Skołoszów

wieś w województwie podkarpackim

Skołoszówwieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie jarosławskim, w gminie Radymno[4][5].

Skołoszów
wieś
Ilustracja
Zespół szkół
Państwo

 Polska

Województwo

 podkarpackie

Powiat

jarosławski

Gmina

Radymno

Wysokość

204,0 m n.p.m.

Liczba ludności (2020)

1583[2]

Strefa numeracyjna

16

Kod pocztowy

37-550[3]

Tablice rejestracyjne

RJA

SIMC

0609847[4]

Położenie na mapie gminy wiejskiej Radymno
Mapa konturowa gminy wiejskiej Radymno, po lewej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Skołoszów”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Skołoszów”
Położenie na mapie województwa podkarpackiego
Mapa konturowa województwa podkarpackiego, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Skołoszów”
Położenie na mapie powiatu jarosławskiego
Mapa konturowa powiatu jarosławskiego, na dole znajduje się punkt z opisem „Skołoszów”
Ziemia49°55′54″N 22°48′36″E/49,931667 22,810000[1]
Kościół parafialny. Pomiędzy drzwiami wejściowymi dwie tablice poświęcone pamięci skołoszowian poległych za Polskę
Obwodnica Radymna. Po lewej stronie znajdowały się zabudowania skołoszowskiego folwarku

Od 23 grudnia 1920[6] do 18 sierpnia 1945 znajdowała się na terenie województwa lwowskiego[7]. W latach 1945–1974 wchodziła w skład woj. rzeszowskiego. Po zmianie podziału administracyjnego kraju w latach 1975–1998 wieś należała do woj. przemyskiego.

Części wsi

edytuj
Integralne części wsi Skołoszów[4][5]
SIMC Nazwa Rodzaj
0609853 Drugie Błonie część wsi
0609860 Górki część wsi
0609876 Pierwsze Błonie część wsi
0609882 Wójtostwo część wsi

Położenie

edytuj

Skołoszów położony jest w południowo-wschodniej Polsce, na pograniczu Doliny Dolnego Sanu i Podgórza Rzeszowskiego, nad Radą (lewym dopływem Sanu). Leży na dawnym handlowym i strategicznym szlaku komunikacyjnym wiodącym z południa na północ wzdłuż Sanu i z zachodu na wschód od Krakowa przez Przemyśl do Lwowa. Wieś usytuowana jest na lessowym płaskowyżu. Urodzajna lessowa gleba uformowana jest w faliste wzgórza.

Pochodzenie nazwy

edytuj

Nazwa samego Skołoszowa wywodzi się od wyrazów skole – nazwa doliny przy rzece Radzie, oraz szów – wzgórze po drugiej stronie rzeki. Osada na terenie Skołoszowa przypuszczalnie bezimienna istniała w II–III w. Zostało to stwierdzone dzięki przypadkowemu odkryciu w 1958 dość dużej osady. Znaleziono tam pewną liczbę jam mieszkalnych z resztkami palenisk, ceramiki, kości zwierzęcych, sprzętów domowych. Zachowało się kilka wiadomości dotyczących śladów miejscowego kultu w postaci kamiennych prymitywnie wykonanych, starodawnych posągów. Jakkolwiek by były początki Skołoszowa, to nie ulega wątpliwości, że w połowie XIV w. trzeba było zakładać go na nowo.

Historia

edytuj

W 1393 roku pojawiła się bardzo szybko rozrastająca wieś zwana Skołosinem, a później Skołoszowem. Wieś tę otrzymał Jan Biały od biskupa przemyskiego za udział w bitwach i wykazaniem się bohaterstwem w wojnach.

W 1432 przywilejem biskupa przemyskiego Janusza z Lubienia została założona parafia rzymskokatolicka pw. św. Mikołaja.

W XV w. został Skołoszów przedmieściem Radymna. Na gruntach skołoszowskich powstał dwór biskupi, który miał bronić miasto przed napadami. Skołoszowianie pracowali na pańszczyźnie u biskupów przemyskich przez 4 dni w tygodniu.

W marcu 1656 król szwedzki, ciągnąc na Przemyśl, zajął Skołoszów. Był tu przez 3 dni, gdy w tym czasie Szwedzi rabowali Radymno i jego przedmieście. W następnych latach zdarzały się także napady Kozaków i Węgrów. Po długich latach ludność dźwigała się z klęsk i nieszczęść.

Następował coraz większy napływ ludności żydowskiej do Skołoszowa i Radymna. W II połowie XVIII w. ludność skołoszowską nawiedzały zarazy[8], tak że ludność została zdziesiątkowana.

Okres zaborów austriackich w dziejach Skołoszowa rozpoczął się w lipcu 1772. W II połowie XIX w. zaczęły się wielkie zmiany, których nie doceniano, m.in. regulacja Sanu, budowa traktu cesarskiego, a także przeprowadzenie w 1860 linii kolejowej przez Skołoszów. Niewielką stację, która przez krótki czas była stacją końcową tej linii, nazwano jednak Radymno.

W 1860 Wincenty Pol, na zaproszenie biskupa Adama Jasińskiego, wykorzystując swoje uzdolnienia konserwatorsko-malarskie, sporządził plan restauracji barokowej polichromii w kaplicy Drohojowskich w katedrze przemyskiej, wiernie zachowując pierwotne dzieło malarza lwowskiego Stanisława Stroińskiego. Od września tegoż roku kierował pracami konserwatorskimi. Początkowo mieszkał w Przemyślu u swojej siostry Ewy Wiktorii Longchamps de Bérier, a w listopadzie 1860 przeniósł się do folwarku w Skołoszowie (dziś przy obwodnicy Radymna). Tutaj, w zaciszu skołoszowskiego folwarku, Pol finalizował prace nad poematem historycznym pt.: „Pacholę hetmańskie” (wyd. 1862), pisanym „ku pokrzepieniu serc”, oraz rozpoczął prace nad poematem „Pieśń o domu naszym” (wyd. 1866), zawierającym przesłanie pielęgnowania tradycji, kultywowania obyczajów i ludowych rytów, utrwalania pamięci o przodkach i wielkich bohaterach narodowych oraz przywoływania ojczystej przeszłości. Przenosiny do Skołoszowa zbiegły się z momentem przedłużenia kolei Karola Ludwika od Przeworska do Przemyśla. Pol wtedy wielokrotnie i w obie strony jeździł koleją na trasie Przemyśl – Radymno. W marcu 1862, po opuszczeniu na stałe Skołoszowa, przebył pociągiem trasę z Przemyśla do Lwowa, gdzie zastał go wybuch powstania styczniowego.

W 1908 została założona miejscowa Drużyna Bartoszowa, która po wybuchu I wojny światowej skierowała swoich członków do Legionu Wschodniego. Jej naczelnikiem był Michał Jaromij.

Podczas I wojny światowej jesienią 1914 został zajęty przez Rosjan, a odbity przez wojska austro-węgierskie i niemieckie w maju 1915 po bitwie pod Radymnem, rozgrywanej na polach Skołoszowa[9].

Po kryzysie przysięgowym w Legionach Polskich i dyslokowaniu pod koniec sierpnia i na początku września 1917 Polskiego Korpusu Posiłkowego w rejon PrzemyślŻurawicaRadymno, w skołoszowskim folwarku stacjonował II dywizjon armat 1 Pułku Artylerii (sztab pułku znajdował się w radymniańskim ratuszu)[10].

Po I wojnie światowej zniszczony Skołoszów zaczął się rozbudowywać, zwiększyła się liczba mieszkańców.

W 1930 rozporządzeniem Rady Ministrów dokonano zmian granic wsi Skołoszów. Przyłączono wówczas do miasta Radymna znaczną część wsi położoną pomiędzy dotychczasową linią graniczną Skołoszów – Radymno a torem kolejowym wraz z przysiółkiem Zagrody oraz torem kolejowym i stacją kolejową[11].

W latach 1921–1978 funkcjonował dom ludowy, w którym organizowano działalność kulturalną i teatralną, a także miała czasowo siedzibę biblioteka, przebudowany w 1991 na tymczasową kaplicę, a później rozebrany. Istniało także Koło Gospodyń Wiejskich w latach 1925–1980.

10 września 1939 wkroczyły do Skołoszowa pododdziały niemieckiej 4 Dywizji Lekkiej. Kompania z batalionu kpt. Józefa Matheisa, broniąc Radymna, była złożona w dużej części ze skołoszowskich mężczyzn, starała się atakować wojska niemieckie, jednak artyleria niemiecka była silniejsza[12]. 24 lipca 1944 roku 44 Gwardyjska Brygada Pancerna płk. Iosifa I. Gusakovskiego z 11 Korpusu Pancernego Gwardii Armii Czerwonej, po sforsowaniu Sanu pod Świętem, opanowała najpierw Wójtostwo, a następnie Błonie I i Błonie II oraz Górki.

W latach 1945–1946 wysiedlono ze Skołoszowa 326 osób narodowości ukraińskiej do obwodów: tarnopolskiego, wołyńskiego i lwowskiego[13].

Współczesność

edytuj

W 1946 został założony Ludowy Zespół Sportowy, przemianowany później na Ludowy Klub Sportowy. Główną dyscypliną sportową była i jest piłka nożna. Obecnie klub, z własnym stadionem i krytą trybuną, znajduje się w V lidze.

W latach 1949–1952 na działce przekazanej przez Jana Przedrzymirskiego został wybudowany nowy budynek szkoły powszechnej, rozbudowany później o jedno skrzydło z salą gimnastyczną. Obecnie w budynku tym znajduje się szkoła podstawowa. 6 grudnia 2011 oddano do użytku również wybudowaną przy budynku szkolnym halę sportową.

Od 1 marca 1953 do 1956 funkcjonowała Spółdzielnia Produkcyjna, której przewodniczącym był Roman Jaromi, a od 21 grudnia 1954 – Piotr Maziarz.

W latach 1973–1974 miejscowość była siedzibą gminy Skołoszów. Naczelnikiem gminy był Tadeusz Kasprzak, a sekretarzem – Edward Haliniak. Na przełomie lat 70. i 80. mieszkańcy Skołoszowa i okolic mieli możliwość zatrudnienia się blisko miejsca zamieszkania, ponieważ w sąsiedniej miejscowości, Radymnie, kwitł przemysł. Skołoszów jest dużą wsią, która w miarę swoich możliwości rozwija się.

3 marca 1981 rozpoczęło działalność koło Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego Rolników Indywidualnych „Solidarność”. W inauguracyjnym, założycielskim zebraniu uczestniczyło 147 osób. Przewodniczącym Zarządu został Franciszek Jaromi, jego zastępcą – Leon Czekierda, sekretarzem – Edward Haliniak, a skarbnikiem – Stanisław Michalewski[14].

Parafia rzymskokatolicka Miłosierdzia Bożego powstała w 1991. Została erygowana przy tymczasowej kaplicy znajdującej się w budynku byłego Domu Ludowego. Murowany kościół parafialny pw. Miłosierdzia Bożego został wybudowany według projektu arch. Józefa Olecha i inż. Stanisława Bodziaka. Ko­ściół został poświęcony przez arcybiskupa Józefa Michalika w 1994. Parafia należy do dekanatu Radymno w archidiecezji przemyskiej[15].

Od 1996 w Skołoszowie ma swą siedzibę Zakład Gospodarki Komunalnej Gminy Radymno z/s w Skołoszowie – zakład budżetowy powołany do życia uchwałą Rady Gminy Radymno, mający obsługiwać mieszkańców gminy Radymno.

W 2001 oddano do użytku obwodnicę Radymna, która przebiega przez ziemie skołoszowskie, a w 2013 – odcinek autostrady A4.

W latach 2010–2011 wybudowano we wsi wodociąg.

W dniu 20 listopada 2022 Szkole Podstawowej w Skołoszowie nadano imię Ignacego Jana Paderewskiego[16].

Skołoszowskie ulice

edytuj
  • Bracka,
  • Dolna,
  • Dworska,
  • Floriańska,
  • Franciszkańska,
  • Jana Pawła II,
  • Karmelicka,
  • Kolejowa,
  • Hugona Kołłątaja,
  • Janusza Korczaka,
  • Królowej Jadwigi,
  • Łowiecka,
  • Nadbrzeżna,
  • Ogrodowa,
  • Piłsudskiego,
  • Podmiejska,
  • Pogodna,
  • Pruchnicka,
  • Przemyska,
  • Przy Torze,
  • Sportowa,
  • Strażacka,
  • Słoneczna,
  • Świętojańska,
  • 3 Maja,
  • Wiosenna.

Znani skołoszowianie

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 9 stycznia 2024, identyfikator PRNG: 123678
  2. Raport o stanie gminy za rok 2020. Stan ludności 31.12.2020 str.5 [dostęp 2022-01-02]
  3. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1156 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  4. a b c GUS. Wyszukiwarka TERYT
  5. a b Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  6. Dz.U. z 1920 r. nr 117, poz. 768 - Ustawa z 3 grudnia 1920 o tymczasowej organizacji władz administracyjnych II instancji (województw) na obszarze b. Królestwa Galicji i Lodomerji z W. Ks. Krakowskiem oraz na wchodzących w skład Rzeczypospolitej Polskiej obszarach Spisza i Orawy
  7. Dz.U. z 1945 r. nr 27, poz. 168 – Dekret z 7 lipca 1945 o utworzeniu województwa rzeszowskiego.
  8. Zob. szerzej: Jacek Bazak: Klęski elementarne w dziejach Radymna i okolic w XVII i pierwszej połowie XVIII wieku, „Rocznik Stowarzyszenia Miłośników Jarosławia” 2008, t. XVII, s. 7–29.
  9. Zob. więcej: Zbigniew Moszumański: Działania wojenne na ziemi radymniańskiej w XX wieku, w: Bogusława Januszko, Barbara Hałas [red.]: Skołoszów moja mała Ojczyzna. Łańcut: Techgraf, 2007, s. 63–71.
  10. Zob. szerzej: Zbigniew Moszumański: Od kryzysu przysięgowego do Rarańczy (1 Pułk Artylerii Polskiego Korpusu Posiłkowego), „Rocznik Przemyski” 2008, t. XLIV, z. 1, Historia Wojskowości, s. 145–174.
  11. Dz.U. z 1930 r. nr 015, poz. 109 – Rozporządzenie Rady Ministrów z 7 lutego 1930 o zmianie granic miasta Radymna w powiecie jarosławskim, województwie lwowskim.
  12. Zob. więcej: Zbigniew Moszumański: Obrona Radymna w 1939 r., „Rocznik Przemyski” 2004, t. XL, z. 1, Historia Wojskowości, s. 161–170.
  13. Нові джерела щодо примусового переселення українців у 1944-1946 роках (за матеріалами Державного архіву Львівської області).
  14. Członkami pierwszego Zarządu zostali: Mieczysław Ciupiński, Kazimierz Kolasa, Helena Moszumańska, Tadeusz Pastuszek, Zdzisław Pelczarski, Stanisław Siemaszkiewicz, Józef Stopa, Jan Suchy, Krystyna Sudoł i Wacław Wasylik.
  15. Skołoszów na stronie gminy. [dostęp 2012-06-12].
  16. Szkoła Podstawowa im. Ignacego Jana Paderewskiego w Skołoszowie [online], 20 listopada 2022 [dostęp 2022-11-21].

Bibliografia

edytuj
  • Jacek Bazak: Klęski elementarne w dziejach Radymna i okolic w XVII i pierwszej połowie XVIII wieku, „Rocznik Stowarzyszenia Miłośników Jarosławia” 2008, t. XVII, s. 7–29.
  • ks. Henryk Hazik [red.]: Chluba Skołoszowa: Marta jedna z dziejów karta, 2005 Techgraf Skołoszów
  • Bogusława Januszko, Barbara Hałas [red.]: Skołoszów moja mała Ojczyzna, 2007 Techgraf Łańcut
  • Zbigniew Moszumański: Działania wojenne na ziemi radymniańskiej w XX wieku, w: Bogusława Januszko, Barbara Hałas [red.]: Skołoszów moja mała Ojczyzna, 2007 Techgraf Łańcut
  • Zbigniew Moszumański: Od kryzysu przysięgowego do Rarańczy (1 Pułk Artylerii Polskiego Korpusu Posiłkowego), „Rocznik Przemyski” 2008, t. XLIV, z. 1, Historia Wojskowości, s. 145–174.
  • Zbigniew Moszumański: Obrona Radymna w 1939 r., „Rocznik Przemyski” 2004, t. XL, z. 1, Historia Wojskowości, s. 161–170.
  • Zbigniew Moszumański: Radymniańscy bohaterowie, „Rocznik Przemyski” 2012, t. XLVIII, z. 1, Historia Wojskowości, s. 132–175.
  • Skołoszów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. X: Rukszenice – Sochaczew, Warszawa 1889, s. 690.