Mansûr
| Mansûr Ebu Cafer Mansur Abdullah | |||||
|---|---|---|---|---|---|
 Mansur halifelik döneminde (758'de) darp edilen altın 1 dinar sikkesi | |||||
| Abbâsî Halifesi | |||||
| Hüküm süresi | 754 - 7 Ekim 775 | ||||
| Önce gelen | Seffah | ||||
| Sonra gelen | Mehdi | ||||
| Doğum | 23 Ağustos 714 | ||||
| Ölüm | 7 Ekim 775 | ||||
| |||||
| Hanedan | Abbâsî Hanedanı | ||||
| Babası | Muhammed bin Ali bin Abdullah bin Abbas bin Abdulmuttalib bin Haşim | ||||
| Dini | Sünni İslâm | ||||
Mansûr (Arapça: أبو جعفر "المنصور" عبد الله بن محمد الإمام) (23 Ağustos 714 - 7 Ekim 775)[1] ikinci Abbasi halifesidir. 754 ile 775 yılları arasında halifelik yaptı.[2]
Yaşamı
[değiştir | kaynağı değiştir]Mansur, Hicaz göçü sonrası Humeyme kasabasında, Abbasi ailesinin evinde 714 tarihinde dünyaya geldi. 14. yüzyılda "Ravd el-Kurtas" adlı bir Faslı tarafından yazılmış bir tarihnameye göre annesi Seleme adlı Berberî asıllı bir kadın köle idi.[3] [4]
Mansur Emevîler'e karşı yapılan savaşlarda isim yaptı. Son Emevî halifesi II. Mervan'ı sonuna kadar destekleyen Emevi generali İbn Hübeyre'nin kalesini pekiştirdiği Vasıt şehrinin Abbasi ordusu tarafından kuşatılması sırasında önemli rol oynadı. İbn Hübeyre'nin Abbasiler tarafından ödül ve af vaatleri ile kandırılan kendi adamları tarafından öldürülmesinde büyük katkısı olmuştu.
754'te ilk Abbasi halifesi olan kardeşi Ebu'l-Abbas Seffah öldüğünde, Hicaz'da iken Abbasi halifesi oldu ancak amcası Abdullah bin Ali hariç herkes ona biat etti.[5] Amcasını öldürttükten sonra 775'te ölümüne kadar halifelik yaptı.
Abdullah bin Ali'nin Öldürülmesi
[değiştir | kaynağı değiştir]Ebu'l-Abbas Seffah vefat etmeden bir süre önce Mansur'u veliaht ilân etti. Ancak öldüğü sırada Mansur Mekke'deydi. Mekke'de halk Mansur'a biat etse de Abdullah bin Ali Şam'da halkı toplayarak Seffah'ın II. Mervan'a sefer düzenlediği zamanlarda komutanlara "İçinizden kim sefere giderse onu kendime veliaht yapacağım." dediğini ve bu teklifi sadece kendisinin kabul ettiğini, bu yüzden de yeni halifenin kendisi olması gerektiğini anlattı. Yanındaki bazı kişiler de onu tasdik etti. Böylece Şam halkı ona biat etmiş oldu.
Abdullah bin Ali'nin Şam'da isyan etmesi üzerine Mansur, Ebu Müslim'i onun üzerine gönderdi. Abdullah'ın sağlam bir mevkiye konuşlandığını öğrenen Ebu Müslim, onu oradan çıkartmak için ona bir mektup yazdı. "Ben sizinle savaşmak için emir almadım. Halife beni Şam'a vali tayin etti. Bunun için gidiyorum." cümleleri yazılan mektubu öğrenen Suriyeli askerler, "Ebu Müslim Şam'a gidince bizim ailelerimize zarar verir. Burada durmak yerine Şam'a gidip kendimizi orada savunalım." düşüncesiyle bulundukları mevkiden çıktılar. Abdullah bunu kabul etmediyse de askerlerini ikna edemedi. Böylece, Abdullah'ın çıktığı mevkiye Ebu Müslim konuşlanmış oldu. 5 ay süren savaş sonunda Abdullah'ın ordusu yenildi ve kendisi de bir grup askeri ve kölesiyle Basra'da yaşayan kardeşlerinin yanına kaçtı.
Abdullah, kardeşlerinin yanına sığınınca, kardeşleri yeni Halifeye giderek onu bağışlaması için ricada bulundu. Mansur onların ricasını kabul etti ve Abdullah'ı affettiğine dair (İbni Mukaffa'ya yazdırdığı) bir fermanı imzaladı.- Ancak Abdullah'ı gözü önünde görmeden fermanın Abdullah'a verilmemesini söyledi. Kardeşleri, Abdullah'ı getirdi ancak Halife, sözünü tutmayıp onları hapsettirdi ve bir kısmını öldürttü. Ancak Abdullah'ı hapse attı.[6]
Abdullah'ı kesin olarak ortadan kaldırmak isteyen Halife Mansur, onu Ebü'l-Ezher Mühelleb'e teslim etti. Mühelleb, onu bir eve hapsettikten sonra boğdurdu, ardından da yanında getirdiği cariyesini onun yanına yatırttı ve ikisine zina etmiş gibi poz verdirdi. Bu=ir rivayet göre bunu ardından kadı İbn Allâm'ı çağırıp ve bu görüntüyü gösterdi. Kadı da recmedilmelerine hükmetti ve evin bu ikisinin üzerine yıkılmasına karar verdi. Diğer bir rivayete göre de Mühelleb, cariyesini yatağa yerleştirdikten sonra evi başlarına yıktırmıştı. Ardından şehrin kadısına olayı gösterip doğal bir afet sonucu öldükleri izlenimi verdi. Böylece Abdullah'ın bir başkasının cariyesi ile yatarken öldüğü imajı yaratıldı ve onun ölümü hak eden rezil bir kişi olduğu resmen tescil edildi. Mühelleb, yaşananları daha sonra itiraf etmiş ve öldürdüğü cariyesi için “Ondan başka öldürdüğüm hiç kimse için yüreğim sızlamamıştı." dediği bildirilmiştir.[7]
Hükümdarlığı
[değiştir | kaynağı değiştir]754-762 döneminde Dhu el-Hiccah'tan devleti idare ettirmiştir. 763'te Bağdat'ta "Medinet-as-Selam" adlı bir saray ve saray bölgesi inşa ettirdi. Bundan sonra Abbasi halifelerinin başkenti olduğu dönemlerde Bağdat'ta baş yerleşkeleri oldu.[8]
755'te Ebu Müslim Horasani öldürülmesine önayak olduğu iddia edilmektedir. Ebu Müslim Horasani, 749-750 döneminde Üçüncü Fitne yani İslam İç Savaşı'nda Emevîlere karşı Abbasi güçlerine liderlik etmiş, sadık bir kişiydi. Mansur'un sadık olarak emrinde olsa da İran ve Maverahünnehir'in şüphesiz gerçek tek hakimiydi. Ebu Müslim suikastı imparatorluğun bir iktidar mücadelesi engel olmak için yapılmış gibi görünüyordu.[9]
Seffah'ın vasiyetine göre halefi olması gereken İsa bin Musa bin Muhammed bin Ali yerine Mehdi'yi atadı ve onun için halktan güven istedi ve elde etti.
Çok cimri olduğu ve kardeşi gibi kan döktüğü iddia edilir. Bu yüzden Davaniki lakabı ile de bilinir.
Şii imamlarından olan İmam Cafer-i Sadık onun döneminde birkaç kez hapse atılmıştır ve sonra zehirlenerek öldürülmüştür. Birçok Şii de onun döneminde öldürüldüğü için Şiiler tarafından sevilmez. Öldürdüklerinin kafalarından müze yaptırdığı iddia edilir.[10]
Bazı kaynaklara göre ise fıkıh ilmi kurucularından Ebu Hanife'nin, Mansur tarafından hapse atıldığı ve işkence gördüğü bildirilir. İmam Malik, kuzeni olduğu halde onun tarafından kırbaçlatıldığı da rivayet edilir.[11]
Obur olduğundan ve çok yediği için öldüğünden bahsedilir.[12]
Döneminde, İslam edebiyatı çok gelişmiştir. Abbasiler İran halkı üzerinde Emevîler kadar baskıcı olmamıştır. Her ne kadar Emevi halifesi Hişam bin Abdülmelik, Fars pratiklerini benimsemiş olsa da Mansur döneminden önce Fars edebiyatına İslam dünyasında gerçek anlamıyla değer verilmemişti. Mansur'un Fars milliyetçiliği üzerindeki sansürü gevşetmesi Farsî akademisyenler arasında Shu'ubiya'nın ortaya çıkmasını sağladı. Shu'ubiya Araplar'dan daha üstün bir noktada olan Farsça sanat ve kültürü ile inançların ifade edildiği edebi bir akımdı ve bu hareket sekizinci yüzyılda Arap-Fars diyaloglarının ortaya çıkmasını hızlandırdı.[9]
Fars dönüşümünün en önemli faydası Arap olmayan birçok milletin Müslümanlığı kabul etmesi oldu. Emevîler Müslüman olmayanlardan cizye vergisi topluyordu, ama bu Müslüman sayısını artırmıyordu. Buna karşın Abbasiler döneminde bu sayı arttı ve El Mansur döneminde ülkedeki nüfusun 8%'i Müslüman iken bu oran Mansur döneminin sonuna kadar 15%'e çıktı. Mansur, ayrıca Bağdat'ta Hikmetler Evi'ni yaptırdı.[9]
Mansur 7 Ekim 775 yılında Mekke yolunda hacca giderken öldü. Emevîler mezarını bulamasın diye yol boyunca yüzlerce mezar arasında bir yere defnedildi. Yerine oğlu el-Mehdi geçti.[9]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Al-Souyouti, Tarikh Al-Kholafa'a (The History of Caliphs)
- ^ Stanley Lane-Poole, The Coins of the Eastern Khaleefahs in the British Museum
- ^ "World's Great Men of Color vol. II". 3 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ocak 2014.
- ^ Hawting, G.W. "Mansur" (2007) Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica Online. Mansur, al-. 29 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce) Erişme:20.04.2007
- ^ Hakkı Dursun Yıldız, Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi (Cilt III, say. 63)
- ^ Yildiz, Hakkı Dursun Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi Cilt:III, say.: 65, 66, 67, 68
- ^ Güneş, Hüseyin, Kutsal Değerlerin Siyasete Alet Edilmesi Bağlamında Abdullah b. Ali İsyanı (sayf. 99)
- ^ Charles Wendell (1971). "Baghdad: Imago Mundi, and Other Foundation-Lore". International Journal of Middle East Studies. Cilt 2.
- ^ a b c d * Ingilizce Wikipedia "Al-Mansur" maddesi 8 Haziran 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce) (Erişme:19.6.2010)
- ^ Tarikh al-Tabari Cilt 10, say.446.
- ^ (Ya'qubi, Cilt.III, say.86; Muruj al-dhahab, Cilt.III, say.268-270.)
- ^ (The Political History of Islam, Cilt II, say.57)
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Dış kaynaklar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Hitti, Philip H. (çev. Salih Tuğ), (1968) Siyasi ve Kültürel İslam Tarihi (IV Cilt), İstanbul:Boğaziçi Yayınları.
- Üçok, Bahriye (1979 1.Basım:1968) İslam Tarihi Emeviler-Abbasiler, Devlet Kitapları, Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
- Muir, William (1924), The Caliphate, Its Rise, Decline and Fall Chapter LXII, Abu Ja'far al-Mansur [1] 29 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.(İngilizce) (Erişim:19.6.2010)
- al-Masudi (İng. çev. Paul Lunde ve Caroline Stone) (1989), The Meadows of Gold, The Abbasids, Londra:Kegan Paul (İngilizce)
- Tabari (Farsca'dan Fransizca'ya eviren: Hermann Zotenberg), (2001), La Chronique. Histoire des prophètes et des rois, Cilt. II,, Paris: Actes Sud / Sindbad, coll. «Thésaurus», (ISBN 978-2-7427-3318-7) (Fransızca).
