Gaan na inhoud

Rwanda

Wysig skakels
in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
Republiek Rwanda
Republic of Rwanda (Engels)
République du Rwanda (Frans)
Repubulika y'u Rwanda (Kinyarwanda)
Jamhuri ya Rwanda (Swahili)
Vlag van Rwanda Seël van Rwanda
Vlag Seël
Nasionale leuse:
Ubumwe, Umurimo, Gukunda Igihugu
(Kinyarwanda vir: "Eenheid, Arbeid, Patriotisme")
Volkslied: Rwanda Nziza
(Kinyarwanda vir: "Pragtige Rwanda")
Ligging van Rwanda
Hoofstad Kigali

1°57′S 30°4′O / 1.950°S 30.067°O / -1.950; 30.067

Grootste stad Kigali
Amptelike tale Engels, Frans, Kinyarwanda en Swahili
Regering Unitêre semi-presidensiële
grondwetlike republiek
Paul Kagame
Édouard Ngirente
Onafhanklikheid
• Koninkryk Rwanda
• Rwanda-Burundi
• van België
• Republiek
• Huidige grondwet
11de eeu
1945–1962
1 Julie 1962
1 Julie 1966
26 Mei 2003
Oppervlakte
 - Totaal
 
 - Water (%) 		 
26 338 km2  (144ste)
10 169 myl2
5,3
Bevolking
 - 2019-skatting
 - 2012-sensus
 - Digtheid 		 
12 374 397[1] (76ste)
10 515 973[2]
470 / km2 (22ste)
1 217,3 / myl2
BBP (KKP)
 - Totaal
 - Per capita 		2021-skatting

$34,327 miljard[3]
$2 590[3]

BBP (nominaal)
 - Totaal
 - Per capita 		2021-skatting

$11,035 miljard[3]
$833[3]

MOI (2019) 0,543[4] (160ste)  –  laag
Gini (2016) 43,7[5] –  laag
Geldeenheid Frank (RWF)
Tydsone
 - Somertyd 		SAT (UTC+2)
nie toegepas nie (UTC+2)
Internet-TLD .rw
Skakelkode +250

Rwanda (Engels: [ruːˈɑːndə] of [ruːˈændə], luister (hulp·inligting); Kinyarwanda: U Rwanda, [u.ɾɡwa:.nda], luister (hulp·inligting)), amptelik die Republiek Rwanda (Engels: Republic of Rwanda, Frans: République du Rwanda, Kinyarwanda: Repubulika y'u Rwanda, Swahili: Jamhuri ya Rwanda), is 'n landingeslote land in Sentraal- en Oos-Afrika net suid van die ewenaar. Dit is die digs bevolkte land in Afrika. Nes sy buurstaat Burundi is dit 'n voormalige deelgebied van Duits-Oos-Afrika, wat later as mandaatgebied van die Verenigde Nasies 'n Belgiese administrasie gekry het. Albei lande word deur etniese konflikte tussen die Tutsi-minderheid en die meerderheid van die Hutu geteister. Die Twa vorm die derde etniese groep in daardie lande. Rwanda het in 1962 onafhanklik van België geword. Tussen 500 000 en ’n miljoen mense het in etniese slagtings omgekom, veral gedurende die Rwandese volksmoord van 5 April 1994. Dit is ’n lidland van die Afrika-unie en die Statebond.[6]

Nasa-Satellietbeeld van Rwanda

Rwanda grens aan Uganda, Tanzanië, Burundi en die Demokratiese Republiek die Kongo. Rwanda is in die Groot Mere van Afrika-streek en lê baie hoog; sy geografie word oorheers deur berge in die weste en savanne aan die oostekant, met talle mere regdeur die land. Die klimaat is matig tot subtropies, met twee reënseisoene en twee droë seisoene per jaar. Rwanda beslaan 'n oppervlakte van 26 338 km² en het 'n bevolking van 12 374 397 in 2019 gehad. Die hoofstad en grootste stad is Kigali.

Bevolkingsamestelling

[wysig | wysig bron]
Kaart van Rwanda
Die Rwandese president Paul Kagame
'n Rekonstruksie van die Rwandese koning se paleis by Nyanza

Die bevolking is jonk en oorheersend landelik, met een van die digsbevolkte lande in Afrika. Rwandese kom uit net een kulturele- en taalgroep, die Banyarwanda, hoewel daar binne hierdie groep drie subgroepe is: die Hutu, Tutsi en Twa. Die Twa is die woudbewoners, die pigmee, wat Rwanda se oudste afstammelinge is. Navorsers verskil oor die oorsprong en verskille tussen die Hutu en Tutsi; sommiges glo dat die verskille sy oorsprong het uit die sosiale kastestelsel binne 'n enkele stam, terwyl ander weer glo dat die Hutu en Tutsi afsonderlik, en vanuit verskillende gebiede, in die land aangekom het. Christendom is die grootste geloof in die land en die vernaamste spreektaal is Kinyarwanda, wat deur die meeste Rwandese gepraat word, met Engels en Frans as ampstale. Die president is Paul Kagame van die Rwandese Patriotiese Front (RPF), wat sedert 2000 die land regeer. Korrupsie is min in Rwanda, in vergelyking met sy buurlande, maar menseregteorganisasies reken dat opposisiepartye en vryheid van spraak onderdruk word. Die land is sedert die voor-koloniale tydperk deur 'n opdraggewende administratiewe hiërargie regeer. Rwanda is net een van twee lande ter wêreld waar vroue die meerderheid in die parlement het.

Geskiedenis

[wysig | wysig bron]

Jagter-versamelaars het hul eerste gedurende die steen- en ystertydperke in die gebied gevestig met die Bantoevolke wat hulle gevolg het. Die bevolking is eers in familiegroepe saamgesnoer en later is 'n koninkryk gevorm. Die Koninkryk van Rwanda is sedert die middel-18de eeu deur 'n Tutsi-koning oorheers wat die ander militêr oorwin, die mag gesentraliseer, en later anti-Hutu beleide toegepas het. Die Duitse koloniale ryk het in 1884 Rwanda gekoloniseer as deel van Duits-Oos-Afrika, gevolg deur die Belgiese koloniale ryk wat die land in 1916 gedurende die Eerste Wêreldoorlog beset het. Beide Europese moondhede het deur die konings regeer en 'n pro-Tutsi beleid gevolg. Die Hutu-bevolking het in 1959 in opstand gekom. Hulle het talle Tutsis uitgemoor en uiteindelik daarin geslaag om in 1962 'n onafhanklike Hutu-beheerde staat te stig. In 1990 begin die Rwandese Patriotiese Front onder leiding van die Tutsi 'n burgeroorlog in die land. Vier jaar later slaan Hutu-ekstremiste terug met die 1994 volksmoord toe tussen 500 000 tot 1,3 miljoen Hutus en gematigde Tutsis voor die voet uitgemoor is. Die RPF het die volksmoord met 'n militêre oorwinning tot 'n einde gebring.

Rwanda se ekonomie het swaar gely onder die 1994 Rwandese Volksmoord, maar kon sedertdien daarin slaag om te herstel. Die ekonomie bestaan hoofsaaklik uit bestaansboerdery. Koffie en tee is die vernaamste kontantopbrengste vir die uitvoermark. Toerisme is vinnig besig om toe te neem en die land se vinnigste groeiende mark vir buitelandse valuta. Die land is ook net een van twee lande waar toeriste veilig is om die gorillas in die misberge te besigtig. Musiek en dans is 'n integrale deel van die Rwandese kultuur, in besonder die gebruik van tromme en die goed uitgewerkte intore-dans. Tradisionele kuns- en handwerk word oral in die land bedryf. In Februarie 2017 het Swahili Rwanda se vierde amptelike taal geword, saam met Engels, Frans en Kinyarwanda.[7][8]

Die moderne menslike nedersettings van die hedendaagse Rwanda dateer terug, in sy vroegste tye, na die laaste glasiale tyd, in die Neolitikum-periode van omstreeks 8000 v.C., of uit die periode hierna van omstreeks 3000 v.C.[9] Argeologiese uitgrawings het op bewyse afgekom van yl jagter-versamelaar nedersettings in die laat steentydperk, gevolg deur 'n groter bevolking in die vroeë ystertydperk, waar potte en ysterware gemaak is.[10][11] Hierdie eerste bewoners was die voorsate van die Twa, die pigmee jagter-versamelaars wat vandag nog in Rwanda aangetref word.[12]

Tussen 700 v.C. en 1500 n.C. het 'n aantal van die Bantoevolke na Rwanda migreer en die woud skoongemaak vir landbouverbouing.[12][13] Die woudwonende Twa het die meeste van hul habitat verloor en na die berghange uitgewyk.[14] Historici het verskeie teorieë oor die aard van die Bantoe se migrasie. Een hiervan is dat die eerste setlaars die Hutu was, terwyl die Tutsi later gekom en 'n kenmerkende rasgroep, moontlik van Koesjitiese-oorsprong, in Rwanda geskep het.[15] 'n Alternatiewe teorie is dat die migrasie stadig en stelselmatig was, met die inkomende groepe wat eerder by die bestaande groepe ingeskakel het, as om hulle te oorwin.[12][16] Ingevolge dié teorie het die Hutu- en Tutsi-kenmerke later ontwikkel en was dit eerder 'n klasseverskil as 'n rasverskil.[17][18]

Rwandese volksmoord

[wysig | wysig bron]
Juvénal Habyarimana, president vanaf 1973 tot 1994. Die neerskiet van sy vliegtuig het waarskynlik in 1994 tot die Rwandese volksmoord gelei.
Skedels in die monument van Nyamata by die Rwandese hoofstad Kigali

Sedert 1959 het daar gewelddadige etniese konflik tussen die Hutu en die Tutsi ontstaan as gevolg van politieke verskille. Dit het in 1994 'n hoogtepunt bereik toe bykans een miljoen mense in Rwanda vermoor is. Die een groep het nie die ander lewensruimte in Rwanda gegun nie en 'n bittere haat het tussen die twee faksies ontstaan. Wedersydse moorde het plaasgevind. Die konflik is in die meeste gevalle nie met bomme en gewere besleg nie, maar met pangas. Mans, vroue en kinders is voor die voet doodgekap. Een van die ergste gevalle van massamoord was toe honderde mense met pangas tereggestel is en die lyke in 'n kerk gelaat is om as afskrikmiddel te dien.

Ekonomie

[wysig | wysig bron]
Teeveldwerkers in Rwanda

Oeste uit bestaansboerdery in die land sluit matoke (groen piesangs) in wat meer as 'n derde van Rwanda se landbougrond beslaan, asook aartappels, bone, patats, kassawe, koring en mielies.[19] Koffie en tee is die vernaamste kontantgewasse vir die uitvoermark. Die hoogte bo seespieël, steil hoogtes en vulkaniese grond skep uitstekende toestande vir koffie- en teeverbouing. Rwanda se bestaan uit die uitvoer van landbouprodukte maak die land baie kwesbaar vir die wisselende internasionale pryse van landbouprodukte.[20] Diere wat in die land voorkom is beeste, bokke, skape, varke, hoenders en konyne wat wissel in getalle soos die landelike omgewing afwissel.[21] Die produseringsproses is hoofsaaklik tradisioneel van aard, hoewel daar 'n hele paar intensiewe suiwelplase rondom Kigali is.[21] 'n Tekort aan landbougrond en water, onvoldoende en swak gehalte van voer vir die diere en knaende epidemies en swak veeartsenydienste striem die suiwelbedryf baie erg. Daar word op die mere gehengel, maar die vis is baie uitgedun en daar word deesdae lewendige vis ingevoer om die visbedryf weer aan die gang te kry.[22]

Sport

[wysig | wysig bron]
Die Rwandese en Ugandese nasionale krieketspanne in Desember 2020

Krieket word as een van die vinnigste groeiende sportsoorte in Rwanda beskou.[23] Dié sport het in gewildheid toegeneem toe vlugtelinge uit Kenia, waar hulle dié sport aangeleer het, begin terugkeer.[24][25] Die Rwandese Krieketvereniging (RCA) is in 1999 gestig en in 2003 deur die Internasionale Krieketraad erken. Die ontwikkeling van die sport in die land is ondersteun deur die VK-gebaseerde liefdadigheidsorganisasie Krieket Sonder Grense, wat daarop gemik is om Vigs/MIV-bewustheid deur die spel te verbeter,[26] en deur die Marylebone-krieketklub se stigting. Laasgenoemde ondersteun 'n projek om 'n nasionale krieketveld by die buitewyke van Kigali op te rig.[23][25] Rwanda se lidmaatskap in die Britse Statebond het ook gehelp om krieket in die land gewild te maak, met beide mans en vroue wat dit by weeshuise, skole, universiteite en krieketklubs speel.[25]

Verwysings

[wysig | wysig bron]
  1. ↑ (en) "Size of the resident population". Nasionale Instituut vir Statistiek van Rwanda. 2019. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 29 Mei 2016. Besoek op 4 April 2020.
  2. ↑ (en) "The General Census of Population and Housing, Rwanda" (PDF). Nasionale Sensusdiens. Februarie 2003. Geargiveer (PDF) vanaf die oorspronklike op 16 April 2014. Besoek op 4 Augustus 2014.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 (en) "Rwanda". Internasionale Monetêre Fonds. Oktober 2021. Besoek op 16 Januarie 2022.
  4. ↑ (en) "Human Development Report 2020" (PDF). United Nations Development Programme. 2020. Besoek op 16 Januarie 2022.
  5. ↑ (en) "Rwanda". Wêreldbank. Besoek op 16 Januarie 2022.
  6. ↑ HAT Taal-en-feitegids, Pearson, Desember 2013, ISBN 978-1-77578-243-8
  7. ↑ (en) "MPs approve law making Swahili official language". The New Times. 9 Februarie 2017. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 9 Oktober 2019. Besoek op 28 Januarie 2018.
  8. ↑ (en) "Rwanda moves to make Swahili its fourth official language". Africa News. 10 Februarie 2017. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 9 Oktober 2019. Besoek op 28 Januarie 2018.
  9. ↑ Chrétien 2003, p. 44.
  10. ↑ Dorsey 1994, p. 36.
  11. ↑ Chrétien 2003, p. 45.
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 Mamdani 2002, p. 61.
  13. ↑ Chrétien 2003, p. 58.
  14. ↑ King 2007, p. 75.
  15. ↑ Prunier 1995, p. 16.
  16. ↑ Mamdani 2002, p. 58.
  17. ↑ Chrétien 2003, p. 69.
  18. ↑ Shyaka, pp. 10–11.
  19. ↑ Our Africa.
  20. ↑ WTO 2004.
  21. ↑ 21,0 21,1 MINAGRI 2006.
  22. ↑ Namata 2008.
  23. ↑ 23,0 23,1 (en) Stephanie Aglietti (11 September 2014). "Rwanda cricket, growing a game of hope". Yahoo Sports. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 18 Januarie 2022. Besoek op 16 Januarie 2022.
  24. ↑ (en) "Why cricket is gaining in popularity in Rwanda". BBC. 24 Desember 2014. Besoek op 16 Januarie 2022.
  25. ↑ 25,0 25,1 25,2 (en) Isabelle Duncan (2013). Skirting the Boundary: A History of Women's Cricket. Londen: Robson Press. ISBN 978-1-84954-546-4.
  26. ↑ (en) Bonnie Mugabe (10 Februarie 2014). "Cricket Without Borders return to Rwanda". The New Times. Besoek op 16 Januarie 2022.

Bronne

[wysig | wysig bron]
Algemeen

Eksterne skakels

[wysig | wysig bron]
Algemeen
Toerisme


Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Rwanda&oldid=2712000"