Wikipedia

Wyszków

miasto w województwie mazowieckim
Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.
Ten artykuł od 2024-07 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł.
Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do źródeł. Dodanie listy źródeł bibliograficznych jest problematyczne, ponieważ nie wiadomo, które treści one uźródławiają.
Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Wyszków – miasto w Polsce w województwie mazowieckim. Siedziba powiatu wyszkowskiego i gminy miejsko-wiejskiej Wyszków. Był miastem duchownym[3].

Wyszków
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Klasycystyczny pałac z 1780
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Województwo

 mazowieckie

Powiat

wyszkowski

Gmina

Wyszków

Prawa miejskie

1501-1870 i od 1919[1]

Burmistrz

Piotr Płochocki

Powierzchnia

20,80 km²

Populacja (30.06.2016)
• liczba ludności
• gęstość


26 841[2]
1291,7 os./km²

Strefa numeracyjna

29

Kod pocztowy

07-200, 07-202

Tablice rejestracyjne

WWY

Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po prawej znajduje się punkt z opisem „Wyszków”
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Wyszków”
Położenie na mapie powiatu wyszkowskiego
Mapa konturowa powiatu wyszkowskiego, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Wyszków”
Położenie na mapie gminy Wyszków
Mapa konturowa gminy Wyszków, w centrum znajduje się punkt z opisem „Wyszków”
Ziemia52°35′35″N 21°27′33″E/52,593056 21,459167
TERC (TERYT)

1435054

SIMC

0966470

Urząd miejski
Aleja Róż 2
07-200 Wyszków
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Wiadomości w Wikinews
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa

Prywatne miasto duchowne Wyszkowo położone było w drugiej połowie XVI wieku w powiecie kamienieckim ziemi nurskiej województwa mazowieckiego[4]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa ostrołęckiego.

Według danych z 31 grudnia 2012 miasto liczyło 27 309 mieszkańców[5].

Miasto jest położone nad Bugiem na skraju Międzyrzecza Łomżyńskiego i Doliny Dolnego Bugu, w pobliżu Puszczy Białej i Kamienieckiej[1], 55 km na północny wschód od Warszawy, przy drodze krajowej nr 8 w części pomiędzy Warszawą a Białystokiem.

Od 1956 do 1975 i ponownie od 1999 r. Wyszków jest siedzibą powiatu[1].

Historia

edytuj

Wyszków jest wzmiankowany od 1203 r.[1], najpierw pod nazwą Wyszkowo. Ośrodek starej parafii z XII w. związanej w początkowym okresie z grodem w Brańsku. 26 marca 1501 biskup płocki Wincenty Przerębski uzyskał zgodę króla Jana Olbrachta na nadanie praw miejskich osadzie Wyszków i jako właściciel nadał je 11 marca 1502[6][1]. Przed rozbiorami należał do biskupów płockich. W 1528 wybudowano most na Bugu; Wyszków stał się ważnym punktem handlowym na skrzyżowaniu dróg, budowa komory celnej przyśpieszyła rozwój miasta[7]. Zniszczony w czasie wojny szwedzkiej w połowie XVII wieku. W 1655 w tutejszym dworze biskupim zmarł Karol Ferdynand Waza. Od 1795 r. w zaborze pruskim, od 1807 w Księstwie Warszawskim, a od 1815 w Królestwie Kongresowym. W 1863 ożywiona działalność oddziałów powstańczych. W ramach represji po powstaniu styczniowym 19 maja 1870 Wyszków stracił prawa miejskie i odzyskał je 4 lutego 1919. Szybki rozwój miasta po otwarciu w 1897 linii kolejowej Pilawa – Tłuszcz – Ostrołęka.

W czasie wojny polsko-bolszewickiej w sierpniu 1920 stanowił ostatnie miejsce postoju Tymczasowego Komitetu Rewolucyjnego Polski (planowanego jako rząd marionetkowy Polskiej Republiki Rad) w czasie ofensywy Armii Czerwonej na Warszawę. Epizod ten uwiecznił Stefan Żeromski w opowiadaniu Na probostwie w Wyszkowie. 18 sierpnia 1920 miasto wyzwolili żołnierze 31 Pułku Strzelców Kaniowskich[8]. Na wieść o zbliżających się oddziałach polskich ludność żydowska opuściła miasto uciekając do Ostrowi. Po powrocie pod strażą policji 24 sierpnia grupa 200 Żydów została w Ogrodzie Senatorskim skatowana przez funkcjonariuszy Policji i żołnierzy polskich. Żydów zmuszono do ciężkich prac fizycznych przy odbudowie mostu na Bugu[9].

Osobny artykuł: Bitwa pod Wyszkowem.

Przed II wojną światową liczył 12 tysięcy mieszkańców, z czego połowę stanowili Żydzi. W dniach 8–10 września 1939 toczyły się zacięte walki 1 Dywizji Piechoty Legionów z Grupy Operacyjnej „Wyszków” z Niemcami forsującymi Bug. W okresie okupacji niemieckiej mieścił się w mieście oddział roboczy obozu w Beniaminowie dla jeńców sowieckich (w 1984 przy ul. Okrzei ustawiono poświęcony ich pamięci głaz pamiątkowy)[10]. Niemcy dokonywali w Wyszkowie masowych egzekucji, zamordowano ponad 7 tysięcy mieszkańców (300 zaraz po zajęciu miasta). 6 kwietnia 1944 rozstrzelano tu m.in. 14 członków PPR i żołnierzy AL[10]. Podczas walk między nacierającymi oddziałami pancernymi a broniącą mostu dywizją niemiecką miasto zostało prawie całkowicie zniszczone.

W latach 1946–1951 w okolicach Wyszkowa w ramach podziemia niepodległościowego działał oddział Jana Kmiołka „Wira”.

W Polsce Ludowej rozbudowano hutę szkła. W 1958 r. powstała bardzo nowoczesna fabryka mebli. W 1963 r. uruchomiono fabrykę mebli i urządzeń wyposażenia wnętrz. Fabryka zlokalizowana przy ul. I Armii Wojska Polskiego 173 (obecnie ul. Świętojańska) obejmowała teren 9,2 ha, składała się z dwóch obiektów produkcyjnych: hali produkcji mebli o kubaturze 72 000 m sześć. oraz hali produkcji płyt wiórowych i laminowania o kubaturze 18 000 m sześć. Budowę rozpoczęto w 1959 r. Termin zakończenia prac ustalono na 30 czerwca 1963 roku, ale działalność produkcyjna rozpoczęła się już 1 sierpnia 1962 roku, 11 miesięcy przed terminem. W pierwszych miesiącach zakład zatrudniał 300 osób. Oficjalnie zakład został otwarty w lipcu 1963 roku. Produkowano tu: szafki kredensowe, sekretarzyki, gabloty, szafy jedno- i dwudrzwiowe, krzesła, meblościanki, meble tapicerowane, a także płyty wiórowe używane do produkcji mebli. Wraz z fabryką w Wyszkowie powstały Technikum Drzewne i Zasadnicza Szkoła Zawodowa o tym samym profilu. Na uwagę zasługuje bardzo nowoczesny system konstrukcyjny hal fabrycznych, który można zaliczyć do tzw. „architektury źle urodzonej”, czyli o światowym poziomie jednak mało znanej bo powstałej w kraju komunistycznym. Autorami projektu fabryki byli: architekci Andrzej Dzierżawski, Zbigniew Pawelski i Maciej Siennicki oraz konstruktorzy Wacław Zalewski (jemu m.in. zawdzięczamy kształt katowickiego Spodka czy hali Torwar w Warszawie) oraz Aleksander Włodarz. Generalnym wykonawcą było Warszawskie Przedsiębiorstwo Budownictwa Przemysłowego „Kablobeton”.

Od 1973 r. działa Wyszkowski Ośrodek Kultury „Hutnik”. W 1975 r. powstała filia FSO – Zakład Zespołów Napędowych[7]. W 1978 r. na pl. Daszyńskiego odsłonięto Pomnik Wdzięczności ku czci bojowników ruchu oporu, żołnierzy Wojska Polskiego i Armii Czerwonej[10]. Pomnik został zburzony w sierpniu 2011[11].

30 października 2018 w parku miejskim odsłonięto pomnik – ławeczkę matematyka i kryptologa Jerzego Różyckiego, absolwenta przedwojennego wyszkowskiego gimnazjum w 1926[12].

Zmiany granic miasta

edytuj

W 1939 r. do miasta została przyłączona część Rybienka Nowego (Wygoda i Zapole). W latach 1952–1954 do miasta należał Skuszew na lewym brzegu Bugu. W związku z powstaniem gromad w 1954 r. z granic miasta wyłączono Latoszek, który przyłączono znów w 1961 r., razem z Rybienkiem Leśnym i Rybienkiem Łochowskim.

Demografia

edytuj
  • Piramida wieku mieszkańców Wyszkowa w 2014 roku[13].


 

Gospodarka

edytuj
  • Przemysł: dawniej meblarski (Wyszkowska Fabryka Mebli), samochodowy (filia FSO, Zakład Zespołów Napędowych) i browar (1860-2001)[14], obecnie: szklarski (huta szkła Ardagh Glass), metalowy, węzeł drogowy, drukarnia amerykańskiej firmy Quad Graphics Europe[15].

Transport

edytuj

Przez miasto przechodzą drogi:

Powstała też obwodnica Wyszkowa, która jest częścią drogi ekspresowej S8.

Przez Wyszków biegnie linia kolejowa nr 29 Tłuszcz – Ostrołęka[16], łącząca Ostrołękę z Warszawą, z dworcem w Wyszkowie i przystankiem w Rybienku Leśnym.

13 grudnia 2012 otwarto oficjalnie sanitarne lądowisko przy ul. Komisji Edukacji Narodowej.

Turystyka

edytuj
  • Wypoczynek: na lewym brzegu Bugu ośrodek letniskowy – Rybienko Leśne, Sanatorium Neuropsychiatrii Dziecięcej.

Media

edytuj

Oświata

edytuj
  • Szkoły podstawowe
    • Szkoła Podstawowa nr 1 im. Adama Mickiewicza
    • Szkoła Podstawowa nr 2 im. Władysława Broniewskiego
    • Szkoła Podstawowa nr 3 im. Stanisława Wróbla „Jaskółki” w Wyszkowie-Rybienku Leśnym
    • Szkoła Podstawowa nr 4 im. Obrońców Westerplatte
    • Szkoła Podstawowa nr 5 im. Żołnierzy Armii Krajowej
  • Szkoły średnie
    • Liceum Ogólnokształcące im. C.K. Norwida
    • Zespół Szkół Nr 1 im. Marii Skłodowskiej-Curie
    • Centrum Edukacji Zawodowej i Ustawicznej Kopernik (dawniej – Zespół Szkół Nr 2 im. Mikołaja Kopernika)
    • Zespół Szkół Nr 3 im. Jana Kochanowskiego
    • Zakład Doskonalenia Zawodowego w Warszawie Centrum Kształcenia w Wyszkowie
  • Uczelnie

Zabytki

edytuj
 
Pałac w Rybienku Starym
 
Willa Siewierzanka (1933-1936)
  • Obelisk Wazów wystawiony na polecenie króla Jana Kazimierza na cześć jego brata Karola Ferdynanda Wazy, który zmarł w Wyszkowie. Obelisk zaprojektował Giovanni Battista Gisleni.
  • Kościół św. Idziego z 1793 roku w stylu klasycystycznym. W 1884 roku dobudowano dwie kaplice. W 1939 roku kościół spłonął. W 1959 po odbudowie ponownie konsekrowany.
  • Pałac w Rybienku Starym, klasycystyczny z 1780 roku zbudowany dla biskupa inflanckiego Jana Stefana Giedroycia. Od 1831 roku w rękach Augusta Morzkowskiego. Od 1879 roku do 1945 roku właścicielami była rodzina Skarżyńskich. Przebudowany na początku XX wieku m.in. poprzez dobudowanie tarasu. Po usunięciu uszkodzeń z wojny 1920 roku umieszczono w nim pensjonat goszczący m.in. Kossaka, Kotarbińskiego, Aleksandra Zelwerowicza. W wyniku działań wojennych we wrześniu 1939 roku spłonęło poddasze. Od 1945 roku własność Ministerstwa Zdrowia, które ulokowało w nim m.in. sanatorium dziecięce. Od 1989 roku własność SARP. Obecnie własność prywatna.
  • Stróżówka pałacowa w stylu neogotyckim z połowy XIX wieku. Dawniej w jej pobliżu znajdowała się rezydencja biskupów płockich.
  • Browar z XIX wieku, ul. Świętojańska 54 (dawniej I Armii WP).
  • Willa z okresu międzywojennego, ul. Zakolejowa/Pułtuska.

Wspólnoty wyznaniowe

edytuj

Sport

edytuj
  • KS Camper Wyszków (siatkówka męska)
  • UKS Volley Wyszków (siatkówka męska)
  • Bug Wyszków (piłka nożna męska)
  • UKS Loczki Wyszków (piłka nożna żeńska)
  • Rhinos Wyszków (futbol amerykański męski)
  • UKS 1 Wyszków (piłka ręczna żeńska)

Wyszków w kulturze

edytuj

Upamiętnienie

edytuj

Nazwę miasta nadano uniwersalnemu masowcowi m/s „Wyszków”, który pływał pod tą nazwą w latach 1979–2006[25].

Współpraca międzynarodowa

edytuj
Miasto Kraj Data podpisania umowy
Ejszyszki   Litwa 2 września 2006[26]
Kohtla-Järve   Estonia 2 września 2006[26][27]
Wyszogród   Ukraina 2006[26]
Winnica   Ukraina luty 2013[26][28]

Galeria zdjęć

edytuj

Ludzie związani z Wyszkowem‎

edytuj
Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Wyszkowem‎.

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b c d e Wyszków, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2019-05-30].
  2. ↑ Wyszków w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2021-12-31], liczba ludności na podstawie danych GUS.
  3. ↑ Polska XVI wieku, t. V Mazowsze, Warszawa 1895, s. 38.
  4. ↑ Corona Regni Poloniae. Mapa w skali 1:250 000, Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk i Pracownia Geoinformacji Historycznej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
  5. ↑ Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2012 r.), Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 5 czerwca 2013, ISSN 2083-3342.
  6. ↑ Ireneusz Elward, Historia miasta [online], wyszkow.pl [dostęp 2022-01-26].
  7. ↑ a b Tomasz Chludziński, Janusz Żmudziński: „Mazowsze, mały przewodnik”, Wyd. Sport i Turystyka, Warszawa 1978, s. 248.
  8. ↑ Feliks Libert: Zarys historji wojennej 31-go pułku strzelców kaniowskich. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1928, s. 30–31, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
  9. ↑ Janusz Szczepański „Władze i społeczeństwo Drugiej Rzeczypospolitej wobec bolszewickiego zagrożenia w 1920 roku” Wydawnictwo Sejmowe 2022, ISBN 978-83-7666-720-1, s. 451.
  10. ↑ a b c Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa, „Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939–1945”, Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, s. 504.
  11. ↑ Rozbiórka Pomnika Wdzięczności Armii Czerwonej. wyszkow.pl, 2011-08-05. [dostęp 2019-03-18].
  12. ↑ Elżbieta Szczuka: Na ławeczce obok Różyckiego (foto). nowywyszkowiak.pl, 2018-10-30. [dostęp 2019-03-18].
  13. ↑ Wyszków w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-10], liczba ludności na podstawie danych GUS.
  14. ↑ Wojciech Jankowski, Mały przewodnik po Polsce, Wydawnictwo Sport i Turystyka, Warszawa 1983, ISBN 83-217-2329-2, s. 340.
  15. ↑ Quad/Graphics. wyszkow.pl. [dostęp 2021-12-09]. (pol.).
  16. ↑ Hubert Waguła, Sławomir Fedorowicz, Linia kolejowa 29 (PL) • Tłuszcz – Ostrołęka / © Atlas Kolejowy Polski i Czech [online], pl.atlaskolejowy.net [dostęp 2017-04-29].
  17. ↑ Parafie [online], diecezja.lomza.pl [dostęp 2023-06-19].
  18. ↑ Wspólnoty lokalne [online], chrystusowi.pl [dostęp 2023-06-19].
  19. ↑ Nasze Zbory [online], kchds.pl [dostęp 2023-06-19].
  20. ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2023-12-12].
  21. ↑ Marta Pietruszko: Wiktoria Tołłoczko-Tur zaprasza do Galerii im. Sleńdzińskich. poranny.pl.
  22. ↑ „Rzeźnia Wyszków”. Czy wywoła lokalne trzęsienie ziemi? [online], Tuba Wyszkowa [dostęp 2023-04-23] (pol.).
  23. ↑ l, „Rzeźnia Wyszków” – Lovciam to miasto, ale siebie najbardziej! – Recenzje książek [online], Altao.pl [dostęp 2023-04-23] (pol.).
  24. ↑ Damian Bajkowski, „Rzeźnia Wyszków” to Polska w pigułce [online], Gazeta Kongresy, 17 kwietnia 2023 [dostęp 2023-04-23] (pol.).
  25. ↑ „Sider shine” – ten statek nazywał się kiedyś „Wyszków”. Viscobar – Wyszków. [dostęp 2016-12-13].
  26. ↑ a b c d Współpraca zagraniczna Gminy Wyszków. Tubawyszkowa.pl, 2012-12-07. [dostęp 2013-03-05].
  27. ↑ Delegaci miasta partnerskiego Kohtla – Jarve w Wyszkowie. Urząd Miejski w Wyszkowie, 2011-08-29. [dostęp 2013-03-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-02-24)].
  28. ↑ WYSZKÓW ZACIEŚNIA WSPÓŁPRACĘ Z WINNICĄ ZAPRZYJAŹNIONYM MIASTEM NA UKRAINIE. Kurier W, 2013-02-12. [dostęp 2013-03-05].

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Wyszków&oldid=75029114”