Yəhudilər
(Yəhudi səhifəsindən yönləndirilmişdir)
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| I sıra: Eynşteyn, Marks, Freyd, Spinoza II sıra: Yosef, Musa, İsa, Nagid III sıra: Montefiore, Zukerberq, Qadot, Rotşild IV sıra: Ford, Yohansson, Streyzand, Spilberq | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Ümumi sayı | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 15.7 mln | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Yaşadığı ərazilər | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Dili | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Dini | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Yəhudilər ya da Cuhudlar[1] (köhnə mənbələrdə Ebrəçilər) (ivr. יהודים) — qədim İsrail çarlığında yaşamış əhalidən yaranan xalq. Faktiki olaraq dünyanın bütün ölkələrində yaşayırlar. 1948-ci ildən yəhudi dövləti — İsrail də mövcuddur. Sayı təqribən 14 mln. nəfər (2006-cı il rəqəmi), onlardan 40%-i İsraildə, 35%-i isə ABŞ-də yaşayır. Ənənəvi dini iudaizmdir. İsraildə rəsmi dövlət dili ivritdir. Ayrı-ayrı ölkələrdə spesifik yəhudi dilləri var. Onlardan ən çoxsaylısı alman dil qrupuna daxil olan idişdir.
  |
|
Yəhudilik fəlsəfəsi
Dini mətnlər
Müqqədəs şəhərlər
Dini şəxsiyyətlər
Musəvilik həyat tərzi
Məktəblər
Dini rollar
Dini tikililər
Etnik bölünmələr
Musəvi məzhəbləri
Dini obyektlər
Digər dinlərlə əlaqələr
|
Yəhudiliyin əlamətləri
[redaktə | mənbəni redaktə et]Yəhudiliyin əlamətlərini müəyyənləşdirən ən qədim mənbə yəhudi hüququ olan halaxadır. O qanun yaradan Talmudun qərarları əsasında yaranıb. Halaxaya görə, "yəhudi o adamdır ki, anası yəhudidir, ya da yəhudi qaydalarına görə yəhudi adlanıb (qiyur)"
Yəhudi diasporlarının tarixi
[redaktə | mənbəni redaktə et]Diasporlar tədricən ardıcıllıqla bir neçə əsas mərkəz şəklində formalaşmışlar. Edot adlanan etnik yəhudilər dil və məişət cəhətcə fərqlənmişlər:
- Bavli (Mesopotamiya, Cənubi Qafqaz) — V–XI əsrlər;
- Sefardlar (Pireney yarımadası) — b.ə.əvvəli — 1492;
- Aşkenazlar (Mərkəzi Almaniya, Şərqi Avropa) — X əsr-XX əsrin ortası.
İkinci dünya müharibəsi ərəfəsində və dövründə altı milyona qədər yəhüdi öldürülüb (bax: Holokost).
Məşhur yəhudilər
[redaktə | mənbəni redaktə et]- Albert Eynşteyn-almaniyalı alim,fizik
- Robert Oppenheymer-amerikalı alim,Atom bombasının yaradıcısı.
- Teodor Hertsl-"yəhudi dövləti" fikrini ilk dəfə ortalığa atan şəxs və ümumiyyətlə yəhudi siyasətini müəyyənləşdirən,sionizmin banisi olan şəxs.
- Natali Portman-amerikalı aktrisa.
- Avraam Linkoln-ABŞ-nin 1860–1865-cı illərdə prezidenti.
- Xəyyam Nisanov-Azərbaycanlı müğənni.
- Miloş Zeman-Çexiya prezidenti.
- Petro Poroşenko-Ukraynanın IV prezidenti,əsl soyadı Valtsmandır.
- Aleksandr Qroysman-Ukraynanın baş naziri.
- Arseni Yatsenyuk-Ukraynanın keçmiş baş naziri.
- Alla Puqaçova-Rusiyalı müğənni.
- Qolda Meyer-İsrailin baş naziri.
- Məsud Bərzani-İraq Kürdüstanının 2005–2017-ci illərdə prezidenti.Ümumiyyətlə Bərzanilər ailəsi yəhudi mənşəlidirlər.
- Vladimir Lenin-SSRİ-nin qurucusu.Anası yəhudi idi və buna görə Lenini yəhudi qaydasına görə yəhudi saymaq olar.
- Benedikt Spinoza-Niderlandlı(Hollandiyalı)filosof.
- Yevda Abramov – Azərbaycan Milli Məclisinin deputatı.
- Albert Aqarunov – Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı
Yayılması və sayı
[redaktə | mənbəni redaktə et]Sayı təqribən 14 milyon nəfər hesab edilir.
Ən böyük yəhudi icmaları (60 min nəfərdən çox) aşağıdakı ölkələrdədir:
- İsrail — 7, 200 mln.nəfər (2008-ci il; keçmiş SSRİ-dən təqribən 1,120 mln.nəfər)
- ABŞ — 6, 300 mln.nəfər (keçmiş SSRİ-dən təqribən 400 min)[2]
- Fransa — 575 min nəfər
- Argentina — 400 min nəfər
- Kanada — 348,6 min nəfər (2001-ci il)
- Böyük Britaniya — 300 min nəfərdən çox
- Almaniya — 250 min nəfər (keçmiş SSRİ-dən təqribən 216 min) (2004-cü il).[3]
- Rusiya — 233,4 min nəfər. (2002-ci il).[4]
- Ukrayna — 104 min nəfər (2001-ci il)
- Avstraliya — 90 min
- CAR — 89 min
- Braziliya — 87 min (2000-ci il)
Mütəşəkkil yəhudi icmaları dünyanın 110 ölkəsində var.
Həmçinin bax
[redaktə | mənbəni redaktə et]İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ https://www.azleks.az/online-dictionary/cuhud?s=my Arxivləşdirilib 2022-03-21 at the Wayback Machine cuhud [cuhut] Bax: yəhudi.
- ↑ "Global Jewish population hits 15.7 million ahead of new year, 46% of them in Israel | the Times of Israel". The Times of Israel. 2023-12-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-12-25.
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2007-10-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-04-15.
- ↑ Итоги Всероссийской переписи населения 2002 года. В 14 т. М., 2004
Ədəbiyyat
[redaktə | mənbəni redaktə et]- Гительман Ц. Беспокойный век: Евреи России и Советского Союза с 1881 г. до наших дней. М.: — Новое литературное обозрение, 2008. — 512 с. — ISBN 978-5-86793-576-4
- Н. И. Рутберг, И. Н.Пидевич. Евреи и еврейский вопрос в литературе советского периода. Хронологически-тематический указатель литературы, М.: Грант, 2000. — 598 с. — ISBN 5-89135-135-8
- Евреи в России: История и культура. Сборник научных трудов — ред. Д. А. Эльяшевич. СПб, Издание Петербургский еврейский университет, 1998. — 394 с. — ISBN 5-88976-004-1
- Мудрость еврейского народа в пословицах и поговорках. Феникс, Ростов-на-Дону, 2008.
Vikianbarda Yəhudilər ilə əlaqəli mediafayllar var.
- Süleyman SAYAR. YAHUDİ KARAKTERİ(Tarihî ve Sosyo-Psikolojik Bir Yaklaşım). ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ. İLÂHİYAT FAKÜLTESİ. Sayı: 9, Cilt: 9, 2000.
- Rabi Benjamin Blech. Geçmişten Günümüze YAHUDİ TARİHİ VE KÜLTÜRÜ. Eylül 2004. — 447 s. — ISBN 975-7304-82-4
- Israel SHAH. YAHUDİ TARİHİ, YAHUDİ DİNİ. ANKA YAYlNLARI : 31. DİNLER TARİHİ: 3. İstanbul 2004. — 192 s. — ISBN 975-6628-32-4
- Məlikov, Ə. İudaizmin tarixi, inancları və təriqətləri // Gənc Tədqiqatçı Elmi-praktiki jurnal, Vol. IX. 15.06.2023, №2, səh.135-145 (http://dx.doi.org/10.13140/RG.2.2.25280.34561)
Xarici keçidlər
[redaktə | mənbəni redaktə et]- История еврейского народа Arxivləşdirilib 2010-03-05 at the Wayback Machine
- Статья "Евреи" С. И. Лучицкая. // Словарь средневековой культуры. 23 илл.
- Еврейский Фонд Украины Arxivləşdirilib 2009-05-11 at the Wayback Machine
- Евреи в Библии — статья на сайте "Библия-центр"
- Ваад Украины Arxivləşdirilib 2009-04-15 at the Wayback Machine
- История и культура евреев на сайте Конгресс Национальных Общин Украины
- Раввин Адин Штейнзальц. "Что такое еврей" Arxivləşdirilib 2010-01-10 at the Wayback Machine
- Еврейский век. Полемика вокруг книги Юрия Слезкина "Эра Меркурия. Евреи в современном мире"
- Передача "Не так" радиостанции "Эхо Москвы" с обсуждением книги Юрия Слезкина "Эра Меркурия. Евреи в современном мире"
- Joshua Project – Unreached Peoples of the World : Jews