Hariphunchai, hoặc Haribhunjaya (tiếng Pali: Haripunjaya; Hán-Việt: Ha Lợi Bôn Sai 哈利奔猜) là một vương quốc cổ của người Môn tồn tại suốt nhiều thế kỷ tại nơi là miền Bắc Thái Lan ngày nay. Kinh đô của vương quốc này ở nơi nay là Lamphun. Theo các cuốn sử ký CamadevivamsaJinakalamali, thành phố được thành lập bởi một thầy tu tên là Suthep vào năm 661, và thủ lĩnh người Môn ở nơi nay là Lopburi cho con gái mình là Jamadevi làm hoàng hậu của Hariphonchai. Tuy nhiên, các bằng chứng khảo cổ cho thấy vương quốc này thành lập sớm nhất cũng chỉ có thể từ khoảng năm 750. Vào thời điểm ấy, khu vực miền Trung Thái Lan ngày nay là địa bàn của các thành bang Môn mà ngày nay gọi chung là Dvaravati. Hoàng hậu Jamadevi sinh đôi, người anh làm thủ lĩnh Lamphun, người em làm thủ lĩnh Lampang cạnh đó.

Cương vực của Haribhunjaya.
LỊCH SỬ THÁI LAN

Thời tiền sử
Thời sơ sử
Trước khi người Thái tới
   Raktamaritika
   Langkasuka
   Srivijaya
   Tambralinga
   Dvaravati
   Lavo
   Supannabhum
   Hariphunchai
   Phù Nam
   Đế quốc Khmer
Những nhà nước Thái đầu tiên
   Singhanavati - Lan Na - Nan - Phayao
   Kao - Nakhon Si Thammarat - Sukhothai
Vương quốc Ayutthaya (1351–1767)
Vương triều Thonburi (1768–1782)
Vương triều Chakri (1782 – nay)
   Vương quốc Rattanakosin (1768-1932)
   Vương quốc Thái Lan hiện đại (1933 -nay)
 
sửa

Các sử ký cho biết Đế chế Khmer đã mấy phen thất bại khi cố gắng thôn tính Hariphunchai trong thế kỷ 11. Không rõ là thời điểm mà các sử ký nói là sự thật hay chỉ là truyền thuyết, nhưng có một thực tế là các thành bang của người Môn ở Dvaravati đã bị Khmer thôn tính trong thời gian này. Đầu thế kỷ 13 là thời điểm mà Hariphunchai cực thịnh và sử ký nhắc đến các sự kiện trong thời gian đó chỉ nói đến việc xây dựng các công trình và về tôn giáo chứ không hề đề cập đến chiến tranh. Tuy nhiên, vào năm 1292, vương quốc Hariphunchai bị Vương quốc Lan Na của người Thái của thủ lĩnh Mengrai thôn tính, kinh đô bị tàn phá nặng nề.

các vua Haripunchai:

  1. Nữ hoàng Camadevi
  2. Hanayos
  3. Kumanjaraj
  4. Rudantra
  5. Sonamanjusaka
  6. Luân hồi sinh tử
  7. Padumaraj
  8. Kusadeva
  9. Nokaraj
  10. Dasaraj
  11. Gutta
  12. Sera
  13. Yuvaraj
  14. Brahmtarayo
  15. Muksa
  16. Traphaka
  17. Uchitajakraphad vua của Lavo
  18. Kampol
  19. Jakaphadiraj, King of Atikuyaburi
  20. Vasudev
  21. Yeyyala
  22. Maharaj, vua của Lampang
  23. Sela
  24. Kanjana
  25. Chilanka
  26. Phunthula
  27. Ditta
  28. Chettharaj
  29. Jeyakaraj
  30. Phatijjaraj
  31. Thamikaraj
  32. Ratharaj
  33. Saphasith
  34. Chettharaj
  35. Jeyakaraj
  36. Datvanyaraj
  37. Ganga
  38. Siribun
  39. Uthen
  40. Phanton
  41. Atana
  42. Havam
  43. Trangal
  44. Yotta
  45. Yip

Tham khảo

sửa
  • Swearer, Donald K. and Sommai Premchit. The Legend of Queen Cama: Bodhiramsi's Camadevivamsa, a Translation and Commentary. New York: State University of New York Press, 1998.

Xem thêm

sửa