with sex reflects a failure to examine systematically 'whether the respondent's understanding of the question matches what the researcher had in mind.'»
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 See page 11 onwards and pages 47–49 for views on what constitutes virginity loss and therefore sexual intercourse or other sexual activity; source discusses how gay and lesbian individuals define virginity loss, and how the majority of researchers and heterosexuals define virginity loss/"technical virginity" by whether or not a person has engaged in penile–vaginal sex. Laura M. Carpenter (2005). Virginity Lost: An Intimate Portrait of First Sexual Experiences. NYU Press. էջեր 295 pages. ISBN 0-8147-1652-0. Վերցված է 2011 թ․ հոկտեմբերի 9-ին.
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 11,3 «Defining sexual health: Report of a technical consultation on sexual health» (PDF). World Health Organization. 2002 թ․ հունվար. էջ 4. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 5-ին. «In English, the term 'sex' is often used to mean 'sexual activity' and can cover a range of behaviours. Other languages and cultures use different terms, with slightly different meanings.»
  12. ↑ *«Sexual Intercourse». Discovery.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ օգոստոսի 22-ին. Վերցված է 2008 թ․ հունվարի 12-ին.
    • Nilamadhab Kar; Gopal Chandra Kar (2005). Comprehensive Textbook of Sexual Medicine. Jaypee Brothers Publishers. էջեր 107–112. ISBN 8180614050. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 4-ին.(չաշխատող հղում)
    • Nancy W. Denney; David Quadagno (2008). Human Sexuality. Mosby-Year Book. էջ 273. ISBN 0801663741. «Although the term intercourse is usually used to refer to the insertion of the penis into the vagina, it is also used to refer to oral intercourse or anal intercourse in which the penis is inserted into the mouth or the anus, respectively.»
  13. ↑
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 14,3 Ada P. Kahn; Jan Fawcett (2008). The Encyclopedia of Mental Health. Infobase Publishing. էջ 111. ISBN 0816064547. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 5-ին.
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 Randall, H. E.; Byers, S. E. (2003). «What is sex? Students' definitions of having sex, sexual partner, and unfaithful sexual behaviour». The Canadian Journal of Human Sexuality. 12: 87–96. «Recently, researchers in the United States, the United Kingdom, and Australia have investigated university students' definitions of having sex. These studies found that students differ in their opinions of what sexual behaviours constitute having sex (Pitts & Rahman, 2001; Richters & Song, 1999; Sanders & Reinisch, 1999). While the vast majority of respondents (more than 97%) in these three studies included penile–vaginal intercourse in their definition of sex, fewer (between 70% and 90%) respondents considered penile–anal intercourse to constitute having sex. Oral-genital behaviours were defined as sex by between 32% and 58% of respondents.» {{cite journal}}: Invalid |name-list-style=yes (օգնություն)(չաշխատող հղում)
  16. ↑ 16,0 16,1 16,2 16,3 «Global strategy for the prevention and control of sexually transmitted infections: 2006–2015. Breaking the chain of transmission» (PDF). World Health Organization. 2007. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2014-03-23-ին. Վերցված է 2011 թ․ նոյեմբերի 26-ին.
  17. ↑ «Sexually Transmitted Disease Surveillance» (PDF). Centers for Disease Control and Prevention (CDC). 2008. Վերցված է 2011 թ․ դեկտեմբերի 6-ին. Also see Fact Sheet
  18. ↑ 18,0 18,1 18,2 18,3 18,4 Dianne Hales (2008). An Invitation to Health Brief 2010–2011. Cengage Learning. էջեր 269–271. ISBN 0495391921. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 29-ին.
  19. ↑ 19,0 19,1 Bhushan Kumar; Somesh Gupta (2014). Sexually Transmitted Infections. Elsevier Health Sciences. էջ 237. ISBN 8131229785. Վերցված է 2014 թ․ դեկտեմբերի 6-ին.
  20. ↑ Bryan Strong; Christine DeVault; Theodore F. Cohen (2010). The Marriage and Family Experience: Intimate Relationship in a Changing Society. Cengage Learning. էջ 186. ISBN 0-534-62425-1. Վերցված է 2011 թ․ հոկտեմբերի 8-ին. «Most people agree that we maintain virginity as long as we refrain from sexual (vaginal) intercourse. But occasionally we hear people speak of 'technical virginity' [...] Data indicate that 'a very significant proportion of teens ha[ve] had experience with oral sex, even if they haven't had sexual intercourse, and may think of themselves as virgins' [...] Other research, especially research looking into virginity loss, reports that 35% of virgins, defined as people who have never engaged in vaginal intercourse, have nonetheless engaged in one or more other forms of heterosexual sexual activity (e.g., oral sex, anal sex, or mutual masturbation).»
  21. ↑ 21,0 21,1 Michael Kent (2000). Advanced biology. Oxford University Press. էջեր 250–253. ISBN 0199141959. Վերցված է 2015 թ․ հոկտեմբերի 21-ին.
  22. ↑ Showick Thorpe; Edgar Thorpe (2009). The Pearson General Studies Manual 2009, 1/e. Pearson Education India. էջ 1.79. ISBN 8131721337. Վերցված է 2015 թ․ հոկտեմբերի 21-ին.
  23. ↑ 23,0 23,1 23,2
  24. ↑ 24,0 24,1 24,2 24,3 24,4 24,5 24,6 Diamond, Jared (1991). The Rise and Fall of the Third Chimpanzee. Radius. էջեր 360 pages. ISBN 0091742684. Վերցված է 2015 թ․ հոկտեմբերի 21-ին.
  25. ↑ Balcombe, Jonathan (2006). Pleasurable Kingdom: Animals and the Nature of Feeling Good. Palgrave Macmillan. էջեր 106–118. ISBN 0230552277. Վերցված է 2015 թ․ հոկտեմբերի 21-ին.
  26. ↑ Սուքիասյան, Աշոտ. «Հայոց լեզվի հոմանիշների բացատրական բառարան». www.nayiri.com. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 27-ին.
  27. ↑ 27,0 27,1 27,2 27,3 27,4 27,5 27,6 See page 302 for orgasm information, and pages 285–286 for definitions, prevalence and length of sexual intercourse. Janell L. Carroll (2012). Discovery Series: Human Sexuality (1st ed.). Cengage Learning. էջեր 656 pages. ISBN 1111841896. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  28. ↑ Harvey B. Milkman; Kenneth W. Wanberg (2004). Pathways to Self-Discovery and Change: Criminal Conduct and Substance Abuse Treatment for Adolescents. SAGE. էջեր 254–255. ISBN 1412906148. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 6-ին.
  29. ↑ 29,0 29,1 Human Kinetics (2009). Health and Wellness for Life. Human Kinetics. էջ 207. ISBN 0736068503. Վերցված է 2013 թ․ հոկտեմբերի 11-ին.
  30. ↑ 30,0 30,1 Edward M. Barrows (2011). Animal Behavior Desk Reference: A Dictionary of Animal Behavior, Ecology, and Evolution. Taylor & Francis. էջեր 122–124. ISBN 1439836515. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  31. ↑ 31,0 31,1 «Copulation». Dorland's Medical Dictionary for Health Consumers, 2007/TheFreeDictionary.com for various dictionary definitions. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 6-ին.
  32. ↑ «Copulation». The American Heritage Dictionary of the English Language, Fifth Edition. 2011. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 23-ին.
  33. ↑ 33,0 33,1 33,2 33,3 33,4 Cox, Lauren (2010 թ․ մարտի 8). «Study: Adults Can't Agree What 'Sex' Means». ABC.com. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 5-ին.
  34. ↑ «Fuck». Merriam-Webster. Վերցված է 2013 թ․ մարտի 30-ին.
  35. ↑ «Shag». Merriam-Webster. Վերցված է 2013 թ․ մարտի 30-ին.
  36. ↑ «Sleep together». TheFreeDictionary.com. Վերցված է 2013 թ․ մարտի 30-ին.
  37. ↑ *«Sexual Intercourse». Discovery.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ օգոստոսի 22-ին. Վերցված է 2008 թ․ հունվարի 12-ին.
  38. ↑ 38,0 38,1 *Ken Plummer (2002). Modern Homosexualities: Fragments of Lesbian and Gay Experiences. Routledge. էջեր 187–191. ISBN 1134922426. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 24-ին. «The social construction of 'sex' as vaginal intercourse affects how other forms of sexual activity are evaluated as sexually satisfying or arousing; in some cases whether an activity is seen as a sexual act at all. For example, unless a woman has been penetrated by a man's penis she is still technically a virgin even if she has had lots of sexual experience.»
    • Randall, H. E.; Byers, S. E. (2003). «What is sex? Students' definitions of having sex, sexual partner, and unfaithful sexual behaviour». The Canadian Journal of Human Sexuality. 12: 87–96. «Recently, researchers in the United States, the United Kingdom, and Australia have investigated university students' definitions of having sex. These studies found that students differ in their opinions of what sexual behaviours constitute having sex (Pitts & Rahman, 2001; Richters & Song, 1999; Sanders & Reinisch, 1999). While the vast majority of respondents (more than 97%) in these three studies included penile–vaginal intercourse in their definition of sex, fewer (between 70% and 90%) respondents considered penile-anal intercourse to constitute having sex. Oral-genital behaviours were defined as sex by between 32% and 58% of respondents.» {{cite journal}}: Invalid |name-list-style=yes (օգնություն)(չաշխատող հղում)
    • See page 11 onwards and pages 47–49 for views on what constitutes virginity loss and therefore sexual intercourse or other sexual activity; source discusses how gay and lesbian individuals define virginity loss, and how the majority of researchers and heterosexuals define virginity loss/"technical virginity" by whether or not a person has engaged in penile–vaginal sex. Laura M. Carpenter (2005). Virginity Lost: An Intimate Portrait of First Sexual Experiences. NYU Press. էջեր 295 pages. ISBN 0-8147-1652-0. Վերցված է 2011 թ․ հոկտեմբերի 9-ին.
    • Bryan Strong; Christine DeVault; Theodore F. Cohen (2010). The Marriage and Family Experience: Intimate Relationship in a Changing Society. Cengage Learning. էջ 186. ISBN 0-534-62425-1. Վերցված է 2011 թ․ հոկտեմբերի 8-ին. «Most people agree that we maintain virginity as long as we refrain from sexual (vaginal) intercourse. ...But occasionally we hear people speak of 'technical virginity' ... Other research, especially research looking into virginity loss, reports that 35% of virgins, defined as people who have never engaged in vaginal intercourse, have nonetheless engaged in one or more other forms of heterosexual activity (e.g. oral sex, anal sex, or mutual masturbation). ... Data indicate that 'a very significant proportion of teens ha[ve] had experience with oral sex, even if they haven't had sexual intercourse, and may think of themselves as virgins'.»
    • Robert Crooks; Karla Baur (2010). Our Sexuality. Cengage Learning. էջեր 286–289. ISBN 0495812943. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 30-ին. «Noncoital forms of sexual intimacy, which have been called outercourse, can be a viable form of birth control. Outercourse includes all avenues of sexual intimacy other than penile–vaginal intercourse, including kissing, touching, mutual masturbation, and oral and anal sex.»
  39. ↑ Joseph Gross, Michael (2003). Like a Virgin. Here Publishing. էջեր 44–45. 0001-8996. Վերցված է 2011 թ․ մարտի 13-ին. {{cite book}}: |work= ignored (օգնություն)
  40. ↑ Dolby, Tom (2004 թ․ փետրվար). «Why Some Gay Men Don't Go All The Way». Out. էջեր 76–77. Վերցված է 2011 թ․ փետրվարի 12-ին.
  41. ↑ Karen Bouris (1995). What Parents and Teenage Girls Should Know about "Losing Your Virginity". Conari Press. էջեր 133–134. ISBN 0-943233-93-3. Վերցված է 2015 թ․ հոկտեմբերի 21-ին.
  42. ↑ Jerrold S. Greenberg; Clint E. Bruess; Sarah C. Conklin (2007). Exploring the Dimensions of Human Sexuality. Jones & Bartlett Learning. էջ 429. ISBN 0-7637-4148-5. 9780763741488. Վերցված է 2010 թ․ դեկտեմբերի 19-ին.
  43. ↑ 43,0 43,1 Wayne Weiten; Dana S. Dunn; Elizabeth Yost Hammer (2016). Psychology Applied to Modern Life: Adjustment in the 21st Century. Cengage Learning. էջ 349. ISBN 0-7637-4148-5. 1305968476. Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 27-ին.
  44. ↑ *Richard D. McAnulty; M. Michele Burnette (2003). Exploring Human Sexuality: Making Healthy Decisions. Allyn & Bacon. էջ 229. ISBN 020538059X. 9780763741488.
  45. ↑ 45,0 45,1 Ken Plummer (2002). Modern Homosexualities: Fragments of Lesbian and Gay Experiences. Routledge. էջեր 187–191. ISBN 1134922426. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 24-ին. «[S]ome sexual practices are regarded as inherently better (normal, natural, more satisfying) than others, with vaginal intercourse privileged as the 'Real Thing.' Such beliefs, influenced by views about sex as ultimately a reproductive function, continue to be perpetuated through discourses on sex despite a number of important contradictions.»
  46. ↑ 46,0 46,1 Andrew Baum; Tracey A. A. Revenson; Jerome Singer (2012). Handbook of Health Psychology (2nd ed.). Psychology Press. էջեր 259–260. ISBN 080586461X. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 30-ին.
  47. ↑ Arthur G. Miller (1999). Perspectives on Evil and Violence. Psychology Press. էջ 240. ISBN 0805897844. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 29-ին. «Many people consider penile–vaginal intercourse the only form of 'real' sex.»(չաշխատող հղում)
  48. ↑ 48,0 48,1 Pamela J. Kalbfleisch; Michael J. Cody (2012). Gender Power and Communication in Human Relationships. Routledge. էջ 153. ISBN 1136480501. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 30-ին.
  49. ↑ Michael R Kauth (2000). True Nature: A Theory of Sexual Attraction. Springer. էջ 74. ISBN 0306463903. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 30-ին.
  50. ↑ 50,0 50,1 50,2 «Oral Sex and HIV Risk» (PDF). Centers for Disease Control and Prevention (CDC). 2009 թ․ հունիս. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2013 թ․ մայիսի 10-ին. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 30-ին.
  51. ↑ 51,0 51,1 51,2 Jonathan Engel (2009). The Epidemic: A History of Aids. HarperCollins. էջ 242. ISBN 0061856762. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 30-ին. «Many men simply did not like the feel of condoms, or associated them with emasculation. They say, 'Unless it's flesh on flesh, it's not real sex...»
  52. ↑ 52,0 52,1 Naomi N. Wekwete (2010). Adolescent Pregnancy Challenges in the Era of HIV and AIDS: A Case Study of a Selected Rural Area in Zimbabwe. African Books Collective. էջ 49. ISBN 9994455486. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 30-ին.
  53. ↑ 53,0 53,1 Harry T. Reis; Susan Sprecher; Susan K. Sprecher (2009). Encyclopedia of Human Relationships. Vol. 1. SAGE. էջեր 541–543. ISBN 1412958466.
  54. ↑ Taormino, Tristan (2009). The Big Book of Sex Toys. Quiver. էջ 52. ISBN 978-1-59233-355-4. Վերցված է 2014 թ․ հունիսի 9-ին.
  55. ↑ 55,0 55,1 55,2 Wayne Weiten; Dana S. Dunn; Elizabeth Yost Hammer (2011). Psychology Applied to Modern Life: Adjustment in the 21st Century. Cengage Learning. էջեր 384–386. ISBN 1-111-18663-4. Վերցված է 2012 թ․ հունվարի 5-ին.
  56. ↑ Sandra Alters; Wendy Schiff (2011). Essential Concepts for Healthy Living Update. Jones & Bartlett Publishers. էջ 154. ISBN 144965374X. Վերցված է 2014 թ․ դեկտեմբերի 9-ին.
  57. ↑ Plant T., Zeleznik A. (2015). Knobil and Neill's Physiology of Reproduction. Academic Press, 4th edition.
  58. ↑ 58,0 58,1 Wunsch S. (2017) Phylogenesis of mammal sexuality. Analysis of the evolution of proximal factors. Sexologies, 26(1):e1-e10.
  59. ↑ 59,0 59,1 Pfaus J.G., Flanagan-Cato L.M., Blaustein J.D. (2015) Female sexual behavior. in Plant T., Zeleznik A. (Eds). Knobil and Neill's Physiology of Reproduction. Academic Press, 4th edition
  60. ↑ Dixson A.F. (2012) Primate sexuality: Comparative studies of the Prosimians, Monkeys, Apes, and Human Beings. Oxford University Press, 2nd edition.
  61. ↑ Keller M., Bakker J. (2009). «Pheromonal communication in higher vertebrates and its implication for reproductive function». Behavioural Brain Research. 200 (2): 237–358. doi:10.1016/j.bbr.2009.02.003. PMC 2909619. PMID 19374009.
  62. ↑ Nei M, Niimura Y, Nozawa M (2008). «The evolution of animal chemosensory receptor gene repertoires: roles of chance and necessity». Nat. Rev. Genet. 9 (12): 951–963. doi:10.1038/nrg2480.
  63. ↑ Zhang J., Webb D.M. (2003). «Evolutionary deterioration of the vomeronasal pheromone transduction pathway in catarrhine primates». Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 100 (14): 8337–8341. doi:10.1073/pnas.1331721100. PMC 166230.
  64. ↑ Doty R.L. (2014) Human Pheromones: Do They Exist? in Mucignat-Caretta C. (Ed). Neurobiology of Chemical Communication. Boca Raton (FL): CRC Press, (19).
  65. ↑ Georgiadis JR, Kringelbach ML, Pfaus JG (2012). «Sex for fun: a synthesis of human and animal neurobiology». Nat. Rev. Urol. 9 (9): 486–498. doi:10.1038/nrurol.2012.151.
  66. ↑ Cecie Starr; Beverly McMillan (2008). Human Biology. Cengage Learning. էջ 314. ISBN 0495561819. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 30-ին.
  67. ↑ Joseph A. Flaherty; John Marcell Davis; Philip G. Janicak (1993). Psychiatry: Diagnosis & therapy. A Lange clinical manual. Appleton & Lange (Original from Northwestern University). էջեր 544 pages. ISBN 0-8385-1267-4. «The amount of time of sexual arousal needed to reach orgasm is variable — and usually much longer — in women than in men; thus, only 20–30% of women attain a coital climax. b. Many women (70–80%) require manual clitoral stimulation...»
  68. ↑ Mah K, Binik YM (2001 թ․ հունվարի 7). «The nature of human orgasm: a critical review of major trends». Clinical Psychology Review. 21 (6): 823–856. doi:10.1016/S0272-7358(00)00069-6. PMID 11497209. «Women rated clitoral stimulation as at least somewhat more important than vaginal stimulation in achieving orgasm; only about 20% indicated that they did not require additional clitoral stimulation during intercourse.»
  69. ↑ Kammerer-Doak D, Rogers RG (2008 թ․ հունիս). «Female Sexual Function and Dysfunction». Obstetrics and Gynecology Clinics of North America. 35 (2): 169–183. doi:10.1016/j.ogc.2008.03.006. PMID 18486835. «Most women report the inability to achieve orgasm with vaginal intercourse and require direct clitoral stimulation ... About 20% have coital climaxes...»
  70. ↑ Elisabeth Anne Lloyd (2005). The case of the female orgasm: bias in the science of evolution. Harvard University Press. էջ 53. ISBN 0-674-01706-4. Վերցված է 2012 թ․ հունվարի 5-ին.
  71. ↑ O'Connell HE, Sanjeevan KV, Hutson JM (2005 թ․ հոկտեմբեր). «Anatomy of the clitoris». The Journal of Urology. 174 (4 Pt 1): 1189–95. doi:10.1097/01.ju.0000173639.38898.cd. PMID 16145367. {{cite journal}}: Unknown parameter |laysource= ignored (օգնություն)
  72. ↑ Hurlbert DF, Apt C (1995). «The coital alignment technique and directed masturbation: a comparative study on female orgasm». Journal of Sex & Marital Therapy. 21 (1): 21–29. doi:10.1080/00926239508405968. PMID 7608994.
  73. ↑ Barry R. Komisaruk; Beverly Whipple; Sara Nasserzadeh; Carlos Beyer-Flores (2009). The Orgasm Answer Guide. JHU Press. էջեր 108–109. ISBN 0-8018-9396-8. Վերցված է 2011 թ․ նոյեմբերի 6-ին.
  74. ↑ Paula Kamen (2000). Her Way: Young Women Remake the Sexual Revolution. New York University Press. էջեր 74–77. ISBN 0814747337. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 5-ին.
  75. ↑ Hite, Shere (2003). The Hite Report: A Nationwide Study of Female Sexuality. New York, NY: Seven Stories Press. էջեր 512 pages. ISBN 1-58322-569-2. Վերցված է 2012 թ․ մարտի 2-ին.
  76. ↑ Carroll, Janell L. (2009). Sexuality Now: Embracing Diversity. Cengage Learning. էջեր 118, 252, and 264. ISBN 978-0-495-60274-3. Վերցված է 2012 թ․ հունիսի 23-ին.
  77. ↑ Dunson, D.B.; Baird, D.D.; Wilcox, A.J.; Weinberg, C.R. (1999). «Day-specific probabilities of clinical pregnancy based on two studies with imperfect measures of ovulation». Human Reproduction. 14 (7): 1835–1839. doi:10.1093/humrep/14.7.1835. ISSN 1460-2350.
  78. ↑ Pappas, Stephanie (2014 թ․ հոկտեմբերի 22). «Sex Is 385 Million Years Old, and It Looked Like Square Dancing». Live Science. Վերցված է 2014 թ․ հոկտեմբերի 27-ին.
  79. ↑ 79,0 79,1 Richard Evan Jones; Kristin H. López (2006). Human Reproductive Biology. Academic Press. էջեր 604 pages. ISBN 0120884658. Վերցված է 2012 թ․ նոյեմբերի 8-ին.
  80. ↑ Cecie Starr; Beverly McMillan (2015). Human Biology. Cengage Learning. էջ 339. ISBN 1305445945. Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 27-ին.
  81. ↑ Pages.242,374 in: Weschler, Toni (2002). Taking Charge of Your Fertility (Revised ed.). New York: HarperCollins. էջեր 359–361. ISBN 0-06-093764-5.
  82. ↑ «How to get pregnant». Mayo Clinic. 2016 թ․ նոյեմբերի 2. Վերցված է 2018 թ․ փետրվարի 16-ին.
  83. ↑ «Fertility problems: assessment and treatment, Clinical guideline [CG156]». National Institute for Health and Care Excellence. Վերցված է 2018 թ․ փետրվարի 16-ին. Published date: February 2013. Last updated: September 2017
  84. ↑ Dr. Philip B. Imler & David Wilbanks. «The Essential Guide to Getting Pregnant» (PDF). American Pregnancy Association. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2018 թ․ հունիսի 1-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 27-ին.
  85. ↑ James Bobick; Naomi Balaban (2008). The Handy Anatomy Answer Book. Visible Ink Press. էջեր 306–307. ISBN 157859328X. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 21-ին.
  86. ↑ R.K. Sharma (2007). Concise Textbook Of Forensic Medicine & Toxicology. Elsevier India. էջեր 113–116. ISBN 8131211452. Վերցված է 2013 թ․ հոկտեմբերի 13-ին.
  87. ↑ Mosby, Marie T. O'Toole (2013). Mosby's Medical Dictionary. Elsevier Health Sciences. էջ 138. ISBN 0323112587. Վերցված է 2013 թ․ հոկտեմբերի 13-ին.
  88. ↑ Berkowitz D, Marsiglio W (2007). «Gay Men: Negotiating Procreative, Father, and Family Identities». Journal of Marriage and Family. 69 (2): 366–381. doi:10.1111/j.1741-3737.2007.00371.x.
  89. ↑ Joan M. Burda (2008). Gay, lesbian, and transgender clients: a lawyer's guide. American Bar Association. էջեր 69–74. ISBN 1-59031-944-3. Վերցված է 2011 թ․ հուլիսի 28-ին.
  90. ↑ Jerry D. Durham; Felissa R. Lashley (2000). The Person With HIV/AIDS: Nursing Perspectives (3rd ed.). Springer Publishing Company. էջ 103. ISBN 8122300049. Վերցված է 2012 թ․ հունվարի 29-ին.
  91. ↑ Robert Crooks; Karla Baur (2010). Our Sexuality. Cengage Learning. էջեր 286–289. ISBN 0495812943. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 30-ին. «Noncoital forms of sexual intimacy, which have been called outercourse, can be a viable form of birth control. Outercourse includes all avenues of sexual intimacy other than penile–vaginal intercourse, including kissing, touching, mutual masturbation, and oral and anal sex.»
  92. ↑ Feldmann J, Middleman AB (2002). «Adolescent sexuality and sexual behavior». Current Opinion in Obstetrics and Gynecology. 14 (5): 489–493. doi:10.1097/00001703-200210000-00008. PMID 12401976.
  93. ↑ Thomas, R. Murray (2009). Sex and the American teenager seeing through the myths and confronting the issues. Lanham, Md.: Rowman & Littlefield Education. էջ 81. ISBN 9781607090182. Վերցված է 2015 թ․ հոկտեմբերի 21-ին.
  94. ↑ Edlin, Gordon (2012). Health & Wellness. Jones & Bartlett Learning. էջ 213. ISBN 9781449636470. Վերցված է 2015 թ․ հոկտեմբերի 21-ին.
  95. ↑ 95,0 95,1 95,2 Chin HB, Sipe TA, Elder R, Mercer SL, Chattopadhyay SK, Jacob V, Wethington HR, Kirby D, Elliston DB, Griffith M, Chuke SO, Briss SC, Ericksen I, Galbraith JS, Herbst JH, Johnson RL, Kraft JM, Noar SM, Romero LM, Santelli J (2012). «The Effectiveness of Group-Based Comprehensive Risk-Reduction and Abstinence Education Interventions to Prevent or Reduce the Risk of Adolescent Pregnancy, Human Immunodeficiency Virus, and Sexually Transmitted Infections». American Journal of Preventive Medicine. 42 (3): 272–294. doi:10.1016/j.amepre.2011.11.006. PMID 22341164.
  96. ↑ National Institute of Allergy and Infectious Diseases; National Institutes of Health, Department of Health and Human Services (2001 թ․ հուլիսի 20). Workshop Summary: Scientific Evidence on Condom Effectiveness for Sexually Transmitted Disease (STD) Prevention (PDF). Hyatt Dulles Airport, Herndon, Virginia. էջեր 13–15. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2010 թ․ մարտի 15-ին. Վերցված է 2009 թ․ մարտի 20-ին.
  97. ↑ «Effectiveness of male latex condoms in protecting against pregnancy and sexually transmitted infections». World Health Organization. 2000. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ մայիսի 9-ին. Վերցված է 2013 թ․ հուլիսի 23-ին.
  98. ↑ Dianne Hales (2010). An Invitation to Health: Choosing to Change. Cengage Learning. էջեր 301–302. ISBN 0538736550. Վերցված է 2013 թ․ մարտի 30-ին.
  99. ↑ Winner B, Peipert JF, Zhao Q, Buckel C, Madden T, Allsworth JE, Secura GM (2012). «Effectiveness of long-acting reversible contraception». N. Engl. J. Med. 366 (21): 1998–2007. doi:10.1056/NEJMoa1110855. PMID 22621627.
  100. ↑ «Findings from the National Survey of Sexual Health and Behavior, Centre for Sexual Health Promotion, Indiana University». The Journal of Sexual Medicine. 7, Supplement 5.: 4 2010. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ դեկտեմբերի 25-ին. Վերցված է 2011 թ․ մարտի 4-ին.
  101. ↑ 101,0 101,1 101,2 101,3 Հայաստանի ժողովրդագրության և առողջության հարցերի հետազոտություն 2015-16 (PDF). Երևան: ՀՀ ազգային վիճակագրական ծառայություն և ՀՀ առողջապահության նախարարություն. 2017.
  102. ↑ Clint E. Bruess; Elizabeth Schroeder (2013). Sexuality Education Theory and Practice. Jones & Bartlett Publishers. էջ 152. ISBN 1449649289. Վերցված է 2014 թ․ դեկտեմբերի 5-ին.
  103. ↑ 103,0 103,1 103,2 103,3 Bozon, Michael (2003). «At what age do women and men have their first sexual intercourse? World comparisons and recent trends» (PDF). Population and Societies. 391: 1–4. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2016 թ․ մարտի 4-ին.
  104. ↑ 104,0 104,1 104,2 104,3 Graziella Caselli; Guillaume Wunsch; Daniel Courgeau; Jacques Vallin (2005). Demography – Analysis and Synthesis: A Treatise in Population. Academic Press. էջեր 490–501. ISBN 012765660X. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 6-ին.
  105. ↑ «Key Statistics from the National Survey of Family Growth». Centers for Disease Control and Prevention (CDC). Վերցված է 2013 թ․ փետրվարի 9-ին.
  106. ↑ «Teenagers in the United States: Sexual Activity, Contraceptive Use, and Childbearing, 2006–2010 National Survey of Family Growth» (PDF). Centers for Disease Control and Prevention (CDC). Վերցված է 2012 թ․ դեկտեմբերի 26-ին.
  107. ↑ Սեռական հարաբերության և սիրո առողջական օգուտները
  108. ↑ 108,0 108,1 Andrew Steptoe; Kenneth Freedland; J. Richard Jennings; Maria M. Llabre; Stephen B Manuck; Elizabeth J. Susman (2010). Handbook of Behavioral Medicine: Methods and Applications. Springer Science & Business Media. էջեր 60–61. ISBN 0387094881. Վերցված է 2014 թ․ դեկտեմբերի 7-ին.
  109. ↑ 109,0 109,1 Theresa Hornstein; Jeri Schwerin (2012). Biology of Women. Cengage Learning. էջ 205. ISBN 1285401026. Վերցված է 2014 թ․ դեկտեմբերի 7-ին.
  110. ↑ Carol Sigelman; Elizabeth Rider (2011). Life-Span Human Development. Cengage Learning. էջ 452. ISBN 1111342733. Վերցված է 2014 թ․ դեկտեմբերի 7-ին.
  111. ↑ Northrup, Christiane (2010). Women's Bodies, Women's Wisdom: Creating Physical and Emotional Health and Healing. Bantam. էջ 232. ISBN 978-0-553-80793-6. Վերցված է 2015 թ․ հոկտեմբերի 21-ին.
  112. ↑ 112,0 112,1 112,2 112,3 «Sexually transmitted infections (STIs)». World Health Organization. Վերցված է 2015 թ․ հունիսի 20-ին.
  113. ↑ CDC Hepatitis B Information for Health Professionals Accessed May 27, 2010
  114. ↑ «Hepatitis B». World Health Organization. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 15-ին.
  115. ↑ «STD Trends in the United States: 2010 National Data for Gonorrhea, Chlamydia, and Syphilis». Centers for Disease Control and Prevention. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 15-ին.
  116. ↑ «HIV/AIDS». World Health Organization. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 15-ին.
  117. ↑ «HIV/AIDS». Fact sheet N° 360. World Health Organization. 2012 թ․ հուլիս. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 8-ին.
  118. ↑ «Not Every Pregnancy is Welcome». The world health report 2005 – make every mother and child count. World Health Organization. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ հունվարի 16-ին. Վերցված է 2011 թ․ դեկտեմբերի 6-ին.
  119. ↑ 119,0 119,1 «ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ-ի իրավիճակն աշխարհում և Հայաստանում». armenpress.am. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 31-ին.
  120. ↑ 120,0 120,1 Blum K, Werner T, Carnes S, Carnes P, Bowirrat A, Giordano J, Oscar-Berman M, Gold M (2012). «Sex, drugs, and rock 'n' roll: hypothesizing common mesolimbic activation as a function of reward gene polymorphisms». Journal of Psychoactive Drugs. 44 (1): 38–55. doi:10.1080/02791072.2012.662112. PMC 4040958. PMID 22641964.
  121. ↑ 121,0 121,1 Olsen CM (2011 թ․ դեկտեմբեր). «Natural rewards, neuroplasticity, and non-drug addictions». Neuropharmacology. 61 (7): 1109–1122. doi:10.1016/j.neuropharm.2011.03.010. PMC 3139704. PMID 21459101.
  122. ↑ 122,0 122,1 Pitchers KK, Vialou V, Nestler EJ, Laviolette SR, Lehman MN, Coolen LM (2013 թ․ փետրվար). «Natural and drug rewards act on common neural plasticity mechanisms with ΔFosB as a key mediator». J. Neurosci. 33 (8): 3434–42. doi:10.1523/JNEUROSCI.4881-12.2013. PMC 3865508. PMID 23426671.
  123. ↑ Probst, Catharina C.; van Eimeren, Thilo (2013). «The Functional Anatomy of Impulse Control Disorders». Current Neurology and Neuroscience Reports. 13 (10): 386. doi:10.1007/s11910-013-0386-8. ISSN 1528-4042. PMC 3779310. PMID 23963609.
  124. ↑ Guilleminault, Christian; Miglis, Mitchell (2014). «Kleine-Levin syndrome: a review». Nature and Science of Sleep: 19. doi:10.2147/NSS.S44750. ISSN 1179-1608.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  125. ↑ 125,0 125,1 Nicolas Kipshidze; Jawad Fareed; Patrick W. Serruys; Jeff Moses (2007). Textbook of Interventional Cardiovascular Pharmacology. CRC Press. էջ 505. ISBN 0203463048. Վերցված է 2015 թ․ հոկտեմբերի 21-ին.
  126. ↑ 126,0 126,1 126,2 Dahabreh, Issa J. (2011 թ․ մարտի 23). «Association of Episodic Physical and Sexual Activity With Triggering of Acute Cardiac Events. Systematic Review and Meta-analysis». JAMA: the Journal of the American Medical Association. 305 (12): 1225. doi:10.1001/jama.2011.336. «Acute cardiac events were significantly associated with episodic physical and sexual activity; this association was attenuated among persons with high levels of habitual physical activity.»
  127. ↑ Pfortmueller CA, Koetter JN, Zimmermann H, Exadaktylos AK (2012). «Sexual activity-related emergency department admissions: Eleven years of experience at a Swiss university hospital». Emergency Medicine Journal. 30 (10): 846–850. doi:10.1136/emermed-2012-201845. PMID 23100321.
  128. ↑ 128,0 128,1 John Wincze (2009). Enhancing Sexuality : A Problem-Solving Approach to Treating Dysfunction. Oxford University Press. էջեր 56–60. ISBN 0199718024.
  129. ↑ 129,0 129,1 129,2 Hartmut Porst; Jacques Buvat (2008). Standard Practice in Sexual Medicine. John Wiley & Sons. էջ 189. ISBN 1405178728. Վերցված է 2013 թ․ հոկտեմբերի 22-ին.
  130. ↑ 130,0 130,1 130,2 Emmanuele A. Jannini; Chris G. McMahon; Marcel D. Waldinger (2012). Premature Ejaculation: From Etiology to Diagnosis and Treatment. Springer. էջեր 159–162. ISBN 8847026466. Վերցված է 2013 թ․ հոկտեմբերի 22-ին.
  131. ↑ 131,0 131,1 June M. Reinisch; Ruth Beasley (1991). The Kinsey Institute New Report On Sex. Macmillan. էջեր 129–130. ISBN 0312063865. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 30-ին.
  132. ↑ Corty EW, Guardiani JM (2008). «Canadian and American Sex Therapists' Perceptions of Normal and Abnormal Ejaculatory Latencies: How Long Should Intercourse Last?». The Journal of Sexual Medicine. 5 (5): 1251–1256. doi:10.1111/j.1743-6109.2008.00797.x. PMID 18331255.
  133. ↑ Vern L Bullough; Bonnie Bullough (2014). Human Sexuality: An Encyclopedia. Routledge. էջ 32. ISBN 1135825025. Վերցված է 2014 թ․ դեկտեմբերի 6-ին.
  134. ↑ Rosenthal, Martha (2012). Human Sexuality: From Cells to Society. Cengage Learning. էջ 150. ISBN 9780618755714. Վերցված է 2013 թ․ հոկտեմբերի 22-ին.
  135. ↑ 135,0 135,1 135,2 Irving B. Weiner; George Stricker; Thomas A. Widiger (2012). Handbook of Psychology, Clinical Psychology. John Wiley & Sons. էջեր 172–175. ISBN 1118404432. Վերցված է 2013 թ․ հոկտեմբերի 22-ին.
  136. ↑ Rod Plotnik; Haig Kouyoumdjian (2010). Introduction to Psychology. Cengage Learning. էջ 344. ISBN 0495903442. «Inhibited female orgasm refers to a persistent delay or absence of orgasm after becoming aroused and excited. About 10% of women never reach orgasm...»
  137. ↑ Knoepp LR, Shippey SH, Chen CC, Cundiff GW, Derogatis LR, Handa VL (2010). «Sexual complaints, pelvic floor symptoms, and sexual distress in women over forty». The Journal of Sexual Medicine. 7 (11): 3675–82. doi:10.1111/j.1743-6109.2010.01955.x. PMC 3163299. PMID 20704643.
  138. ↑ Fred F. Ferri (2012). Ferri's Clinical Advisor 2013,5 Books in 1, Expert Consult — Online and Print,1: Ferri's Clinical Advisor 2013. Elsevier Health Sciences. էջ 1134. ISBN 0323083730. Վերցված է 2014 թ․ նոյեմբերի 29-ին.
  139. ↑ 139,0 139,1 Marlene B. Goldman; Rebecca Troisi; Kathryn M. Rexrode (2012). Women and Health. Academic Press. էջ 351. ISBN 0123849799. Վերցված է 2014 թ․ դեկտեմբերի 6-ին.
  140. ↑ Ronald J. Comer (2010). Fundamentals of Abnormal Psychology. Macmillan. էջ 338. ISBN 1429216336. Վերցված է 2014 թ․ դեկտեմբերի 6-ին.
  141. ↑ 141,0 141,1 Schouten BW, Bohnen AM, Groeneveld FP, Dohle GR, Thomas S, Bosch JL (2010 թ․ հուլիս). «Erectile dysfunction in the community: trends over time in incidence, prevalence, GP consultation and medication use—the Krimpen study: trends in ED». J Sex Med. 7 (7): 2547–53. doi:10.1111/j.1743-6109.2010.01849.x. PMID 20497307.
  142. ↑ «Premature ejaculation». Mayo Clinic.com. Վերցված է 2007 թ․ մարտի 2-ին.
  143. ↑ «Guideline on the pharmacologic management of premature ejaculation» (PDF). American Urological Association. 2004. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2016 թ․ մարտի 3-ին. Վերցված է 2013 թ․ հոկտեմբերի 12-ին.
  144. ↑ Jerrold S Greenberg; Clint E. Bruess; Dean Emeritus (2010). Exploring the Dimensions of Human Sexuality. Jones & Bartlett Publishers. էջ 633. ISBN 0763797405. Վերցված է 2014 թ․ դեկտեմբերի 8-ին.
  145. ↑ Richard Balon; Robert Taylor Segraves (2009). Clinical Manual of Sexual Disorders. American Psychiatric Pub. էջ 292. ISBN 1585629057. Վերցված է 2014 թ․ դեկտեմբերի 6-ին.
  146. ↑ The Architects' Journal. Vol. 221. Architectural Press. 2005. էջ 16. Վերցված է 2014 թ․ դեկտեմբերի 6-ին.
  147. ↑ Richard Balon; Robert Taylor Segraves (2009). Clinical Manual of Sexual Disorders. American Psychiatric Pub. էջ 281. ISBN 1585629057. Վերցված է 2014 թ․ դեկտեմբերի 6-ին.
  148. ↑ Hoffman, Barbara (2012). Williams gynecology (2nd ed.). New York: McGraw-Hill Medical. էջ 65. ISBN 0071716726.
  149. ↑ Tristano, Antonio G (2014). «Impact of rheumatoid arthritis on sexual function». World Journal of Orthopedics. 5 (2): 107. doi:10.5312/wjo.v5.i2.107. ISSN 2218-5836.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  150. ↑ Deyo, R. A.; Von Korff, M.; Duhrkoop, D. (2015). «Opioids for low back pain». BMJ. 350 (jan05 10): g6380–g6380. doi:10.1136/bmj.g6380. ISSN 1756-1833.
  151. ↑ Herson, Paco S.; Palmateer, Julie; Hurn, Patricia D. (2012). «Biological Sex and Mechanisms of Ischemic Brain Injury». Translational Stroke Research. 4 (4): 413–419. doi:10.1007/s12975-012-0238-x. ISSN 1868-4483. PMC 3733393. PMID 23930140.
  152. ↑ 152,0 152,1 Donna Falvo (2013). Medical and Psychosocial Aspects of Chronic Illness and Disability. Jones & Bartlett Publishers. էջ 367. ISBN 144969442X. Վերցված է 2014 թ․ դեկտեմբերի 7-ին.
  153. ↑ Alcohol Use and Sexual Risk Behaviour: A Cross-cultural Study in Eight Countries. World Health Organization. 2005. էջեր 135 pages. ISBN 9241562897. Վերցված է 2013 թ․ մարտի 30-ին.
  154. ↑ Peter Aggleton; Andrew Ball; Purnima Mane (2013). Sex, Drugs and Young People: International Perspectives. Routledge. էջեր 130–133. ISBN 1134333099. Վերցված է 2014 թ․ դեկտեմբերի 7-ին.
  155. ↑ Greenwood, Nechama W.; Wilkinson, Joanne (2013). «Sexual and Reproductive Health Care for Women with Intellectual Disabilities: A Primary Care Perspective». International Journal of Family Medicine. 2013: 1–8. doi:10.1155/2013/642472. ISSN 2090-2042.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  156. ↑ 156,0 156,1 Comfort, Alex (1991). The New Joy of Sex: A Gourmet Guide to Lovemaking. Diane Publishing Company. էջեր 253 pages. ISBN 0756783526. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 16-ին.
  157. ↑ 157,0 157,1 Victor C. De Munck (1998). Romantic Love and Sexual Behavior: Perspectives from the Social Sciences. Greenwood Publishing Group. էջեր 148–149. ISBN 0275957268. Վերցված է 2014 թ․ դեկտեմբերի 9-ին.
  158. ↑ 158,0 158,1 Tasha R. Howe (2011). Marriages and Families in the 21st Century: A Bioecological Approach. John Wiley & Sons. էջ 411. ISBN 1405195010. Վերցված է 2014 թ․ դեկտեմբերի 9-ին.
  159. ↑ 159,0 159,1 Mark A Fine; John H. Harvey (2013). Handbook of Divorce and Relationship Dissolution. Psychology Press. էջ 160. ISBN 1317824210. Վերցված է 2014 թ․ դեկտեմբերի 9-ին.
  160. ↑ June M. Reinisch; Ruth Beasley (1991). The Kinsey Institute New Report On Sex. Macmillan. էջ 74. ISBN 0312063865. Վերցված է 2014 թ․ դեկտեմբերի 9-ին.
  161. ↑ Pepper Schwartz; Virginia Rutter (1998). The Gender of Sexuality. Rowman & Littlefield. էջ 129. ISBN 0803990421. Վերցված է 2014 թ․ դեկտեմբերի 9-ին.
  162. ↑ William Yarber; Barbara Sayad; Bryan Strong (2012). Human Sexuality: Diversity in Contemporary America (Eighth ed.). McGraw-Hill Higher Education. էջ 445. ISBN 0077435257. Վերցված է 2014 թ․ դեկտեմբերի 9-ին.
  163. ↑ Beth Montemurro (2014). Deserving Desire: Women's Stories of Sexual Evolution. Rutgers University Press. էջ 169. ISBN 0813573068. Վերցված է 2014 թ․ դեկտեմբերի 9-ին.
  164. ↑ Michael Gurian (2013). The Wonder of Aging: A New Approach to Embracing Life After Fifty. Simon & Schuster. էջ 178. ISBN 1476706719. Վերցված է 2014 թ․ դեկտեմբերի 9-ին.
  165. ↑ 165,0 165,1 Bryan Strong; Theodore Cohen (2013). The Marriage and Family Experience: Intimate Relationships in a Changing Society. Cengage Learning. էջ 212. ISBN 1285531892. Վերցված է 2014 թ․ դեկտեմբերի 9-ին.
  166. ↑ 166,0 166,1 Ponton, Lynn (2000). The Sex Lives of Teenagers. Dutton Publishing. էջ 3. ISBN 978-0-452-28260-5.
  167. ↑ Ralph J. DiClemente; John S. Santelli; Richard A. Crosby (2009). Adolescent Health: Understanding and Preventing Risk Behaviors. John Wiley & Sons. էջեր 521–522. ISBN 047045279X. Վերցված է 2014 թ․ դեկտեմբերի 7-ին.
  168. ↑ 168,0 168,1 Jamie L Abaied; Deepika Anand; Tracey L Auster; Daniel BE (2014). The Oxford Handbook of Depression and Comorbidity. Oxford University Press. էջ 450. ISBN 0199797005. Վերցված է 2014 թ․ դեկտեմբերի 7-ին.
  169. ↑ Kevin Ryan; James Cooper (2008). Those Who Can, Teach. Cengage Learning. էջ 110. ISBN 0547204884. Վերցված է 2014 թ․ դեկտեմբերի 9-ին.
  170. ↑ 170,0 170,1 Lerner RM, Perkins DF (1999). Social Interactions in Adolescence and Promoting Positive Social Contributions of Youth. Taylor & Francis. էջ 124. ISBN 0815332955. Վերցված է 2017 թ․ ապրիլի 14-ին.
  171. ↑ 171,0 171,1 Kowalski RM, Leary MR (2004). The Interface of Social and Clinical Psychology: Key Readings. Psychology Press. էջ 121. ISBN 1841690872. Վերցված է 2017 թ․ ապրիլի 14-ին.
  172. ↑ 172,0 172,1 Mary H. Guindon (2009). Self-Esteem Across the Lifespan: Issues and Interventions. Taylor & Francis. էջ 147. ISBN 1841690872. Վերցված է 2017 թ․ ապրիլի 14-ին.
  173. ↑ 173,0 173,1 173,2 Lisa Arai (2009). Teenage Pregnancy: The Making and Unmaking of a Problem. Policy Press. էջ 147. ISBN 1847420745. Վերցված է 2017 թ․ ապրիլի 14-ին.
  174. ↑ Madsen S., Collins W. A. (2005). Differential predictions of young adult romantic relationships from transitory vs. longer romantic experiences during adolescence. Presented at Biennial Meeting of the Society for Research on Child Development, Atlanta, Georgia.
  175. ↑ Seiffge-Krenke I., Lang J. (2002). Forming and maintaining romantic relations from early adolescence to young adulthood: evidence of a developmental sequence. Presented at 19th Biennial Meeting of the Society for Research on Adolescence, New Orleans, Louisiana.
  176. ↑ Pearce MJ, Boergers J, Prinstein MJ (2002). «Adolescent obesity, overt and relational peer victimization, and romantic relationships». Obesity Research. 10 (5): 386–93. doi:10.1038/oby.2002.53. PMID 12006638.
  177. ↑ Zimmer-Gembeck MJ, Siebenbruner J, Collins WA (2004). «A prospective study of intraindividual and peer influences on adolescents' heterosexual romantic and sexual behavior». Archives of Sexual Behavior. 33 (4): 381–394. doi:10.1023/B:ASEB.0000028891.16654.2c. PMID 15162084.
  178. ↑ William N. Eskridge Jr. Dishonorable Passions: Sodomy Laws in America, 1861–2003. (2008) Viking Adult. 0-670-01862-7
  179. ↑ Noelle N. R. Quenivet. Sexual Offenses in Armed Conflict & International Law. (2005) Hotei Publishing. 1-57105-341-7
  180. ↑ Արեն Կոբալյան, Իրավաբանական համառոտ բացատրական բառարան, Վանաձոր, 2005 — 80 էջ։
  181. ↑ «Rape». Merriam-Webster. 2021 թ․ մայիսի 8.
  182. ↑ «Sexual violence chapter 6» (PDF). World Health Organization. 2011 թ․ ապրիլի 15.
  183. ↑ «Rape». dictionary.reference.com. 2011 թ․ ապրիլի 15.
  184. ↑ Lehman, Jeffrey; Phelps, Shirelle (2005). West's Encyclopedia of American Law, Vol. 9 (2 ed.). Detroit: Thomson/Gale. էջ 145. ISBN 9780787663766.
  185. ↑ «ՀՀ Քրեական օրենսգիրք, հոդված 138». www.arlis.am. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 29-ին.
  186. ↑ Marshall Cavendish Corporation (2010). Sex and Society. Marshall Cavendish Corporation. էջեր 143–144. ISBN 0-7614-7906-6. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  187. ↑ 187,0 187,1 Jerrold S. Greenberg; Clint E. Bruess; Sarah C. Conklin (2010). Exploring the Dimensions of Human Sexuality. Jones & Bartlett Learning. էջ 515. ISBN 0-7637-7660-2. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  188. ↑ «ՀՀ Քրեական օրենսգիրք, հոդված 141». www.arlis.am. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 29-ին.
  189. ↑ Karen L. Kinnear (2007). Childhood Sexual Abuse: A Reference Handbook. ABC-CLIO. էջ 89. ISBN 1-85109-905-0. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  190. ↑ Reed, E. J. (1997). «Criminal Law and the Capacity of Mentally Retarded Persons to Consent to Sexual Activity». Virginia Law Review. 83 (4): 799–827. doi:10.2307/1073749. JSTOR 1073749.
  191. ↑ 191,0 191,1 Francoeur RT, Noonan RJ, Opiyo-Omolo B (2004). The Continuum Complete International Encyclopedia of Sexuality. Continuum International Publishing Group. էջ 173. ISBN 0826414885. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 30-ին.
  192. ↑ Smith, Merril D., ed. (2004). Encyclopedia of rape (1st ed.). Westport, Conn.: Greenwood Press. էջեր 169–170. ISBN 978-0-313-32687-5.
  193. ↑ «Dr James Roffee». Monash university. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ փետրվարի 4-ին. Վերցված է 2017 թ․ մայիսի 22-ին.
  194. ↑ Roffee, J. A. (2014). No Consensus on Incest? Criminalisation and Compatibility with the European Convention on Human Rights, doi:10.1093/hrlr/ngu023] (inactive 2018 թ․ մայիսի 26){{citation}}: CS1 սպաս․ DOI inactive as of 2018 (link).
  195. ↑ Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders: DSM-IV. Washington, DC: American Psychiatric Association. 2000. ISBN 0-89042-025-4.
  196. ↑ Milner JS, Dopke CA (2008). «Paraphilia Not Otherwise Specified: Psychopathology and theory». In Laws DR, O'Donohue WT (eds.). Sexual Deviance, Second Edition: Theory, Assessment, and Treatment. New York: The Guilford Press. էջեր 384–418. ISBN 1-59385-605-9. {{cite book}}: Invalid |name-list-style=yes (օգնություն)
  197. ↑ Seto, MC; Barbaree HE (2000). «Paraphilias». In Hersen M; Van Hasselt VB (eds.). Aggression and violence: an introductory text. Boston: Allyn & Bacon. էջեր 198–213. ISBN 0-205-26721-1.
  198. ↑ Abigail Perdue; Randall Lockwood (2014). Animal Cruelty and Freedom of Speech: When Worlds Collide. Purdue University Press. էջեր 6–8. ISBN 1557536333. Վերցված է 2014 թ․ դեկտեմբերի 9-ին.
  199. ↑ Margaret Monahan Hogan (2002). Marriage as a Relationship: Real and Rational. Marquette University Press. էջ 88. ISBN 0874626579. Վերցված է 2015 թ․ սեպտեմբերի 1-ին.
  200. ↑ James G. Dwyer (2001). Religious Schools V. Children's Rights. Cornell University Press. էջեր 72–73. ISBN 0801487315. Վերցված է 2015 թ․ օգոստոսի 31-ին.
  201. ↑ Ronald Green (2013). Religion and Sexual Health: Ethical, Theological, and Clinical Perspectives, Volume 1 of Theology and Medicine. Springer Science & Business Media. էջ 112. ISBN 9401579636. Վերցված է 2015 թ․ օգոստոսի 31-ին.
  202. ↑ Heather Brook (2015). Conjugality: Marriage and Marriage-like Relationships Before the Law. Palgrave Macmillan. էջեր 71–73. ISBN 1137480912. Վերցված է 2015 թ․ օգոստոսի 31-ին.
  203. ↑ Suzanne K. Steinmetz; Marvin B. Sussman (2013). Handbook of Marriage and the Family. Springer Science & Business Media. էջեր 787–788. ISBN 1461571510. Վերցված է 2014 թ․ օգոստոսի 31-ին.
  204. ↑ Oshisanya, 'lai Oshitokunbo (2015). An Almanac of Contemporary Judicial Restatements (Criminal & Quasi Criminal Law & Procedure) vol. iii: Almanac vol. iii. Almanac Foundation. էջ 132. ISBN 9785120031. Վերցված է 2015 թ․ օգոստոսի 31-ին.
  205. ↑ James A. Brundage (2009). Law, Sex, and Christian Society in Medieval Europe. University of Chicago Press. էջեր 609–611. ISBN 0226077896. Վերցված է 2015 թ․ օգոստոսի 31-ին.
  206. ↑ Philip Carlan; Lisa S. Nored; Ragan A. Downey (2011). An Introduction to Criminal Law. Jones & Bartlett Publishers. էջ 139. ISBN 1449647219. Վերցված է 2015 թ․ օգոստոսի 31-ին.
  207. ↑ «Can Iran 'control' its cohabiting couples?». BBC News. 2014 թ․ դեկտեմբերի 10. Վերցված է 2015 թ․ օգոստոսի 31-ին.
  208. ↑ «Amnesty International Report 2014/15». amnesty.org. 2014. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ մայիսի 4-ին. Վերցված է 2015 թ․ օգոստոսի 31-ին.
  209. ↑ «Share of live births outside marriage». europa.eu. 2015 թ․ մարտի 2. Վերցված է 2015 թ․ օգոստոսի 31-ին.
  210. ↑ «այաստանի Հանրապետության վարչական օրենսգիրք, հոդված 179․1». www.arlis.am. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 31-ին. «Պոռնկությամբ զբաղվելը՝ առաջացնում է տուգանքի նշանակում սահմանված նվազագույն աշխատավարձի քսանապատիկի չափով։ Նույն գործողությունները, որոնք կրկին անգամ կատարվել են վարչական տույժ նշանակելուց հետո մեկ տարվա ընթացքում՝ առաջացնում են տուգանքի նշանակում սահմանված նվազագույն աշխատավարձի քառասնապատիկի չափով։»
  211. ↑ Choudhri, Nihara K (2004). The complete guide to divorce law. New York: Citadel Press. էջեր 8–9. ISBN 0-8065-2528-2. Վերցված է 2015 թ․ օգոստոսի 30-ին.
  212. ↑ «Blanchflower v. Blanchflower and Mayer». Gay & Lesbian Advocates & Defenders (GLAD). 2003 թ․ դեկտեմբերի 31. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ նոյեմբերի 21-ին. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 9-ին.
  213. ↑ «IN THE MATTER OF DAVID G. BLANCHFLOWER AND SIAN E. BLANCHFLOWER». New Hampshire Judicial Branch/courts.state.nh.us. 2003 թ․ նոյեմբերի 7. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 9-ին.
  214. ↑ Janet Afary. Sexual Politics in Modern Iran. (2009) Cambridge University Press. 0-521-89846-3
  215. ↑ «PUBLIC AI Index: MDE 13/010/2008. UA 17/08 Fear of imminent execution/ flogging». Amnesty International. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 5-ին. Վերցված է 2013 թ․ դեկտեմբերի 22-ին.
  216. ↑ Naomi R. Cahn; June Carbone (2010). Red families v. blue families: legal polarization and the creation of culture. Oxford University Press US. էջ 129. ISBN 0-19-537217-4. Վերցված է 2011 թ․ հուլիսի 29-ին.
  217. ↑ 217,0 217,1 Donald J. Cantor (2006). Same-sex marriage: the legal and psychological evolution in America. Wesleyan University Press. էջեր 1–191. ISBN 0-8195-6812-0. Վերցված է 2011 թ․ հուլիսի 29-ին.
  218. ↑ 218,0 218,1 American Psychological Association (2004). «Resolution on Sexual Orientation and Marriage» (PDF). Վերցված է 2015 թ․ սեպտեմբերի 1-ին.
  219. ↑ «Հայաստանի Սահմանադրություն». www.arlis.am. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 30-ին.
  220. ↑ «ՀՀ Ընտանեկան օրենսգիրք, հոդված 2». www.arlis.am. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 30-ին.
  221. ↑ «ՀՀ Ընտանեկան օրենսգիրք, հոդված 1․3». www.arlis.am. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 30-ին.
  222. ↑ 222,0 222,1 Daniel L. Akin (2003). God on Sex: The Creator's Ideas About Love, Intimacy, and Marriage. B&H Publishing Group. էջեր 1–291. ISBN 0805425969. Վերցված է 2015 թ․ հոկտեմբերի 21-ին.
  223. ↑ 223,0 223,1 223,2 Dennis P. Hollinger (2009). The Meaning of Sex: Christian Ethics and the Moral Life. Baker Academic. էջեր 30–33. ISBN 0801035716. Վերցված է 2014 թ․ դեկտեմբերի 9-ին.
  224. ↑ «Պսակ | Qahana.am». www.qahana.am. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հուլիսի 19-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 30-ին.
  225. ↑ Chad Denton (2014). The War on Sex: Western Repression from the Torah to Victoria. McFarland. էջեր 107–117. ISBN 0547204884. Վերցված է 2014 թ․ դեկտեմբերի 9-ին.
  226. ↑ 226,0 226,1 Margaret D. Kamitsuka (2010). The Embrace of Eros: Bodies, Desires, and Sexuality in Christianity. Fortress Press. էջեր 16–17. ISBN 1451413513. Վերցված է 2014 թ․ դեկտեմբերի 9-ին.
  227. ↑ Stefanie Knauss (2014). More Than a Provocation: Sexuality, Media and Theology. Vandenhoeck & Ruprecht. էջ 69. ISBN 3525604505. Վերցված է 2014 թ․ դեկտեմբերի 9-ին.
  228. ↑ Robert G. Barnes; Rosemary J. Barnes (1996). Great Sexpectations: Finding Lasting Intimacy in Your Marriage. Zondervan. էջ 66. ISBN 0310201373. Վերցված է 2014 թ․ դեկտեմբերի 9-ին.
  229. ↑ 229,0 229,1 Christo Scheepers (2012). Between the Covers: Sexual freedom through the bond of marriage. Struik Christian Media. էջ 53. ISBN 141532056X. Վերցված է 2014 թ․ դեկտեմբերի 9-ին.
  230. ↑ Jill Oliphant (2010). OCR Religious Ethics for AS and A2. Routledge. էջ 213. ISBN 113699291X. Վերցված է 2015 թ․ սեպտեմբերի 1-ին.
  231. ↑ William H. Swatos; Peter Kivisto (1998). Encyclopedia of Religion and Society. Rowman Altamira. էջ 464. ISBN 0761989560. Վերցված է 2014 թ․ դեկտեմբերի 9-ին.
  232. ↑ Laura J. Zilney; Lisa Anne Zilney (2009). Perverts and Predators: The Making of Sexual Offending Laws. Rowman & Littlefield. էջեր 7–8. ISBN 0742566242. Վերցված է 2014 թ․ դեկտեմբերի 9-ին.
  233. ↑ 233,0 233,1 Don S. Browning, Martha Christian Green, John Witte. Sex, marriage, and family in world religions. (2006) Columbia University Press. 0-231-13116-X [1]
  234. ↑ Abdul Rahman bin Abdul Karim al-Sheha. Islamic Perspective of Sex (2003) Saudi Arabia. 9960-43-140-1
  235. ↑ Fatima M. D'Oyen. The Miracle of Life. (2007) Islamic Foundation (UK). 0-86037-355-X
  236. ↑ Joseph, Suad; Naǧmābādī, Afsāna (2003). Encyclopedia of Women and Islamic Cultures: Family, Law and Politics (անգլերեն). BRILL. էջ 454. ISBN 9789004128187.
  237. ↑ al-Qaradawi, Yusuf (2013). The Lawful and the Prohibited in Islam: الحلال والحرام في الإسلام (անգլերեն). The Other Press. էջ 20. ISBN 9789670526003.
  238. ↑ Simon, Rita James; Brooks, Alison (2009). Gay and Lesbian Communities the World Over (անգլերեն). Rowman & Littlefield. էջ 17. ISBN 9780739143643.
  239. ↑ Harvey, Peter. An Introduction to Buddhist Ethics: Foundations, Values and Issues. Cambridge, 2000: 71-72.
  240. ↑ Harvey, Peter. An Introduction to Buddhist Ethics: Foundations, Values and Issues. Cambridge, 2000: 71-74.
  241. ↑ Kenneth E. Bowers. God Speaks Again: An Introduction to the Baha'i Faith. (2004) Baha'i Publishing. 1-931847-12-6
  242. ↑ John A. Buehrens and Forrest Church. A Chosen Faith: An Introduction to Unitarian Universalism. (1998) Beacon Press. 0-8070-1617-9
  243. ↑ Hodgkinson, Liz (2002). Peace and Purity: The Story of the Brahma Kumaris a Spiritual Revolution. HCI. էջեր 2–29. ISBN 1-55874-962-4.
  244. ↑ Babb, Lawrence A. (1987). Redemptive Encounters: Three Modern Styles in the Hindu Tradition (Comparative Studies in Religion and Society). Oxford University Press. 0-7069-2563-7. "Sexual intercourse is unnecessary for reproduction because the souls that enter the world during the first half of the Cycle are in possession of a special yogic power (yog bal) by which they conceive children."
  245. ↑ Barrett, David V (2001). The New Believers. Cassell & Co. pp. 265. 0-304-35592-5.
  246. ↑ Thompson, Lady Gwen; Wiccan-Pagan Potpourri; Green Egg, №69; Ostara 1974
  247. ↑ Hans Holzer. The Truth about Witchcraft (1971) Doubleday. page 128. 0-09-004860-1
  248. ↑ Chase, Stacey (2006 թ․ հուլիսի 23). «The Last Ones Standing». The Boston Globe.
  249. ↑ Baba, Meher (1995). Discourses. Myrtle Beach: Sheriar Press. p. 109. 9781880619094.
  250. ↑ William Skudlarek. Demythologizing Celibacy: Practical Wisdom from Christian and Buddhist Monasticism. (2008) Liturgical Press. 0-8146-2947-4
  251. ↑ Ruppert, E.E.; Fox, R.S.; Barnes, R.D. (2004). «Chelicerata: Araneae». Invertebrate Zoology (7th ed.). Brooks/Cole. էջեր 571–584. ISBN 0-03-025982-7. {{cite book}}: Invalid |name-list-style=yes (օգնություն)
  252. ↑ Cecie Starr; Christine Evers; Lisa Starr (2010). Cengage Advantage Books: Biology: A Human Emphasis. Cengage Learning. էջեր 630–631. ISBN 1133170056. Վերցված է 2010 թ․ դեկտեմբերի 9-ին.
  253. ↑ Edward J. Denecke Jr. (2006). New York State Grade 8 Intermediate Level Science Test. Barron's Educational Series. էջ 105. ISBN 0764134337. Վերցված է 2014 թ․ դեկտեմբերի 9-ին.
  254. ↑ M. Yadav (2003). Breeding in Insects. Discovery Publishing House. էջ 59. ISBN 817141737X. Վերցված է 2014 թ․ դեկտեմբերի 9-ին.
  255. ↑ Franz Engelmann (2013). The Physiology of Insect Reproduction: International Series of Monographs in Pure and Applied Biology: Zoology. Elsevier. էջեր 58–59. ISBN 1483186539. Վերցված է 2014 թ․ դեկտեմբերի 9-ին.
  256. ↑ P. J. Gullan; P. S. Cranston (2009). The Insects: An Outline of Entomology. John Wiley & Sons. էջ 124. ISBN 1405144572. Վերցված է 2014 թ․ դեկտեմբերի 9-ին.

Արտաքին հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Սեռական հարաբերություն» հոդվածին։
 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Սեռական_հարաբերություն&oldid=10127782» էջից