İçeriğe atla

Ölüm cezası

Bağlantıları değiştir
Kontrol Edilmiş
Vikipedi, özgür ansiklopedi
(İdam sayfasından yönlendirildi)
Makale serilerinden
Ölüm cezası
Ülkelere göre cezanın kullanımı
Etkin infaz yöntemleri
Eski infaz yöntemleri
İlgili konular

Ölüm cezası olarak da bilinen ve daha önce adli cinayet olarak adlandırılan idam cezası,[1][2] bir suçun cezası olarak bir kişinin öldürülmesinin devlet tarafından onaylanmış uygulamasıdır ve genellikle kişinin söz konusu cezayı gerektiren normları ihlal etmekten sorumlu olduğu sonucuna varmak için yetkili, kurallarla yönetilen bir süreci takip eder. Bir suçlunun bu şekilde cezalandırılmasını emreden hüküm, ölüm cezası olarak bilinir ve cezanın yerine getirilmesi eylemi infaz olarak adlandırılır. Ölüm cezasına çarptırılan veya infaz edilmeyi bekleyen mahkumlara "idam mahkumu" denir. Etimolojik olarak idam terimi (Latince: caput, "baş" anlamına gelen Latince: capitalis kelimesinden türetilmiştir), kafa kesme yoluyla infaz anlamına gelir,[3] ancak infazlar asma, vurma, zehirli iğne, taşlama, elektrik verme ve gaz verme gibi birçok yöntemle gerçekleştirilir.

Ölümle cezalandırılan suçlar, genellikle ağır ceza suçları olmakla birlikte, ülkelerdeki yargı yetkisine göre değişiklik göstermektedir. Genellikle suikast, toplu katliam, çocuk cinayeti, ağırlaştırılmış tecavüz, terörizm, uçak kaçırma, savaş suçları, insanlığa karşı suçlar ve soykırım gibi bir kişiye karşı işlenen ciddi suçların yanı sıra, hükümeti devirmeye teşebbüs, vatana ihanet, casusluk, isyan ve korsanlık gibi devlete karşı işlenen suçları da içerir. Ayrıca bazı durumlarda uyuşturucu kaçakçılığı, uyuşturucu ticareti ve uyuşturucu bulundurmanın yanı sıra tekerrür, ağırlaştırılmış soygun ve adam kaçırma eylemleri de idamlık suçlar veya artırımlardır. Bununla birlikte eyaletler, siyasi veya dini inanç ve uygulamalar, kişinin kontrolü dışındaki bir durum veya herhangi bir önemli yargı süreci prosedürü uygulamadan, geniş bir davranış yelpazesi için cezalandırıcı infazlar da uygulamıştır. Adli cinayet, masum bir kişinin idam cezası yoluyla kasıtlı ve önceden planlanmış bir şekilde öldürülmesidir. Örneğin, 1936-1938 Büyük Temizlik döneminde Sovyetler Birliği'nde yapılan göstermelik yargılamaları takiben gerçekleştirilen infazlar siyasi baskının bir aracıydı.

2022 yılının sonları itibarıyla 53 ülkede idam cezası devam ederken, 111 ülke tüm suçlar için hukuken idam cezasını tamamen kaldırdı, yedi ülke adi suçlar için idam cezasını kaldırdı (savaş suçları gibi özel durumlar için devam ettirirken) ve 24 ülke ise uygulamada idam cezasını kaldırdı.[4][5] Ülkelerin çoğunluğu idam cezasını kaldırsa da, dünya nüfusunun %60'ından fazlası Çin, Hindistan, Amerika Birleşik Devletleri, Singapur, Endonezya, Pakistan, Bangladeş, Nijerya, Mısır, Suudi Arabistan, İran, Japonya ve Tayvan gibi idam cezasının devam ettiği ülkelerde yaşamaktadır.[6][7][8][9]

Ölüm cezası tartışmalı bir konudur ve birçok kişi, kuruluş ve dini grup bu cezanın etik açıdan uygun olup olmadığı konusunda farklı görüşlere sahiptir. Uluslararası Af Örgütü, ölüm cezasının insan haklarını, özellikle de "yaşam hakkı ve işkence ya da zalimane, insanlık dışı ya da aşağılayıcı muamele ya da cezaya maruz kalmadan yaşama hakkını" ihlal ettiğini beyan etmektedir.[10] Bu haklar, Birleşmiş Milletler tarafından 1948 yılında kabul edilen İnsan Hakları Evrensel Bildirisi kapsamında korunmaktadır. Avrupa Birliği'nde (AB), Avrupa Birliği Temel Haklar Bildirgesi'nin 2. maddesi, idam cezasının uygulanmasını yasaklamaktadır.[11] Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nin 13. protokolü aracılığıyla 46 üye ülkesi bulunan Avrupa Konseyi, üyeleri tarafından ölüm cezasının kullanılmasını tamamen ortadan kaldırmaya çalışmıştır. Ancak bu sadece protokolü imzalayan ve onaylayan üye ülkeleri etkilemektedir ve bu ülkeler arasında Ermenistan ve Azerbaycan bulunmamaktadır. Birleşmiş Milletler Genel Kurulu, 2007-2020 yılları arasında,[12] nihai olarak kaldırılması amacıyla infazlar konusunda küresel bir moratoryum çağrısında bulunan bağlayıcı olmayan sekiz karar kabul etti.[13]

Tarihi

[değiştir | kaynağı değiştir]
Anarşist Auguste Vaillant, Fransa'da giyotinle idam edilmek üzereyken, 1894.

Suçluların ve muhaliflerin idam edilmesi, dünya üzerindeki medeniyetlerin başlangıcından bu yana neredeyse tüm toplumlar tarafından kullanıldı.[14] 19. yüzyıla kadar, gelişmiş hapishane sistemleri olmadan suçluların caydırılmasını ve etkisiz hale getirilmesini sağlamak için çoğu zaman uygulanabilir bir alternatif yoktu.[15] Modern zamanlar öncesinde infazlar, genellikle kırma tekerleği, omurga kesme, testere ile kesme, asma, kurşuna dizme, kazıkta yakma, çarmıha germe, derisini yüzme, yavaş yavaş dilimleme, canlı canlı kaynatma, kazığa oturtma, mazzatello, silahla üfleme, schwedentrunk ve skafizm gibi acı verici yöntemlerle işkenceyi içeriyordu. Sadece efsanelerde yer alan diğer yöntemler arasında kan kartalı ve pirinç boğa bulunmaktadır.

Resmî infazın kullanımı kayıtlı tarihin başlangıcına kadar uzanmaktadır. Çoğu tarihî kayıt ve çeşitli ilkel kabile uygulamaları, ölüm cezasının adalet sistemlerinin bir parçası olduğunu göstermektedir. Kabahatler için verilen toplumsal cezalar genellikle kabahatli tarafından kan parası tazminatı, bedensel ceza, uzak durma, sürgün ve idamı içeriyordu. Kabile toplumlarında tazminat ve uzak durma genellikle bir adalet biçimi olarak yeterli görülmekteydi.[16] Komşu kabileler, klanlar ya da topluluklar tarafından işlenen suçlara verilen karşılık resmî özür, tazminat, kan davası ve kabile savaşlarını içermekteydi.

İdam cezasını uygulayan ülkelerin çoğunda bu ceza cinayet, terörizm, savaş suçları, casusluk, vatana ihanet ya da askeri yargının bir parçası olarak uygulanmaktadır. Bazı ülkelerde, tecavüz, zina, ensest, sodomi ve hayvanlarla cinsel ilişki gibi cinsel suçlar, Hudud, Zina ve Kısas gibi dini suçlar ve irtidat (devlet dininden resmî olarak vazgeçme), küfür, moharebeh, hirabah, Fasad, Mofsed-e-filarz ve büyücülük gibi suçlar ölüm cezası taşımaktadır. Ölüm cezasının uygulandığı pek çok ülkede uyuşturucu kaçakçılığı ve genellikle uyuşturucu bulundurmak da idamlık bir suçtur. Çin'de insan kaçakçılığı, ciddi yolsuzluk vakaları ve malî suçlar ölüm cezası ile cezalandırılmaktadır. Dünyanın dört bir yanındaki ordularda, askeri mahkemeler korkaklık, firar, itaatsizlik ve isyan gibi suçlar için ölüm cezaları verdi.[17]

Antik tarih

[değiştir | kaynağı değiştir]
Hıristiyan Şehitlerinin Son Duası, Jean-Léon Gérôme (1883). Roma Sirki Maximus .

Kan davalarının aşiret hakemliğinde çözümlenmesi, genellikle dini bağlamda yapılan barış anlaşmalarını ve tazminat sistemini içermekteydi. Tazminat, maddî (örneğin sığır, köle, toprak) tazminat, gelin ya da damat değişimi ya da kan borcunun ödenmesini içerebilen ikame ilkesine dayanıyordu. Uzlaşma kuralları hayvan kanının insan kanının yerini almasına, mülk ya da kan parası transferine ya da bazı durumlarda bir kişinin idam edilmesinin teklif edilmesine izin verebiliyordu. İdam için teklif edilen kişinin suçun asıl faili olması gerekmiyordu çünkü sosyal sistem bireylere değil kabilelere ve klanlara dayanıyordu. Kan davaları, İskandinavların yaptığı gibi toplantılarda düzenlenebilirdi. Kan davalarından türeyen sistemler daha gelişmiş hukuk sistemlerinin yanında varlığını sürdürebilir ya da mahkemeler tarafından tanınabilir. Kan davasının daha modern inceliklerinden biri de düellodur.

Vaftizci Yahya'nın kafasının kesilmesi, Julius Schnorr von Karolsfeld'in gravürü, 1860

Dünyanın belirli bölgelerinde eski cumhuriyetler, monarşiler veya kabile oligarşileri şeklinde uluslar ortaya çıktı. Bu uluslar genellikle ortak dil, din ya da aile bağlarıyla birleşmişlerdir. Dahası, bu ulusların genişlemesi genellikle komşu kabilelerin ya da ulusların fethedilmesiyle gerçekleşmiştir. Sonuç olarak, çeşitli kraliyet sınıfları, soylular, çeşitli halk ve köleler ortaya çıktı. Buna bağlı olarak, kabile hakemliği sistemleri, "kabileler" yerine farklı "sosyal sınıflar" arasındaki ilişkiyi resmîleştiren daha birleşik bir adalet sisteminin içine gömüldü. En eski ve en ünlü örnek, farklı sınıf ya da gruptaki mağdur ve faillere göre farklı ceza ve tazminatlar belirleyen Hammurabi Kanunları'dır. Tevrat ve Eski Ahit, cinayet, adam kaçırma, büyü yapma, Şabat'ı ihlâl etme, dine küfretme ve çok çeşitli cinsel suçlar için ölüm cezası öngörmektedir.[18]

Bir başka örnek de, geleneksel sözlü hukukun yerini alan Atina hukuk sisteminin ilk kez M.Ö. 621 yılında Drakon tarafından yazıya döküldüğü Antik Yunan'dan gelmektedir. Ölüm cezası özellikle geniş bir suç yelpazesi için uygulanmaktaydı, ancak Solon daha sonra Drakon'un kanununu yürürlükten kaldırarak yeni kanunlar yayınladı ve ölüm cezasını yalnızca kasıtlı cinayet için ve yalnızca kurbanın ailesinin izniyle korudu. Draconian kelimesi Drakon'un kanunlarından gelmektedir. Romalılar da ölüm cezasını çok çeşitli suçlar için kullandılar.[19]

Antik Yunan

[değiştir | kaynağı değiştir]
Sokrates'in Ölümü (1787), New York City'deki Metropolitan Sanat Müzesi'nde

Küresel dağılım

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ülke İdam sayısı

(2018)[20]

 Çin &İfade hatası: Beklenmedik / operatörü.İfade hatası: Beklenmedik / operatörü.İfade hatası: Beklenmedik / operatörü.İfade hatası: Beklenmedik / operatörü.İfade hatası: Beklenmedik / operatörü.İfade hatası: Beklenmedik / operatörü.İfade hatası: Beklenmedik / operatörü.İfade hatası: Beklenmedik / operatörü.İfade hatası: Beklenmedik / operatörü.İfade hatası: Beklenmedik / operatörü.İfade hatası: Beklenmedik / operatörü.İfade hatası: Beklenmedik / operatörü.İfade hatası: Beklenmedik / operatörü.İfade hatası: Beklenmedik / operatörü.İfade hatası: Beklenmedik / operatörü.0.0000001.000+
 İran &0000000000000253.000000253+
 Suudi Arabistan

.

&0000000000000149.000000149
 Vietnam &0000000000000085.00000085+
 Irak &0000000000000052.00000052+
 Mısır &0000000000000043.00000043+
 ABD &0000000000000025.00000025
 Japonya &0000000000000015.00000015
 Pakistan &0000000000000014.00000014+
 Singapur &0000000000000013.00000013
 Somali &0000000000000013.00000013
 Güney Sudan &0000000000000007.0000007+
 Belarus &0000000000000004.0000004+
 Yemen &0000000000000004.0000004+
 Afganistan &0000000000000003.0000003
 Botsvana &0000000000000002.0000002
 Sudan &0000000000000002.0000002
 Tayvan &0000000000000001.0000001
 Tayland &0000000000000001.0000001
 Kuzey Kore Bilinmiyor

Gelişmiş ülkeler arasında yalnızca Amerika Birleşik Devletleri, Japonya, Güney Kore, Tayvan ve Singapur'da ölüm cezası hâlen yürürlüktedir. Avrupa ve çoğu Latin Amerika devletlerinde ölüm cezasını yürürlükten kaldırmıştır. Avrupa kıtasında ise sadece Belarus ve Rusya'da ölüm cezası vardır. Bunlardan Belarus'ta cezalar infaz edilmekteyken Rusya'da ise moratoryum nedeniyle cezalar askıya alınmıştır. Avrupa ve Latin Amerika haricinde, gelişmemiş ve demokratik olmayan ülkelerde ölüm cezasının kullanımı yaygındır.

Ölüm cezasının küresel dağılımı (2005/06 itibarıyla).
  Bütün suçlar için kaldırılmıştır (98)
  Özel durumlar hariç bütün suçlar için kaldırılmıştır (7)
  Yürürlüktedir, ama son 10 yıl içinde kullanılmamıştır (35)
  Ölüm cezası yürürlüktedir (58)

Tartışma

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ölüm cezası karşıtlığı

[değiştir | kaynağı değiştir]
Zarmeena adındaki bir kadının Taliban tarafından Kâbil'de Ghazi Stadyumu'nda halka açık şekilde infazı (16 Kasım 1999)[21]

Ölüm cezası karşıtları, idam cezasının Evrensel İnsan Hakları'nın 5. maddesini ihlal ettiğini savunur. 5. maddeye göre "Hiç kimseye işkence yapılamaz ya da zalimce, insanlık dışı veya aşağılayıcı muamele uygulanamaz." Karşıtlar ayrıca suçluları suç işlemekten caydırmadığını öne sürer. Örneğin, ölüm cezasını destekleyen ABD ölüm cezasına karşıt Avrupa ülkelerine göre daha yüksek bir suç oranına sahiptir. Ölüm cezası, bazı kişiler infazlarına dakikalar kala ortaya çıkan yeni deliller sebebiyle affedilmiş, beraat etmiş veya yeni dava açmalarına izin verilmiş olması bakımından eleştirilmiştir. Amerika'da ölüm cezasının 1976 yılında yeniden yürürlüğe girmesinden bu yana yaklaşık 100 kişi idamdan kurtulmuştur. DNA kanıtları idam davalarının çok azında mevcut olmasına rağmen, Amerika'da 1992 yılından bu yana, senede birden fazla kişinin beraat etmesine sebep olmuştur.[22] Birleşik Krallık'ta yakın zamanda yeniden gözden geçirilen davalar, 1950 ve 1953 yıllarında idam edilenler arasında, bir kişinin af edilmesi ve üç kişinin de beraati ile sonuçlanmıştır.

Hindistan'da idam yöntemi olarak suçluların fillerin ayakları altında ezilerek parçalanması

Şiddetle yanıt verilince, ölüm cezasının kaldırılmasını destekleyen bazı kişiler toplumun daha şiddetli bir hale geleceğine inanmakta olup, ölüm cezasının devlet tarafından uygulanan bir şiddet haline geldiğini savunurlar. Suç işlemiş insanların doğru yolu bulup toplumun yeniden bir parçası olmalarının engellenmesi, idam mahkûmlarının duygusal nedenlerle ölmek istememeleri ve bunun insan haklarını ihlal etmesi, bir yerlerde birilerinin idam edildiğini bilmenin toplum için bir vicdan azabı yaratması, vahşice idam yöntemleri insanlarda psikolojik zarara yol açması, idam mahkûmlarının kaybedecek hiçbir şeyleri olmadığı için isyan edip gardiyanlara zarar verebilmeleri ve müebbet hapis gibi bir seçenek varken idamın "insanlık dışı" olması idam karşıtı bireylerce öne sürülen ve savunulan diğer nedenlerdir.[kaynak belirtilmeli]

Ünlü karşıtlar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ölüm cezası destekçiliği

[değiştir | kaynağı değiştir]
Alman Köylü Savaşı'nda köylülerin lideri Jakob Rohrbach'ın yakılışı

İdam destekçileri, ölüm cezasının ileride cinayet işlenmesine karşı caydırıcı olduğunu savunur. Bazı ölüm cezası destekçileri; esas olan suçluları veya suç işlemeye niyetleri olanları caydırmak değil, insanların vicdanındaki adaleti ve adalete olan güveni sağlamak olduğunu öne sürmektedir.[kaynak belirtilmeli] Suçlu, cinayet işlediğinde kendi yaşama hakkını kaybetmiştir ve bu nedenle yaşamaya layık değildir. Suçlunun yaşamasına izin verilmediği takdirde mağdur aile, adaletin yerine geldiğine inanır.[kaynak belirtilmeli]

Ünlü destekçiler

[değiştir | kaynağı değiştir]

İdam yöntemleri

[değiştir | kaynağı değiştir]
ABD'de kullanılan elektrikli sandalye

Galeri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Shipley, Maynard (1906). "The Abolition of Capital Punishment in Italy and San Marino". American Law Review. 40 (2): 240-251. 4 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Aralık 2023 – HeinOnline vasıtasıyla. 
  2. ^ Grann, David (3 Nisan 2018). Killers of the Flower Moon: The Osage Murders and the Birth of the FBI. Vintage Books. s. 153. ISBN 978-0-307-74248-3. OCLC 993996600. 
  3. ^ Kronenwetter 2001, s. 202
  4. ^ "Abolitionist and Retentionist Countries as of July 2018" (PDF). Amnesty International. 8 Nisan 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Aralık 2018. 
  5. ^ "Death Sentences and Executions 2020" (PDF). Amnesty International. 9 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2021. 
  6. ^ "Death Penalty". Amnesty International. 22 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ağustos 2016. 
  7. ^ "India: Death penalty debate won't die out soon". Asia Times. 13 Ağustos 2004. 20 Ağustos 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ağustos 2010. 
  8. ^ "Legislators in U.S. state vote to repeal death penalty". International Herald Tribune. 29 Mart 2009. 16 Mart 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ağustos 2010. 
  9. ^ "The Death Penalty in Japan". International Federation for Human Rights. 28 Ağustos 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ağustos 2010. 
  10. ^ Das, J.K. (2022). Human rights law and practice, second edition. PHI Learning Pvt. Ltd. s. 192. ISBN 978-81-951611-6-4. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2022. 
  11. ^ "Charter of Fundamental Rights of the European Union" (PDF). European Union. 29 Mayıs 2010 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ağustos 2010. 
  12. ^ A Record 120 Nations Adopt UN Death-Penalty Moratorium Resolution 12 Eylül 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., 18 Aralık 2018, Death Penalty Information Center
  13. ^ "moratorium on the death penalty". United Nations. 15 Kasım 2007. 27 Ocak 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ağustos 2010. 
  14. ^ "Criminal Justice: Capital Punishment Focus". criminaljusticedegreeschools.com. 27 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ağustos 2017. 
  15. ^ "Furman v. Georgia – MR. JUSTICE BRENNAN, concurring". law.cornell.edu. 18 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Temmuz 2017. When this country was founded, memories of the Stuart horrors were fresh and severe corporal punishments were common. Death was not then a unique punishment. The practice of punishing criminals by death, moreover, was widespread and by and large acceptable to society. Indeed, without developed prison systems, there was frequently no workable alternative. Since that time, successive restrictions, imposed against the background of a continuing moral controversy, have drastically curtailed the use of this punishment. 
  16. ^ So common was the practice of compensation that the word murder is derived from the French word mordre (bite) a reference to the heavy compensation one must pay for causing an unjust death. The "bite" one had to pay was used as a term for the crime itself: "Mordre wol out; that se we day by day." – Geoffrey Chaucer (1340-1400), The Canterbury Tales, The Nun's Priest's Tale, l. 4242 (1387-1400), repr. In The Works of Geoffrey Chaucer, ed. Alfred W. Pollard, et al. (1898).
  17. ^ "Shot at Dawn, campaign for pardons for British and Commonwealth soldiers executed in World War I". Shot at Dawn Pardons Campaign. 3 Temmuz 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2006. 
  18. ^ Tekvin 9:6, "Whosoever sheds the blood of man, by man shall his blood be shed."
  19. ^ "capital punishment (law) – Britannica Online Encyclopedia". Britannica.com. 22 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Aralık 2012. 
  20. ^ Death sentences and executions 2018 (PDF). Londra: Amnesty International. 2019. 25 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 31 Ocak 2021. 
  21. ^ "Who Was the Afghan Mom Executed by Taliban?". ABC News. 2 Ekim 2002. 17 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Şubat 2015. 
  22. ^ "Arşivlenmiş kopya". 23 Nisan 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2006. 
  23. ^ a b c d e Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; UAÖ isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
Vikipedi'nin kardeş projelerinden
Ölüm cezası
hakkında daha fazla bilgi edinin
Commons'ta ara Commons'ta dosyalar
Vikisöz'de ara Vikisöz'de alıntılar

Ölüm cezasına karşı bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ölüm cezasını destekleyen bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Ölüm_cezası&oldid=33502375" sayfasından alınmıştır