Vikipedi

Şiilik

en yaygın ikinci İslam mezhebi
(Şii İslam sayfasından yönlendirildi)

Şiilik veya Şia (Arapça: اَلشِّيعَة eş-Şîâ, Farsça: شِیعَه Şîa), Muhammed'den sonra devlet yönetiminin Ali'ye ve onun soyundan gelenlere ait olduğu fikrini savunan; Ali ile birlikte onun soyundan gelen imamların günahsızlığına, yanılmazlığına ve bizzat Allah tarafından imam olarak seçildiklerine dair inanışların ortak adıdır.[1][2] İslam dünyası içerisinde Müslüman nüfusun yüzde 10-15'lik kısmını oluşturur.[3] Siyasi saiklerle ortaya çıkan bu ayrılık, zaman içinde fıkhi ve itikadi bir alt yapı kazanarak mezhepleşmiştir.

Etimoloji

değiştir

Şia terimi, takipçiler anlamına gelen Arapça "şiâ" kelimesinden gelmektedir. Tarihteki kullanım Şiât-u Ali, yani Ali'nin takipçileri anlamına gelen ifadenin kısaltılmış hâlidir. Sünni kaynaklar, bu terimin Muhammed'in ölümünü takip eden yıllarda kullanılmaya başlandığına, Şiiler ise daha önce de kullanıldığına inanırlar.

Şii İslam inancında Ali'nin çok özel bir yeri vardır. Şii amentüsünde bulunan imamet anlayışına göre İslam peygamberi Muhammed öldükten sonra onun yerine imam/halife olması gereken kişi Ali'dir ve imamet Ali'nin soyundan devam eder.

Kolları

değiştir

Şiilik akımı değişik fikirler barındırmaktadır. Ortak noktaları, Muhammed'in ölümünün sonrasında imamet veya hilafet makamının Ali ile başlamak üzere onun soyundan gelen insanlara ait olduğunu kabul etmektir.

 
Şiiliğin dalları.

Şiiler arasında imamet hakkında farklı görüşler var olduğundan Şiilik genel olarak üç kategoriye ayrılmaktadır:

Zeyd’îyye (Beşçiler)

değiştir

Zeydîler, Muhammed'den sonra imamların sıralamasının şu şekilde olduğuna inanırlar: Ali el-Mûrtezâ, Hasan bin Ali, Hüseyin bin Ali, Ali bin Hüseyin (Ali Zeyn el-Âb’ı-Dîn), Zeyd bin Ali.

Daylam ve Taberistan bölgesinde 864 yılından 928 yılına kadar hüküm süren Alavîler adındaki devlet, tarihte kurulmuş olan ilk Zeydî devletidir. Tarihte değişik Zeydî inançları ortaya çıkmıştır. Günümüzde Zeydîler en yoğun olarak Yemen'de yaşamaktadırlar.

İsmâ‘il’îyye (Yediciler)

değiştir

İsmaililer'e göre, imamet sıralaması şöyledir: Ali el-Mûrtezâ, Hasan bin Ali (Nizariler'e göre imam değildir), Hüseyin bin Ali, Ali bin Hüseyin (Ali Zeyn el-Âbidîn), Muhammed el-Bakır, Cafer es-Sadık, İsmâil bin Câ'fer el-Mûbarek, Muhammed bin İsmâ‘îl eş-Şâkir.

İsmaililer'in "imamet" konusunda değişik inanca sahip farklı kolları ve inanç grupları vardır. Yediciler ve Karmatiler'e göre İsmâil bin Câ'fer el-Mûbarek'in son imam olduğuna inanılırken Mustali fıkhında Yirmibirinci İmam olan "Et-Tâyyîb Ebû’l-Kâsım" gayba hâlinde saklanan son imamdır. Nizârîler olarak bilinen İsmaili grupları ise imametin İsmâil bin Câ'fer el-Mûbarek'in soyundan gelen kişiler ile günümüze kadar devam ettiğine inanırlar. Tarihte Fâtımîler ilk İsmâilî devletidir. İsmâilîler, Safevîler dönemine kadar Şia'nın çoğunluğunu oluşturmaktaydı. Günümüzde ise sayıları çok fazla olmamakla birlikte, özellikle Hindistan, Pakistan, İran, Afganistan, Tacikistan coğrafyalarında ve Suriye'de yaşamaktadırlar.

İsnâaşeriyye (Onikiciler) ve On İki İmam

değiştir

Onikiciler'e göre imamet sıralaması şöyledir: Ali el-Mûrtezâ, Hasan bin Ali, Hüseyin bin Ali, Ali bin Hüseyin (Ali Zeyn el-Âb’ı-Dîn), Muhammed el-Bakır, Cafer es-Sadık, Musa el-Kâzım, Ali er-Rıza, Muhammed el-Cevâd, Ali Naki, Hasan el-Askerî, Muhammed Mehdi.

Onikiciler, Safeviler döneminden beri Şiiler arasında çoğunluktadırlar. Onikici olan birçok inanç bulunmaktadır. Bunların en yaygını Caferilik mezhebidir. Bunun dışında Nusayrîlik, Anadolu Aleviliği, Bektaşilik, Ehl-i Hak, Malang, Nurbahşîye tarikatı gibi inanışlar da Onikicidir. Ama Caferiler, Caferilik mezhebinden başka hiçbir mezhebin Şii olduğunu kabul etmez. Diğer on ikici inanışların ve yedici inanışların İslam dışı olduğuna inanır. Şii mezhebi olan Zeydî mezhebini Müslüman saymakla beraber "hak" bir mezhep olmadığına inanırlar.

 
Oturanlar: Hasan, Ali ve Hüseyin, sağı ve solunda ayakta kalan ise Kerbela Hadisesi'nde ölen Abbas bin Ali (Kaçar dönemi hat sanatı eseri, 19. yüzyıl)

On İki İmam

değiştir
  1. Ali bin Ebu Tâlib (600–661), "Emir ül-Mü'minin" olarak da bilinir
  2. Hasan bin Ali (625–669), Hasan al Mücteba olarak da bilinir.
  3. Hüseyin bin Ali (626–680), Husayn al Şehid, Şah Hüseyin veya Husayn al Şaheda olarak da bilinir.
  4. Ali bin Hüseyin (658–713), Ali Zeynel Âbidin olarak da bilinir.
  5. Muhammed bin Ali (676–743), Muhammed el-Bakır olarak da bilinir.
  6. Cafer bin Muhammed (703–765), Cafer-i Sadık olarak da bilinir.
  7. Musa bin Cafer (745–799), Musa el-Kâzım olarak da bilinir.
  8. Ali bin Musa (765–818), Ali er-Rıza olarak da bilinir.
  9. Muhammed bin Ali (810–835), Muhammad el-Cevad veya Takî olarak da bilinir.
  10. Ali bin Muhammed (827–868), Ali Naki veya El-Hâdî olarak da bilinir.
  11. Hasan bin Ali (846–874), Hasan el-Askerî olarak da bilinir.
  12. Muhammed bin Hasan, Muhammed Mehdî olarak da bilinir. Şiî inancına göre çocuk yaşından beri hâlen kayıp olup (gaiba) Kıyamet yaklaşınca ortaya çıkacaktır.
 
İmam Ali'nin türbesi (Necef, Irak)

Şiiler, diğer dinî konularda ve hadis konusunda zengin kaynaklara sahiptirler. Fakat bunların çoğu diğer mezheplerce çok fazla dikkate alınmazlar.

Sünnilik ile Şiiliğin ayrılışı

değiştir
 
Alevilikte ve Şiilik'te önemli bir yere sahip olan Zülfikar isimli kılıcın temsîlî bir resmi.

Sünni ve Şii ayrımı peygamber Muhammed'in 632 tarihinde vefatıyla birlikte başlamıştır. Yaşadığı sürece dinî rehberliğin yanı sıra siyasi önder vasfını da kendisinde bulunduran Muhammed’in artık hayatta olmayışı, Müslüman cemiyeti yeni önderin kim olacağı sorusuyla karşı karşıya bırakmıştı. Sakife denilen yerde toplanan bir grup Müslüman, hilafete Ebu Bekir'i seçmiş, daha sonra “Şiat‘ü Ali” olarak adlandırılacak olan Ali taraftarı bir grup Müslüman da Muhammed'in damadı olan Ali'nin bu göreve daha layık olduğunu ve Ebu Bekir'i seçen grubun hak yoldan saptığını düşünmüştür. Dahası Ebu Bekir'in halifeliği Ali'nin elinden Fatıma'nın evinin basılması ve yakılması ile zorla aldığını iddia ederler.

Peygamberin ölümü üzerinden yaklaşık otuz yıl geçtikten sonra İslam toplumu ilk iç savaşı yaşamıştır. Bu savaş, Müslümanların Emevi taraftarları, Ali taraftarları ve Haricîler olarak bölünmesine yol açmıştır.

Şiilik ile Sünnilik arasındaki anlayış ve uygulama farkları

değiştir
  • Şiiler, Muhammed'den sonra halifeliğin Ali ve soyuna ait olduğunu savunur. İlk üç halifenin hilafeti Ali'den gasp ettiklerine inanırlar. Sünniler bunu reddederler ve Ebu Bekir'in halife olması gerektiğine dair Muhammed'in hastayken imamlığı Ebu Bekir'e bırakması[4] ve Ebu Bekir'in Kur'an'da gıyaben geçmesinin diğerlerine nazaran üstünlük sayılması gibi örnekler[5] gösterirler.
  • Siyasi iktidar ve emir sahiplerine itaat: Sünnilere göre iktidar bir soy meselesi değil, ümmetin kendi içinde istişare ile çözeceği siyasi bir konudur. "Ûl-ül Emre itaat"e uyulur. Sünnilere göre Peygamber ve akabinden gelen Hulefâ-î Râşidîn, hem devlet başkanı hem de imam yani yönetici idiler. Onlardan sonra bu görevlerin ayrıldığından söz edilebilir. Şiilerde ise iktidar, inanç meselesidir ve meşru siyasi lider aynı zamanda ruhani liderliği de elinde bulunduran Ali ve soyundan gelen imamlara aittir. Caferiler'e ise, kıyamete kadar gizli kalacak olan Mehdi dâhil on iki imamın günahsız olduğuna, vahiy alma hariç masumiyet ve benzeri konularda peygamberlere benzediğine inanılır.
  • Küçük yaşta gaip olan on ikinci imamın ölmediğine ve hâlen hayatta olup Mehdi olarak tekrar geri döneceğine inanırlar.
  • Şiiler, tehlike anında inancı gizlemenin, saklamanın caiz olduğuna inanırlar.
  • Muta nikâhının (belirli bir süreyle sınırlandırılmış evlilik) Sünnilerin kabullenmemesinin aksine dinen uygun (caiz) olduğuna inanırlar. Şiilere göre bunun Muhammed zamanında yapılması uygun görülmüş, Kur'an'da da onaylanmıştır.

Şii tarikat ve mezhepler

değiştir

Dörtçüler

değiştir
  • Keysanîlik (Dörtçüler): Mehdi kavramını ortaya atarak ilk defa imam ünvanını kullanan; Ali bin Ebu Tâlib'den sonra sırası ile Hasan bin Ali, Hüseyin bin Ali ve dördüncü İmâm olarak da Ali bin Hüseyin (Zeyn el-Âb-ı Dîn)’in yerine Ali bin Ebu Tâlib’in Bânû Hânife Kâbilesi mensûbu Havlet bint Câ'fer’den olan oğlu Muhammed bin el-Hânifîyye'nin imamlık ve Mehdîliğini kabullenen; temelleri El-Mukhtar bin Ebû ʿUbeydullah el-Tâifî tarafından atılan ve daha sonra da kendi içlerinden Abbâsîler Hâlifeliği’ni çıkaran gulat fırka.

Beşçiler

değiştir
  • Zeydîlik (Beşçiler): Beşinci İmâm olarak Zeyd bin Ali'yi kabul eden kol.
    • Dukeynîlik: Muhammed'in haleflerinin Ali bin Ebu Tâlib'in tarafını tutmamalarından dolayı imânlarını kaybettiğine inananların mezhebi;
    • Halefîlik: Zeyd bin Ali'nin haleflerinin Abd el-Samed adlı bir şahıs ve onun neslinden devam ettiğine inananların mezhebi;
    • Heşebîlik / Sûrhabîlik: İmâmlığın, imâmın bilgisiz ve ahlâksız olması dahil her hâlükârda Hasan bin Ali ile Hüseyin bin Ali'nin soyundan gelenlerde kalması gerektiğine inananların mezhebi;
    • Yarûdîlik: Adını Ebû’l Jarûd Ziyad bin Ebû Ziyad’dan alan, Ebu Bekir, Ömer bin Hattâb ve Osman bin Affan'ın her üçünün Ali bin Ebu Tâlib'i halife seçmemekle büyük bir günah işlemiş olmamakla beraber hatalı bir davranışta bulunmuş olduklarına ve bu nedenle de onların Ashâb'tan sayılamayacağını beyân etmekle beraber alenen suçlamaktan da kaçınan, diğer taraftan Talha bin Ubeydullah ile Zübeyr bin Avvâm'ı Ali bin Ebu Tâlib'e başkaldırmış olmalarından ötürü şiddetle kınayanların mezhebi;
    • Süleymânîlik: Adını Süleyman bin Jarîr’den alan, halifeliğin kime gideceğinin istişareler neticesinde karara varılması gereken bir husus olduğuna ve Ebu Bekir ile Ömer bin Hattâb'ın Ali bin Ebu Tâlib'i halife seçmemekle hata işlediğine, fakat günaha girmediğine inananların mezhebi;
    • Butrîlik / Tâbîrîlik: Kathir en-Nevva El-Ebter tarafından kurulan, inançları hemen hemen Süleymânîlik ile aynı olmakla birlikte Ebu Bekir, Ömer bin Hattâb ve Osman bin Affan'ın Ali bin Ebu Tâlib'i halife seçmemekle hatalı olduğuna, fakat günaha girmemiş olduklarına inananların mezhebi;
    • Sâlihîlik: Hasan bin Sâlih tarafından kurulan, inançları hemen hemen Süleymânîlik ile aynı olmakla birlikte Ebu Bekir, Ömer ve Osman'ın Ali'yi halife seçmemekle hatalı olduğuna, fakat günaha girmemiş olduklarına inananların mezhebi;
    • Vâsîtîlik: On İki İmamın tamamını da tanıyan Zeydîler'in oluşturduğu mezhep.

Yediciler

değiştir
  • İsmâilîyye (Yedi İmâmcılık/Yedicilik): Yedinci İmâm olarak İsmail bin Câfer el-Mûbarek’i kabul eden kol.
    • Karmatîlik (Yediciler/el-Bakl’îyye): Fâtımî halifelerinin imamlığını kabul etmeyen kol.
    • Dürzîlik (Kısmen Yedi İmâmcıdır): Fâtımîlerin beşinci halifesi Hâkim Biemrillah’a ulûhîyet isnâd eden ghulât (köktendinci) kol.[8]
    • Nizârî İsmâilîlik (Yedicilik): Sekizinci Fâtımî halifesi Ebû Tamîm Ma’add el-Mûstansir bi-l-Lâh'ın oğullarından Nizâr'ı dokuzuncu İsmailîyye imâmı olarak kabul eden kol.
    • Mustâlîlik (Yedicilik): Sekizinci Fâtımî halifesi Ebû Tamîm Ma’add el-Mûstansir bi-llâh'ın oğullarından Ebû’l-Kâsım ʿAhmed el-Mustâ‘lî b'il-Lâh’ı dokuzuncu Fâtımî halifesi olarak kabul eden kol.

Onikicilik

değiştir

1-İsna‘aşer’îyye (Onikicilik)

değiştir
    • Câferîlik: On iki İmam'a Muhammed'in hak vâsî ve halifeleri ve Allah'ın mâsum evliyâ ve hûccetleri olarak inanan, en yaygın grup
    • Haydarîlik: Kutb'ûd-Dîn Haydar tarafından kurulan, 12. yüzyıldan itibaren Kalenderîliğin en yaygın ve fa'al kolunu oluşturan, kendilerini hakir görmek ve aşağılamak suretiyle vücutlarına demirden halkalar takarak yalın ayak dolaşan, keçe ve çuhadan yapılma elbiseler giyerek zillet içerisinde bekâr kalmak suretiyle yaşayanların oluşturduğu grup[9]
    • Vefâîyye: Ebu'l Vefâ el-Bağdâdî tarafından kurulan, mânevî ve maddî temizliğe çok önem veren, sıklıkla zikir[10] ve Semah[11] eden grup
    • Babâîlik: Vefâîyye[12] tarikatına bağlı Ebu'l-Baka Baba İlyas bin Ali el-Horasânî'nin müritlerinden olan Baba İshak Kefersudî taraftarlarının oluşturduğu grup
    • Baraklılar: Başlangıçta Vefâîyye[12] tarikatından Ebu'l-Baka Baba İlyas bin Ali el-Horasânî’nin halifesi Aybek Baba’nın en iyi müridi, daha sonra ise hem Hacı Bektaş-ı Velî’nin halifesi, hem de Rufâî tarikatına bağlı Sarı Saltuk Baba’nın müridi olan Barak Baba taraftarlarının oluşturduğu grup
    • Yâresânîlik:[13] Ali’ye ulûhîyet isnâd eden gulat fırka.[14] (Bektâşîlik'te olduğu gibi Barak Baba'nın fikirlerinin etkisiyle ortaya çıkmış olmakla beraber On İki İmamcı olmayıp İslâmiyet'e Bahailik'ten de uzak kalan inançlar kapsamında mutalâa edilir.)[15]
    • Nusayrîlik; Ali’ye ulûhîyet isnâd eden gulât fırka.
    • Hurûfîlik (Onbircidir; FazlʿAllâh Esterâbâdî-Nâimî’ye ulûhîyet isnâd eden ghulât (köktendinci) fırka.):Tanrı'nın her peygamberde aşamalı olarak kendisini açtığına, en son olarak da yedinci Şiî imamı Musa el-Kâzım’ın soyundan gelen ve Hurûfîlik inancının kurucusu olan "Feyzl’ul-Lâh Ester-Âbâdî"’nin bedeninde vücûd bulduğuna ve ("Feyzl’ul-Lâh Ester-Âbâdî") Nâimî’nin "Câvidân el-Kebir" (Câvid-Nâme)’sinin Kur'an-ı Kerîm’i ilgâ ettiğine inanan grup;
    • Nûktâvîyye: Muhammed’in daha yüksek seviyede reenkarnasyonu olduğu iddiasıyla 1397 yılında kendisini Mehdî ilân eden "Mahmud Pasîkhânî" tarafından İsmâilîyye-Nizârîlik mezhebi ile tanınan İsfahan Eyaleti'nin Kaşan şehri yakınlarında Anjudan köyünde Hurûfîlik’nin bir yan kolu olarak kurulan ve Pasîkhânî’nin ölümünden sonra da Şah Tahmasb’ı Mehdî ilân etmeğe kalkışan grup.
    • Bektaşîlik: Adını 13. yüzyılda Anadolu'nun İslâmlaşması sürecinde etkin olarak faaliyet gösteren ve Horasan Melametîliğinin önde gelen temsilcilerinden Yusuf Hemedânî'nin öğrencisi Hoca Ahmed Yesevî'nin öğretilerinin Anadolu'daki uygulayıcısı olan büyük Türk mutasavvıfı Hacı Bektaş-ı Velî'den alan tarikat.
    • Safeviyye: Safevîler'in son dönemlerinde Ahbârîlik itikâdî ekolü tarafından biçimlendirilen tarikat.
    • Celâlîlik: Kendini mehdî ilân eden Bozoklu Şeyh Celâl taraftarlarının oluşturduğu grup
    • Nimetullahîlik: Altıncı İmâm Câfer-i Sâdık soyundan gelen, Kadirîliğe mensup Abdullah b. Es‘ad el-Yâfiî'nin müridi olan Nimetullah-ı Velî tarafından kurulan tarikat
    • Nurbahşîlik: Cevad Nurbahş tarafından 20. yüzyılda yeniden yapılandırılan tasavvufî Yeni-Nimetullahîlik yolu.

Sınıflandırılamayanlar

değiştir
  • Eftahîlik / Fethîlik: Adını "geniş" mânâsına gelen "eftâh" kelimesinden alan ve altıncı imam Câfer-i Sâdık'ın oğlu Abdullah el-Eftâh'ın yedinci imam olduğuna inanan grup
  • Muhammedîlik: Hasan El Askerî'nin değil de Ali Naki'nin oğlu Muhammed bin Ali el-Hâdi'nin on birinci imam olduğuna inanan grup
  • Tavûssîlik (Altıcılar): İmam Câfer-i Sâdık'ın Mehdî olduğuna ve ölmediğine inanan grup
  • Vâkıfîlik: İmam Musa el-Kâzım'ın son imam olduğuna inananlardan oluşan grup
  • Gâliyye
  • Bezîgıyye: İmam Câfer-i Sâdık'ın tanrılığına inanan grup;
  • Zemmiyye: Ali'nin tanrılığına inanan grup
  • Gurabîlik: Cebrâîl'in tanrının buyruklarını hatâ ile Ali'nin yerine Muhammed'e indirdiğine inanan bir grup.
  • Yafurîlik: Muammer el-Kûfî'nin tanrılığına inanan grup.

Şiî Nüfus

değiştir

Şiiler, İslam dinine mensup 1,5 milyar müslümanın,[16] yaklaşık olarak 200 milyonunu temsil ederek, İslam âleminin %16'sını oluşturmaktadırlar.[kaynak belirtilmeli] İran, Azerbaycan, Bahreyn, Irak ve bir olasılıkla Yemen'de nüfusun çoğunluğunu, ayrıca Lübnan'ın da önemli bir kısmını oluşturmaktadırlar.[kaynak belirtilmeli]

Şiilik, İran'ın %89'u,[17] Azerbaycan'ın %85'i,[18] Irak'ın %60-%65,[19] Bahreyn, Katar, Türkmenistan, Türkiye ve Yemen'nin %10'u ve Lübnan'ın %65'i Şii nüfusludur. Ayrıca Suudi Arabistan'ın %15'i[kaynak belirtilmeli], Pakistan'ın %20'si[20] ve Afganistan'ın %19'u[21] Şiîdir. Ayrıca AB ülkelerinde 10 milyona yakın, Amerika kıtasına dağılmış olarak da 20 milyonun üzerinde, Afrika'da sadece Nijerya'da 4-6 milyon Şii olduğu[22] tahmin edilmektedir.

Türkiye'de çoğunluk sırasına göre Alevîler, Câferîler ve Nusayrîler yaşamaktadır.

Dünya'daki Şiî nüfusu tahmini ve ülkelerdeki oranları

değiştir
Dünya'da 200-230.000.000 arasında Şii bulunmaktadır[23][24]
Ülke Şii nüfus[23][24] Ülkedeki Şiî nüfus oranı[23][24] Şii nüfusa göre oranı[23][24] Asgarî tahmin/iddia Âzamî tahmin/iddia
İran 66.000.000 – 70.000.000 90–95 37–40
Irak 19.000.000 – 22.000.000 65–70 11–12
Pakistan 28.000.000 – 36.000.000 15–20 10–15 43.250.000[25] – 57.666.666[26][27]
Hindistan 40.000.000 – 45.000.000 20-25 15–20 50.000.000[28] – 50.000.000.[29]
Yemen 9.000.000 – 10.000.000 40-45 5-6
Türkiye 500.000 – 1.000.000 7–7,5 1
Azerbaycan 5.000.000 – 7.000.000 65–75 3–4 Toplam nüfusun %85'i[18]
Endonezya 5.000.000 – 6.000.000 2,7 3 <7.000.000
Afganistan 3.000.000 – 4.000.000 10–15 <2 Toplam nüfusun %15–19'u[30]
Suriye 3.000.000 – 4.000.000 15–20 <2
Nijerya <4.000.000 <5 <2 5-10 milyon[31]
Suudi Arabistan 3.000.000 – 4.000.000 15–22 <1
Lübnan 1.000.000 – 1.600.000[32] 30-35[33][34][35] <1 Tahmini veri. Resmi sayım mevcut değil.[36]
Tanzanya <2.000.000 <10 <1
Umman 700.000 – 900.000 5–10 <1 948.750[37]
Kuveyt 500.000 – 700.000 30–35 <1 Toplam nüfusun %35–40'ı[38]
Almanya 400.000 – 600.000 10–15 <1
Bahreyn 375.000 – 400.000 66–70 <1 375.000 (Toplam nüfusun %66'sı[39]) 400.000 (Toplam nüfusun %70'i[40])
Tacikistan 400.000 7 <1
Birleşik Arap Emirlikleri 300.000 – 400.000 10 <1
ABD 200.000 – 400.000 10–15 <1
Birleşik Krallık 100.000 – 300.000 10–15 <1
Bulgaristan 100.000 10–15 <1
Katar 100.000 10 <1


 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Haşim bin ʿAbd Menâf
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Haşimoğulları
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
ʿAbd el-Muttalib bin Haşim
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Amine bint Vehb
 
 
 
 
 
 
ʿAbd Allâh bin ʿAbd el-Muttalib
 
Ebû Tâlib
 
Ez-Zûbeyr
 
Hamza
 
`Abbâs‘binʿAbd‘el’Muttalib
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Hatice bint Hüveylid
 
 
 
 
 
 
Muhammed
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
ʿAbd Allâh bin `Abbâs
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Fatıma
 
Ali
 
 
 
 
 
Havlet bint Câ'fer
 
`Alî bin ʿAbd Allâh
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Selman-ı Farisî
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Hasan bin Ali
 
Hüseyin Seyyid eş-Şühedâ
 
Muhammed bin Hanefiyye
 
 
Abbâsîler
 
Muhammed "el-İmâm" bin `Alî bin el-`Abbâs
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Hasan bin Zeyyîd
 
Zeyyîd bin Hasan
 
Hasan el-Mû'tenâ
 
Zeynelâbidîn
 
Keysanilik
 
 
Bû'Müslim’îyye
 
Mazdekçilik
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Taberistan Alavîleri
 
Hasan bin Zeyd
 
 
ʿAbd Allâh el-Kâmil
 
Muhammed el-Bakır
 
Zeyd bin Ali eş-Şehid
 
Sinbâd
 
Neo’Mazdekçilik
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
İbrahim bin ʿAbd Allâh
 
 
Muhammed bin ʿAbd Allâh (Muhammed bin Abdullah el-Mehdi)
 
İdris bin ʿAbd Allâh
İdrîsîler (Zeyd’îyye)
 
İmamet
 
Zeydilik
 
El-Mukanna’îyye
 
Hurremiyye
(Babek Hûrremî)
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Yahya bin ʿAbd Allâh
 
 
Zû'n-Nûn el-Mısrî
 
Câ’bir bin Hayyân[41]
 
Câʿfer es-Sadık[42]
 
 
Hasan bin Zeyd'ül-Alevi
 
Kızılbaş
 
Gnostisizm
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Beyazid-i Bestami
 
 
ʿAbd`Allâh‘el’Eftâh‘bin’Câʿfer‘i’Sâdık
 
İsmail bin Ca‘fer es-Sâdık
 
Musa el-Kâzım
 
 
 
 
 
 
Çepniler
 
Tahtacılar
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Fethîlik (Eftâh’îyye)
 
Vâfî Ahmed (ʿAbd Allâh bin Muhammed bin İsmâ‘il) el-Vâfî
 
Muhammed‘bin’İsmâ‘il‘eş’Şâkir (Yediciler)
 
Ali er-Rızâ
 
 
 
 
 
 
Taberistan Zeydî-Alavîler Emîrliği
 
Melamilik
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Muhammed bin ʿAbd Allâh el-Eftâh
 
Takî Muhammed (ʿAhmed bin ʿAbd Allâh bin Muhammed) et-Tâkî
 
İsmaililik (İsmâ‘il’îyye/Yedicilik)
 
Muhammed el-Cevâd
 
 
Tavvûsîlik (Tavvûs’îyye/Altıcılık)
 
Bâtınîlik (Bâtınî İsmâ‘il’îyye)
 
Ezoterizm
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Tasavvuf
 
Razî ʿAbd Allâh (Hüseyin bin ʿAhmed bin ʿAbd Allâh) ez-Zeki
 
 
Kufeli Hamdân Kârmat (Karmatîyye/Yediciler)
 
Ali el-Hâdî
 
 
Vâkıfîlik (Vâkıf’îyye)
 
Mitraizm
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Sâbiîlik
 
Mehdi (Fatımi)
 
Ebû-Saʿid Hasan bin Behrâm Cennâbî (Bahreyn)
 
Hasan el-Askerî
 
Muhammed‘bin’Ali‘en’Nakî
 
Muhammedîlik (Muhammed’îyye)
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Muhammed ed-Derezî
 
Fâtımî Devleti
 
Karmatîlik (Yediciler/elʿBakl’îyye)
 
Muhammed el-Mehdi
 
FazlʿAllâh Esterâbâdî (Hurûfilik)
 
 
Muhammad bin Nusayr
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Dürzîlik
 
Mustalilik
 
Nizarîlik
 
 
On İki İmam
 
Hurûfilik
 
 
Nusayrilik
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Mecîd’îyye/Hâfız’îyye
 
Tâyyîb’îyye
 
 
Türkistan Aleviliği
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Kabbalah
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Sünnî Buhra
 
DavudîʿBuhra’1094
 
 
Alamut Kalesi
(Sabbahiyye)
 
 
 
 
Muhammed Kebir Arizî
 
 
Mahmud Pâsikhânî
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Câʿferî Buhra (1426)
 
Patanî Buhra (1538)
 
 
SüleymanîʿBuhra’1591
 
Alavî Buhra (1625)
 
 
Tâcü’l-Ârifîn Ebu’l Vefâ Vefâîlik (Vefâ’îyye)
 
 
Nûktâvîlik (Hurûfilik)
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Hebtiahs Buhra (1754)
 
Etbeî’MelekʿBuhra’1840
 
İleri Davudî Buhra (1977)
 
 
Tac’ed-Dîn Geylânî Halvet’îyye/Zahid’îyye
 
 
Ebu’l Bekâ Baba İlyas Bâbâîlik (Bâbâ’îyye)
 
 
Seyyid Nesîmî (Hurûf’îyye)
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Yusuf Hemedanî Melâmet’îyye/Kalender’îyye
 
 
Ûveys bin Âmir-î Karenî (Üveys’îyye)
 
 
İmamet (İsnâaşeriyye öğretisi)
 
 
Safî’ûd-Dîn İshak Safev’îyye
 
 
Baba İshak İshak’îyye
 
 
Dedebabalık (Bektaş’îyye)
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Ahmed Yesevî Yesevilik / Melâmet’îyye
 
 
Hallâc-ı Mansûr
(En-el Hak)
 
 
Cûneyd El-Bağdâdî
 
 
Sadr’ed-Dîn Mûsa / Hoca Âlâ’ed-Dîn Âli
 
Hâmid’ûd-Dîn-i Veli / Hacı Bayram-ı Veli
 
 
Ahmed er-Rifâi
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Kutb’ûd-Dîn Haydar Kalenderilik / Yesevilik
 
Muhy’ûd-Dîn-i Ârabî
(Sufi metafiziği)
 
Abdülkâdir Geylânî (Kadir’îyye)
 
 
Şeyh İbrahim Cûneyd / Haydar
 
 
Bayram’îyye/Celvet’îyye Azîz Mahmûd Hüdâyî
 
 
Rıfâ’îyye
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Hacı Bektaş-ı Veli Haydarîlik / Ekberîlik
 
 
Sadr’ed-Dîn Konevî (Ekber’îyye)
 
Yefâ’î / Şah Ni'metullah-i Veli
 
Sultân Ali Mirza Safevî Devleti / I. İsmail
 
 
Sarı Saltık Dede (Saltuk’îyye)
 
Galip Hasan Kuşçuoğlu
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Ahî Evran / Ahilik
 
 
Kızılbaş
 
Ni‘metullâh’îyye
 
İsnâ‘aşer’îyye
 
 
Barak’îyyûn
 
 
Galibi Tarikatı
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Taptuk Emre
 
 
Abdal Mûsa
 
Burhan’ed-Dîn Hâlil’ûllâh
 
 
 
 
Alevilik
 
 
Kürt Alevîliği
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Yunus Emre
 
Balım Sultan
 
 
 
 
 
 
Nadir Şah
 
Sultan Sahak
 
 
Adiyy bin Müsafir
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Kaygusuz Abdal
 
Bektaşilik
 
Nûrbakş’îyye
 
Câʿfer’îyye
 
Yâresânîler
 
 
Êzidîler
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Âli’îyye
 
 
Harabât’îyye
 
Usûlî
 
 
Ahbârî
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Pir Sultan Abdal
 
Celâl’îyye
 
 
 
 
 
 
Afşarlar
 
Luviler
 
 
Kabalizm
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Kul Himmet
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Kaçar Hanedanı
 
 
 
Işık Alevîliği
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Şeyhilik
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Babilik
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Velâyet-i Fakih yâ Hükûmet-i İslamî
 
 
 
 
Ezelî Bâbîler
 
Bahâîlik
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
İran
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 


Ayrıca bakınız

değiştir

Kaynakça

değiştir
  1. ^ "Key beliefs in Islam - Imamate (Shi'a Islam)". BBC. 22 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2022. 
  2. ^ "ŞÎA". TDV İslâm Ansiklopedisi. 17 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2023. 
  3. ^ "Mapping the Global Muslim Population". 7 Ekim 2009. 14 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2021. The Pew Forum's estimate of the Shia population (10–13%) is in keeping with previous estimates, which generally have been in the range of 10–15%. 
  4. ^ "İslam ve İhsan". 9 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Temmuz 2023. 
  5. ^ "kuran-ikerim.org". 9 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Temmuz 2023. 
  6. ^ W. Madelung, "Khurrammiya" in Encyclopaedia of Islam. Edited by: P. Bearman, Th. Bianquis, C.E. Bosworth, E. van Donzel and W.P. Heinrichs. Brill, 2009. Brill Online.
  7. ^ Yarshater, Ehsan, 1983. The Cambridge history of Iran, cilt 2, s. 1005, 1008.
  8. ^ "Lebanon Congressional Research Service Brief" (PDF). 29 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 6 Ağustos 2012. 
  9. ^ Ahmet Yaşar Ocak, Anadolu Türk Sûfîliğinde Ahmed-i Yesevî Geleneğinin Teşekkülü Milletlerarası Ahmed Yesevi Sempozyumu Bildirileri (26-27 Eylül 1991), Ankara 1992, Kültür Bakanlığı Yayınları, s.79-80
  10. ^ Dursun Gümüşoğlu: Tâcü'l Arifîn es-Seyyid Ebu'l Vefâ Menakıbnamesi - Yaşamı ve Tasavvufi Görüşleri, Can Yayınları, 2006, s. 61.
  11. ^ Dursun Gümüşoğlu: Tâcü'l Arifîn es-Seyyid Ebu'l Vefâ Menakıbnamesi - Yaşamı ve Tasavvufi Görüşleri, Can Yayınları, 2006, s. 73.
  12. ^ a b Dursun Gümüşoğlu: Tâcü'l Arifîn es-Seyyid Ebu'l Vefâ Menakıbnamesi - Yaşamı ve Tasavvufi Görüşleri, Can Yayınları, 2006, s. 48
  13. ^ Kreyenbroek, Philip G. (1996). "Religion and Religions in Kurdistan". Kurdish Culture and Identity. Zed Books Ltd. ISBN 1856493296. 
  14. ^ Elahi, Bahram (1987). The path of perfection, the spiritual teachings of Master Nur Ali Elahi. ISBN 0-7126-0200-3.
  15. ^ Bulut, Faik. (2011), Ali'siz Alevîlik, Berfin Yayıncılık.
  16. ^ "Arşivlenmiş kopya". 15 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Eylül 2009. 
  17. ^ "CIA World Fact Book "Iran"". 5 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2008. 
  18. ^ a b "Administrative Department of the President of the Republic of Azerbaijan - Presidential Library - Religion" (PDF). 21 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 13 Eylül 2011. 
  19. ^ "CIA World Fact Book "Iraq"". 24 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2008. 
  20. ^ "CIA World Fact Book "Pakistan"". 5 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2008. 
  21. ^ "CIA World Fact Book "Afganistan"". 20 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2008. 
  22. ^ "Şii lider Zakzaki'nin öldürüldü iddiası". trthaber.com. 13 Aralık 2015. 4 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Şubat 2017. 
  23. ^ a b c d "Mapping the Global Muslim Population: A Report on the Size and Distribution of the World's Muslim Population". Pew Research Center. 7 Ekim 2009. 30 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ağustos 2010. 
  24. ^ a b c d Miller, Tracy (Ekim 2009). Mapping the Global Muslim Population: A Report on the Size and Distribution of the World's Muslim Population (PDF). Pew Research Center. 25 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ekim 2009. 
  25. ^ "CIA - The World Factbook". Cia.gov. 14 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2011. 
  26. ^ "Violence Against Pakistani Shias Continues Unnoticed | International News". Islamic Insights. 28 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2011. 
  27. ^ "Taliban kills Shia school children in Pakistan". 12 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ağustos 2012. 
  28. ^ "Shia women too can initiate divorce". The Times of India. 6 Kasım 2006. 2 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Haziran 2010. 
  29. ^ "Talaq rights proposed for Shia women". Daily News and Analysis, www.dnaindia.com. 5 Kasım 2006. 8 Şubat 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Haziran 2010. 
  30. ^ 'Religion: Virtually the entire population is Muslim. Between 80 and 85 percent of Muslims are Sunni and 15 to 19 percent, Shia.'"Shia women too can initiate divorce" (PDF). Library of Congress Country Studies on Afghanistan. Ağustos 2008. 14 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 27 Ağustos 2010. 
  31. ^ Nigeria: 'No Settlement With Iran Yet' 5 Ağustos 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Paul Ohia, allAfrica - This Day, 2010-11-16
  32. ^ Hazran, Yusri. The Shiite Community in Lebanon: From Marginalization to Ascendancy, Brandeis University
  33. ^ Hassan, Farzana. Prophecy and the Fundamentalist Quest, page 158
  34. ^ Corstange, Daniel M. Institutions and Ethnic politics in Lebanon and Yemen, page 53
  35. ^ Dagher, Carole H. Bring Down the Walls: Lebanon's Post-War Challenge, page 70
  36. ^ Growth of the world's urban and rural population:n1920-2000, Page 81. United Nations. Dept. of Economic and Social Affairs
  37. ^ Top 15 Countries with Highest Proportion of Shiites in the Population 7 Temmuz 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., 1999-07-07
  38. ^ "The actual percentage of Kuwaiti Shiites is 40 percent". ArabTimesOnline. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Temmuz 2010. 
  39. ^ "UK FCO". UK FCO. 2 Şubat 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mart 2012. 
  40. ^ "Why Bahrain blew up". New York Post. 17 Şubat 2011. 23 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Şubat 2011. 
  41. ^ Muhammed Ebû Zehra: Mezhepler Tarihi, Sayfa 225, Düşün Yayıncılık, İstanbul, 2011. (Câ’bir, i’tikad ve imân esasları konusunda Câ’fer-i Sâdık’tan ders almış ve onun i’tikadını benimsemiştir. Câ’bir bin Hayyân, Câf’er-i Sadık’ın îlmini topladığı beşyüz risâlesini bir araya getirerek tek bir kitâp halinde yayınlamıştır. Câ’bir bu risâlelerin, kendisinin Câf’er-i Sadık’tan edindiği feyz ve ilhâmlar sayesinde teşekkül ettiğini belirtmiştir.)
  42. ^ Muhammed Ebû Zehra, Mezhepler Tarihi, Sayfa 225, Düşün Yayıncılık, İstanbul, 2011. (İmâm Câ’fer’in Allah’ın mevcûdiyetini bilme gayesi için Kozmoloji ilmiyle uğraştığını bildiren deliller vardır. Elde ettiği bilgileri Allah’ın vahdaniyetini ispat etmek amacıyla kullanmıştır. Bu konuda, İmâm Câ’fer-i Sadık, Kur'an’in evren ve tabiât hakkında bilgiler vererek insanları düşündürme methodunu uygulamıştır. Mufaddal bin Amra’ya yazdırdığı “Risalet-ût Tevhîd” adlı kitabında tabiât olaylarının insanın hizmetine sunulmuş olduğunu öne sürerek, hepsinin bir yaratıcının eseri olması gerekliliği hakkında yürüttüğü fikirlerini savunmuştur.)

Dış bağlantılar

değiştir
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Şiilik&oldid=33935744" sayfasından alınmıştır