Mümine Hatun Türbesi
Möminə Xatun Türbəsi | |
 | |
 | |
| Genel bilgiler | |
|---|---|
| Tür | Türbe |
| Konum | Nahçıvan, Azerbaycan |
| Koordinatlar | 39°12′46″K 45°24′20″D / 39.21278°K 45.40556°D |
| Tamamlanma | 1186 |
| Yükseklik | 25 metre |
| Tasarım ve inşaat | |
| Mimar(lar) | Ecemi Nahçıvani |
Mümine Hatun Türbesi Azerbaycan Cumhuriyeti, NÖC, Nahçıvan şehrinde bulunan ve "Atabey Kubbesi" olarak da bilinen İldenizliler dönemine ait tarihi-mimari bir anıttır. Türbe, Azerbaycan Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından dünya çapında önemli bir anıt olarak tescil edilmiştir.[1] 1998 yılında Mümine Hatun Türbesi diğer Nahçıvan türbeleriyle birlikte UNESCO Rezerv listesine alındı.[2]
1186 yılında Mimar Acemi Nahçıvani tarafından yaptırılan türbenin orijinal yüksekliği 34 metre olmasına rağmen çadır benzeri kubbesi günümüze ulaşmamış; bu nedenle zamanımızda türbe 25 metre yüksekliğindedir (zamanımıza ulaşmayan çadır benzeri kubbesiz)..[3] Mümine Hatun Türbesi Atabeyler Mimari Külliyesi'nden günümüze ulaşan tek anıttır.[4]
Mümine Hatun türbesinin genel yapısı, bir mahzen ve sekizgen şeklinde bir kuleden oluşmaktadır. Acemi, mahzen ve dış kısım dışında, kulenin iç kısmında karmaşıklıktan kaçındı ve sayı ve bütünlüğü tercih etti. Türbenin alçak platformu ongen şeklindedir ve büyük cilalı diyorit levhalarla kaplıdır. Türbenin kule benzeri prizmatik yapısının saf geometrik güzelliğini bozmamak için mimar, giriş buzağı kapısı ile doğu yüzünü özel yapı ve süslemelerle diğer yüzlerden keskin bir şekilde ayırmamıştır. Kulenin dikdörtgen bir girişi, üzerinde kufi çizgilerle bir tuğla yazıt bulunan sığ sivri bir kemerin içine yerleştirilmiştir.
Tarihi
[değiştir | kaynağı değiştir]İnşa kitabesinde verilen bilgilere göre, türbenin uzun gövdesinin "Salih Malik, büyük galip Şemseddin Nusret el-İslam ve Cihan Pehlevan atabey el-Müslimin Cihan Pehlevan, Ebu Cafer Muhammed ibn Atabay Eldeniz ... dünyanın ve dinin şanı, İslam'ın ve Müslümanların onuru Mümine Hatun anısına yapılmasını emretti...." Mimari tarih araştırmacısı Ajdar Alasgarzade, ana kemer çerçevesinin üzerindeki anıtın yapım tarihinin "Muharrem 582" (miladi 1186) baharında olduğunu açıklamıştır.[5]
Türbenin yanındaki başkemer kitabesine ve tarihi kaynaklara ilişkin bilgilere göre, "...mezarın Muhammed Cihan Pehlevan'ın ölümünden biraz önce bitirildiği ve başkemerin ölümünden sonra yapıldığı sonucuna varılmıştır. C. Giyasi, Muhammed Cihan Pehlevi'nin kendisinin de bu mezara gömüldüğünü varsaymaktadır".[6] Araştırmacı Cafer Giyasi bu fikre yerel halk arasında "Atabey Kubbesi" anıtının adının verilmesinin, türbenin Atabeylerin soy mezarı olduğunun bir işareti olduğunu ekliyor.[6]
 |
 |
 | ||
| 19. yüzyılın ortalarında Mümine Hatun türbesi ve minareli başkemeri | Mümine Hatun'un türbesi ve Atabeyler Camii'nin Atabeyler Mimari Külliyesi içindeki konumu | 1896 yılında Mümine Hatun'un Türbesi |
Mimari özellikleri
[değiştir | kaynağı değiştir]
Yusuf bin Küseyir Türbesi ile Mümine Hatun türbelerinin yapımı arasında yirmi altı yıl geçmiştir. Araştırmacı O. Aslanapa'ya göre Mümine Hatun Türbesi, Acamin'in ustalığının büyümesinin yanı sıra müşterinin prestijini ve büyüklüğünü de yansıtıyor.[7] Mümine Hatun Türbesinin genel yapısı - kript ve kule - kompozisyonun gelişme şekli, mimari özelliklerin düzenlenmesi, Yusuf bin Küseyir Türbesinin özelliklerini tekrarlamaktadır. Aynı zamanda mimar, Mümine Hatun Türbesine yeni, zengin ifade biçimleriyle benzersiz, daha yüksek sanatsal bir görünüm kazandırmıştır.[7]
Orta Asya geleneklerini İslami bir anlayışla sentezleyen bir mimari yapıdır.[8] İldenizliler döneminin mimarisinin en görkemli eseridir.[9]
Nahcivan nehrine hakim bir yerde, geniş bir platform üzerinde bulunur. Atabekliğin kurucusu Şemseddin İldeniz'in karısı Mümine Hatun için oğlu Muhammed Cihan Pehlevan tarafından 1186’da yaptırılmıştır. Mimarı Acemi Bin Ebubekir'dir.[8] İldenizliler döneminin mimarisinin en görkemli eseridir.[9]
İçten silindirik, dıştan on köşeli bir yapı olan kümbet, tamamen tuğladan inşa edilmiştir. Etrafını çevreleyen kuşatma duvarı ve çifte minareli taç kapısı yıkılmış, günümüze gelememiştir. Dış sütunlarına Yasin Suresi nakşedilmiş olan yapı açık mavi veya firuze çiniler ile süslenmiştir. Bu yapıda ilk kez bütün yüzeylere yayılan çini süsleme görülmektedir. Yıldız motifleri ve sekizgenlerin ortasında bitkisel motiflerle zenginleştirilmiş "Allah" yazıları yer almaktadır. Bu yazılar bütün yüzeylerde tekrarlanmıştır .
Galeri
[değiştir | kaynağı değiştir]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Dünya əhəmiyyətli daşınmaz tarix və mədəniyyət abidələrinin siyahısı" (PDF). Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi. 2 Ağustos 2001. 7 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Temmuz 2020.
- ^ Centre, UNESCO World Heritage. "The mausoleum of Nakhichevan". UNESCO World Heritage Centre (İngilizce). unesco.org. 1 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Nisan 2022.
- ^ Момине-хатун мавзолей (Популярная художественная энциклопедия / Под ред. В. М. Полевого bas.). Москва: Советская энциклопедия. 1986.
- ^ Aliyeva, S. A. (1984). Naxçıvan abidələrinə diqqəti artırmalı ("Azərbaycan abidələri" jurnalı, N1 bas.). Bakı.
- ^ Ələsgərzadə, Əjdər (1947). Надписи архитектурных памятников Азербайджана эпохи Низами (Архитектура Азербайджана эпохи Низами bas.). Баку. ss. 369-390.
- ^ a b Qiyasi, Cəfər (1991). Nizami dövrünün memarlıq abidələri. Bakı: İşıq. s. 96.
- ^ a b Aslanapa, Oktay (1979). Kirim ve Kuzey Azerbaycan'da Türk Eserleri. İstanbul: Baha Matbaasi. ss. 67-77.
- ^ a b "Yusuf Çetin, Nahçivan Mümine Hatun Kümbeti, Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, Sayı 11, Yıl 2003". 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mart 2015.
- ^ a b "Gülay Öğün Bezer, İldenizliler, İslam Ansiklopedisi, Cilt 22". 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mart 2015.