Ort (moneta)
Ort – srebrna moneta bita w Rzeczypospolitej Obojga Narodów od XVII do XVIII wieku, początkowo o równowartości ¼ talara, później 16–, a następnie 18 groszy[1].
Rys historyczny
[edytuj | edytuj kod]Pierwsze orty wybito w Gdańsku w roku 1608[2] na wzór niemieckiego ortstalara[3]. Dzięki nowemu gatunkowi miasto chciało zapewnić sobie swobodę w zawieraniu transakcji zagranicznych[4]. Równowartością jednego orta było początkowo 10– (1608 r.), następnie 16– (1623 r.), a później 18 groszy (od 1650 r.)[5]. Gatunek ten szybko rozpowszechnił się na terenie całej Rzeczypospolitej – w kilkanaście lat od pierwszej emisji bito go w mennicach[6]:
- koronnej w Bydgoszczy,
- miejskiej Gdańska,
- lennej w Królewcu,
a później także litewskiej w Wilnie[7].
Za panowania Augusta II orta zrównano z tymfem (uniwersał Przebendowskiego z 1717 r.)[5]. Ostatni raz ort/tymf został wybity w 1766 r. jako moneta próbna[8].
W słowniku języka polskiego wydanym w 1904 r. istnieje hasło półurcie, czyli moneta o wartości półorta, nazywana też piętakiem lub groszem popielnym, będąca równowartością ⅛ talara kolońskiego[9]. W polskiej literaturze przedmiotu o charakterze monograficznym nie ma potwierdzenia istnienia takiego gatunku monetarnego bitego dla ziem polskich[10]. W katalogach poświęconym monetom XVIII-wiecznym wymieniane są półorty bite przez Augusta II Mocnego jak i Augusta III Sasa dla Saksonii[11].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Adam Dylewski, Od denara do złotego. Dzieje pieniądza w Polsce, Katarzyna Kucharczuk (red.), wyd. pierwsze, Warszawa: CARTA BLANCA sp. z o.o. Grupa Wydawnicza PWN, 2012, s. 165–169, ISBN 978-83-7705-206-8.
- ↑ Mennica Gdańska, Marian Gumowski, s. 97.
- ↑ Borys Paszkiewicz, Podobna jest moneta nasza do urodnej panny. Mała historia pieniądza polskiego, Warszawa: Warszawskie Centrum Numizmatyczne, 2012, s. 98–99, ISBN 978-83-62939-00-8.
- ↑ Edmund Kopicki: Monety Zygmunta III Wazy. Szczecin: Nefryt, 2007, s. 330. ISBN 978-83-87355-53-1.
- ↑ a b Adam Dylewski, Od denara do złotego. Dzieje pieniądza w Polsce, Katarzyna Kucharczuk (red.), wyd. pierwsze, Warszawa: CARTA BLANCA sp. z o.o. Grupa Wydawnicza PWN, 2012, s. 166, ISBN 978-83-7705-206-8.
- ↑ Adam Dylewski, Historia pieniądza na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: Carta Blanca sp. z o.o. Grupa Wydawnicza PWN, 2011, s. 186, ISBN 978-83-7705-068-2.
- ↑ Adam Dylewski, Historia pieniądza na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: Carta Blanca sp. z o.o. Grupa Wydawnicza PWN, 2011, s. 196, ISBN 978-83-7705-068-2.
- ↑ Borys Paszkiewicz, Podobna jest moneta nasza do urodnej panny. Mała historia pieniądza polskiego, Warszawa: Warszawskie Centrum Numizmatyczne, 2012, s. 155–156, ISBN 978-83-62939-00-8.
- ↑ Słownik Języka Polskiego A. Kryńskiego, s. 960.
- ↑ Adam Dylewski, Od denara do złotego. Dzieje pieniądza w Polsce, Katarzyna Kucharczuk (red.), wyd. pierwsze, Warszawa: CARTA BLANCA sp. z o.o. Grupa Wydawnicza PWN, 2012, ISBN 978-83-7705-206-8.
- ↑ Czesław Kamiński, Jerzy Żukowski, Katalog monet polskich 1697–1763 (Epoka Saska), Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1980, s. 75–81, 298–300.