Hüseyin Baykara, lakabı Ebu'l-Gazi, tam adı Hüseyin bin Gıyaseddin Mansur bin Baykara, (Farsçaحسین بایقرا; Haziran 1438, Herat - 4 Mayıs 1506, Baba İlahi, Herat yakınları), Timur İmparatorluğu hükümdarı ve şair. Taht kavgaları ve savaşlarla geçen uzun saltanat döneminde bilim, sanat ve edebiyatta büyük gelişmeler sağlanmıştır.

Sultan Hüseyin Baykara
حسین بایقرا
Timur Sultanı
Hüküm süresi1469-1506
Önce gelenMirza Ebu'l Kasım Babür bin Baysungur
Ebû Said Mirza
Sonra gelenBediüzzaman Mirza & Muzaffer Hüseyin Mirza
DoğumHaziran 1438
Herat
Ölüm4 Mayıs 1506 (67 yaşında)
Baba İlahi
Eş(ler)iBega Sultan Begüm
Çuli Begüm
Şahar Banu Begüm
Payanda Sultan Begüm
Hatice Sultan Begüm
Afak Begüm
Zübeyde Ağaca
Papa Ağaca
Latif Sultan Ağaca
Mangeli Bibi Ağaca
Begi Sultan Ağaca
Çocuk(lar)ıBediüzzaman Mirza
Muzaffer Hüseyin Mirza
Şah Garib Mirza
Ebu'l Hasan Mirza
Muhammed Muhsin Mirza
Ebu Tarab Mirza
Muhammed Hüseyin Mirza
Feridun Hüseyin Mirza
Haydar Mirza
Muhammed Masum Mirza
Faruk Hüseyin Mirza
İbrahim Hüseyin Mirza
İbn Hüseyin Mirza
Muhammed Kasım Mirza
Sultanım Begüm
Ak Begüm
Keçek Begüm
Bega Begüm
Ağa Begüm
Fatma Sultan Begüm
Nizad Sultan Begüm
Sa'adat Baht Begüm
Ayânur Sultan Begüm
Bayran Sultan Begüm
Münevver Sultan Begüm
Tam adı
Hüseyin bin Gıyaseddin Mansur bin Baykara bin Umarşah bin Timur
HanedanTimurlu Hanedanı
BabasıMansur Mirza
AnnesiFiruze Sultan Begüm
Diniİslam (Batıni)

Anne ve Baba tarafından Barlaslardan ve Cengiz Han soyundan olan Hüseyin Baykara, 14 yaşına kadar Herat'ta Devlethane denen sarayda kaldı ve iyi bir eğitim gördü. 1452'de Herat'a egemen olan Ebu'l Kasım Babür'ün hizmetine girdi. 1454'te Semerkand'a gitti. Burada, yakın akrabası Ebu Said Mirza onu koruması altına aldı. Daha sonra Merv hükümdarı Muizeddin Sencer'in yanına gitti ve kızı Bike Sultan'la evlendi. Ebu'l Kasım Babür'ün ölümünden (1457) sonra Horasan tahtına çıktı. Horasan ve Maveraünnehir'de uzun yıllar hüküm sürdü.

Herat hükümdarı Ebu Said Mirza'nın Muhammed Ali Bahşi komutasındaki 3 bin kişilik ordusunu çok küçük bir kuvvetle yenerek gücünü gösterdi. Daha sonra Sogdlu Said bin Hüseyin Türmen'le yaptığı savaşı da kazanarak Esterabad'ı ele geçirdi. 1461'de Mahmud Mirza'yı Esterabad yöresinde yenerek bütün Esterabad eyaletini egemenliği altına aldı. 1464'te Turşiz yöresinde Emir Muhammed Ali Yahşi'yi yenilgiye uğrattı ve aynı yıl Horasan'ı bütünüyle ele geçirdi. Ebu Said Mirza'nın 1468'de Karabağ yakınlarında Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan'a yenilmesi ve bu olaydan kısa bir süre sonra ölmesiyle büyük ölçüde rahatladı. Mart 1469'da Herat tahtına oturdu. Yadigar Muhammed Mirza'nın Türkmenlerden kurduğu büyük bir kuvvetle Esterabad üzerine yürüdüğünü haber alınca, onu Derbend-i Şahan'da karşılayarak yenilgiye uğrattı. 1470'te yeniden kuvvet toplayarak bu kez Herat'a yürüyen Yadigar'ı Çenaran'da ikinci kez yendi ve idam etti. Sonraki yıllarda Ceyhun (Amu Derya) boyundaki kaleleri güçlendirmeye ağırlık verdi.Ama oğullarının giderek bağımsız bir tutuma yönelmesi egemenliğini sarsmaya başladı.Belh valisi olan oğlu Bediüzzaman Mirza'nın, 1490'da çıkardığı ayaklanmayı bastırdıysa da aralarındaki gerginlik uzun yıllar sürdü. 1500'den sonra Türkistan'a egemen olan Özbeklerin Harezm dolaylarında Ceyhun'u aşarak Herat üzerinde akınlar düzenlemesi üzerine, 1506'da güçlü bir orduyla çıktığı seferde öldü.

Kültür

değiştir

Timurlu soyunun son büyük hükümdarı olan Hüseyin Baykara, Türk kültürünün Çin, Kuzey Asya ve Hint etkilerini özümleyerek parlak bir düzeye ulaşmasında önemli rol oynamıştır. Herat'taki sarayını canlı bir bilim merkezi durumuna getirmiş, döneminin önde gelen düşünür ve sanatçılarını koruma altına almış ve onların yakınlıklarını kazanmıştır. Şair Cami, ünlü minyatürcü Behzad, dede ve torun tarihçiler Mirhand ve Handemir, Hilali, Hatifi, Tezkiretü'ş-Şuara'nın yazarı Devletşah, hattat Meşhedli Sultan Ali, aynı zamanda Hüseyin Baykara'nın çocukluk arkadaşı olan Ali Şir Nevai, Herat'taki Devlethane'ye bilimler akademisi özelliği veren sanatçılar olmuşlardır. Hüseyni mahlasıyla Türkçe ve Farsça şiirler de yazan Hüseyin Baykara'nın Türkçe şiirleri Divan-ı Sultan Hüseyin Mirza Baykara adıyla yayımlanmıştır.Şiirlerinin bir bölümü de Hüseyn-i Baykara Divanı'ndan Seçmeler adı altında basılmıştır.

Kaynakça

değiştir
Hüseyin Baykara
Doğumu: Haziran 1438 Ölümü: 4 Mayıs 1506
Resmî unvanlar
Önce gelen
Mirza Ebu'l Kasım Babür bin Baysungur
Ebû Said Mirza
Timur Sultanı
1469-1506
Sonra gelen
Bediüzzaman Mirza & Muzaffer Hüseyin Mirza