Wikipedia

Wiesiołek

Wiesiołek (Oenothera L.) – rodzaj roślin zielnych z rodziny wiesiołkowatych (Onagraceae). Należy do niego 157 gatunków[3]. Rośliny te występują naturalnie w Ameryce Północnej i Południowej[5][3], z centrum zróżnicowania w południowo-zachodniej części Ameryki Północnej[6][7]. Część gatunków została introdukowana na inne kontynenty. W Europie w niektórych ujęciach opisano ich kilkadziesiąt[8], aczkolwiek wiele z nich nie jest szerzej uznawanych[6][3].

Wiesiołek
Ilustracja
Wiesiołek dwuletni
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

mirtowce

Rodzina

wiesiołkowate

Rodzaj

wiesiołek

Nazwa systematyczna
Oenothera L.
Sp. Pl. 346. 1753[3]
Typ nomenklatoryczny

Oenothera biennis L.[4]

Synonimy
  • Brunyera Bubani
  • Onagra Mill.
  • Pseudo-oenothera Ruprecht
  • Usoricum Lunell[4]
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Wiesiołek ozdobny
Oenothera albicaulis
Oenothera lindheimeri

Wiele gatunków w obrębie rodzaju wyróżnia się tworzeniem tzw. heterozygot kompleksowych (ang. Permanent translocation heterozygosity – PTH). Powstają one w wyniku specyficznej budowy chromosomów, które dziedziczone są w nie podlegających rozszczepieniu zestawach ojcowskich i matecznych[6][9].

Różne gatunki wiesiołków są uprawiane jako ozdobne[6], zwłaszcza wiesiołek ozdobny O. macrocarpa, wiesiołek czerwonokielichowy O. glazioviana, wiesiołek okazały O. speciosa[10]. Niektóre gatunki wykorzystywane są jako jadalne i lecznicze. Spożywane są m.in. liście i korzenie wiesiołka dwuletniego O. biennis. Nasiona są źródłem oleju wiesiołkowego zawierającego kwas γ-linolenowy i wykorzystywane są w medycynie oraz kosmetykach[10].

Morfologia

edytuj
 
Oenothera speciosa
 
Oenothera stricta
Pokrój
Rośliny zielne (jednoroczne, dwuletnie i byliny) o pędach rozwiniętych lub skróconych, z korzeniem palowym lub licznymi korzeniami włóknistymi, rzadko z rozłogami, czasem tworzące pędy z korzeni bocznych[7][6].
Liście
Siedzące lub ogonkowe, bez przylistków, skrętoległe, u niektórych gatunków skupione w rozetę przyziemną, całobrzegie, klapowane lub pierzaste[6].
Kwiaty
Barwne, u większości gatunków żółte, rzadziej białe, purpurowe lub różowe, otwierające się wieczorem (zapylane głównie przez nocne motyle i rzadko przez pszczoły)[5] lub o świcie[7]. Kwiaty promieniste, obupłciowe, z czterema działkami kielicha i płatkami korony kwiatu. Pręcików jest 8. Zalążnia z czterema komorami, z licznymi zalążkami. Słupek na szczycie z czterema łatkami znamienia[7].
Owoce
Torebki cylindryczne lub czterokątne, czasem oskrzydlone, proste lub wygięte. Nasiona licznie rozwijające się w jednym lub dwóch rzędach w każdej z komór[7].

Systematyka

edytuj
Pozycja systematyczna

Rodzaj z plemienia Onagreae podrodziny Onagroideae i rodziny wiesiołkowatych (Onagraceae Juss.)[11]. Do rodzaju włączone zostały tradycyjnie wyróżniane od dawna rodzaje Calylophus, Gaura i Stenosiphon. Utrzymywanie ich poza rodzajem Oenothera powodowało, że rodzaj ten nie był monofiletyczny[6].

Gatunki flory Polski w ujęciu listy krajowej[8]

Pierwsza nazwa naukowa według listy krajowej[8], druga – obowiązująca według bazy taksonomicznej Plants of the World online (jeśli jest inna, znak zapytania oznacza brak nazwy w bazie). Na liście krajowej ujęto liczne taksony, które nie są uznawane, jako mieszczące się w ramach zmienności zwykle O. biennis i O. parviflora[3]

Wykaz gatunków[3]

Zastosowanie

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-14] (ang.).
  3. ↑ a b c d e f Oenothera L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-11-30].
  4. ↑ a b Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-10].
  5. ↑ a b Geoffrey Burnie i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.
  6. ↑ a b c d e f g Warren L. Wagner: Oenothera Linnaeus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-11-30].
  7. ↑ a b c d e Jiarui Chen, Peter C. Hoch & Warren L. Wagner: Oenothera Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2018-06-10].
  8. ↑ a b c Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 121-123, ISBN 978-83-62975-45-7.
  9. ↑ Wielka encyklopedia przyrody. Rośliny kwiatowe. 1. Warszawa: Muza S.A., 1998, s. 295-296. ISBN 83-7079-778-4.
  10. ↑ a b c David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 642, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  11. ↑ Genus Oenothera L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-11-30].
  12. ↑ a b Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 131. ISBN 978-83-925110-5-2.
  13. ↑ Łukasz Łuczaj: Dzikie rośliny jadalne Polski. Przewodnik survivalowy. Chemigrafia, 2004. ISBN 83-904633-5-0.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Wiesiołek&oldid=72985791”