Powiat grodziski (województwo mazowieckie)

powiat w województwie mazowieckim

Powiat grodziski – powiat w Polsce (województwo mazowieckie), utworzony w 1999 r. w ramach reformy administracyjnej. Jego siedzibą jest miasto Grodzisk Mazowiecki. Jego powierzchnia wynosi 367 km².

Powiat grodziski
powiat
Ilustracja
Starostwo Powiatowe w Grodzisku Mazowieckim
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Województwo

 mazowieckie

TERC

1405

Siedziba

Grodzisk Mazowiecki

Starosta

Marek Wieżbicki

Powierzchnia

367 km²

Populacja (31.12.2020)
• liczba ludności


97 462[1]

• gęstość

261,5 os./km²

Urbanizacja

59,84%

Tablice rejestracyjne

WGM

Adres urzędu:
ul. Daleka 11a
05-825 Grodzisk Mazowiecki
Szczegółowy podział administracyjny
Plan powiatu grodziskiego (mazowieckiego)
Liczba gmin miejskich

2

Liczba gmin miejsko-wiejskich

1

Liczba gmin wiejskich

3

Położenie na mapie województwa
Położenie na mapie województwa
Strona internetowa
Mapa powiatu

Według danych z 31 grudnia 2019 r.[2] powiat zamieszkiwały 95 963 osoby. Według danych z 30 czerwca 2020 r. powiat zamieszkiwało 96 968 osób[3].

Geografia

edytuj

Położenie administracyjne[4]

edytuj

Powiat grodziski graniczy z sześcioma powiatami województwa mazowieckiego:

Podział administracyjny

edytuj

Na terenie powiatu grodziskiego znajdują się trzy miasta (Grodzisk Mazowiecki, Milanówek, Podkowa Leśna), w skład powiatu wchodzi też sześć gmin o zróżnicowanym charakterze:

Środowisko przyrodnicze

edytuj

Przyrodę powiatu grodziskiego można określić jako typowo mazowiecką. Wynika to z jej położenia geograficznego – w większości powiat jest usytuowany na Równinie Łowicko-Błońskiej. Południowa część powiatu zahacza o Wysoczyznę Rawską, z której wypływają przecinając powiat, rzeczki: Utrata, Mrowna, Pisia Tuczna oraz Pisia Gągolica. Na terenie powiatu znajdują się zbiorniki wodne, obszary chronione, zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Wydmy Międzyborowskie” oraz miasto-ogródPodkowa Leśna[5].

Rezerwat „Skulski Las” to rezerwat krajobrazowo-leśny utworzony w 1984 r. Położony jest na terenie gminy Żabia Wola. Obejmuje swoją częścią uroczysko leśne Skuły–Wschód, znajdujące się na terenie leśnictwa Skuły w Nadleśnictwie Grójec. Wiele obszarów rezerwatu posiada puszczański charakter. Na terenie rezerwatu stwierdzono 4 zespoły leśne: dominujący grąd subkontynentalny, łęg jesionowo-olszowy, a na mniejszych obszarach łęg wiązowo-jesionowy i ols porzeczkowy. W największym powierzchniowo grądzie typowym znajdują się m.in. ok. 170-letnie sosny i dęby z domieszką grabu, buka i lipy drobnolistnej. Obliczono, że flora rezerwatu liczy ok. 400 gatunków. Na szczególną uwagę zasługują rośliny chronione: m.in.: kopytnik zwyczajny, gnieździk leśny, listera jajowata, storczyk Fuchsa, storczyk plamisty, pierwiosnek lekarski[6].

Rezerwat „Skulskie Dęby” został utworzony w 1996 r. Obejmuje swym obszarem północno-zachodnią część uroczyska Skuły-Zachód, wchodzącego w skład Nadleśnictwa Grójec. Ochroną objęty jest przede wszystkim ponad 200-letni starodrzew dębowy oraz wilgotne, bagienne zbiorowiska leśne i łąkowo-torfowiskowe. Do najcenniejszych obiektów w rezerwacie należą potężne dęby, w tym dęby szypułkowe. Poza tym występują tu także: olsze czarne, brzozy brodawkowe, topole. Cechą charakterystyczną rezerwatu są zbiorowiska roślin zielonych, wśród których można wymienić: borysz błotny, kosaciec żółty, knieć błotną. Ogółem florę rezerwatu tworzy około 180 gatunków, a wśród nich rośliny chronione: bluszcz pospolity, kopytnik pospolity, kruszczyk szerokolistny, storczyk szerokolistny[6].

Rezerwat „Parów sójek” umiejscowiony jest w zachodniej części Podkowy Leśnej. Ochroną objęto niewielką dolinkę strumyka, który uchodzi do rzeki Rokitnicy. Parów stanowi przede wszystkim królestwo ptaków (dominują sójki), reprezentowanych przez wiele gatunków[6].

Rezerwat im. Bolesława Hryniewickiego (w latach 1919–1960 prof. Uniwersytetu Warszawskiego i dyrektor Ogrodu Botanicznego w Warszawie). Rezerwat położony jest na obszarze Lasu Młochowskiego w zachodnim skraju uroczyska leśnego „Zaborów”, wchodzących terytorialnie w obszar miasta ogrodu Podkowy Leśnej. Porasta go jeden z najstarszych na Mazowszu dębowo-sosnowych drzewostanów o cechach zbiorowiska naturalnego. Około 80% jego powierzchni zajmuje drzewostan o charakterze świetlistej dąbrowy. Rezerwat porastają także różnorodne krzewy. Gniazdują tu ptaki leśne, np. kukułki, drozdy, dzięcioły, dudki, i występują lisy, wiewiórki, nietoperze[6].

Rezerwat „Zaborów” im. Witolda Tyrakowskiego, położony jest na obszarze Lasu Młochowskiego i terytorialnie przynależy do obszaru miasta ogrodu Podkowy Leśnej. Powstał w 1984 r. Jest zamknięty dla ruchu turystycznego. W rezerwacie chroniony jest las grądowy, w którym gniazduje 26 gatunków ptaków, w tym dzięcioł średni, dzięcioł czarny, dzięcioł duży, kowalik, sikora modra, bogatka czarnogłowa[6].

Zespół przyrodniczo – krajobrazowy „Wydmy Międzyborowskie”. Osobliwością na terenie powiatu jest zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Wydmy Międzyborowskie” w gminie Jaktorów. Obszar rozciąga się na powierzchni nieco ponad 30 ha. Na tym terenie znajdują się wydmy, które są pozostałością zlodowacenia środkowopolskiego. Specyficzny, pofałdowany teren oraz roślinność (mieszana – sosny, brzozy, dęby oraz typowa dla terenów podmokłych – przy oczku wodnym, u podnóża wydm) tworzą dobroczynny mikroklimat[6]. Obecnie przez wydmy jest poprowadzona ścieżka dydaktyczna. Również na terenie Jaktorowa znajduje się pomnik starego tura, który padł w 1627 r.

Na terenie powiatu (w południowej części gminy Grodzisk Mazowiecki) znajduje się także zdecydowana część Warszawskiego Obszaru Chronionego. Na tym terenie zachowało się w bardzo dobrym stanie wiele parków z imponującymi okazami drzew, m.in. na terenie Chlebni, Kłudzienka, Kozerek, Kraśniczej Woli, Starego Kłudna, Zabłotni.

Pomniki przyrody

edytuj
Lp. Gmina Łączna
liczba
pomników
przyrody
w tym:
drzew rzędów
drzew
grup
drzew
alej
drzew
głazów pozostałych
1. Baranów 5 5 222
Łącznie dla powiatu 5 5

Klimat

edytuj

Powiat grodziski leży w mazowiecko-podlaskim regionie klimatycznym. Tutejszy klimat kształtowany jest przez słabe wpływy kontynentalne. Średnia temperatura w regionie wynosi 8 °C, natomiast średnia suma opadów atmosferycznych waha się od 680 do 700 mm[7].

Historia

edytuj

Dzieje najdawniejsze

edytuj

Badania archeologiczne dostarczają obecnie niewielu istotnych informacji na temat najdawniejszych dziejów tego terenu. Znaleziska archeologiczne, które byłyby cenne i miałyby wpływ na kierunek dalszych badań, występują sporadycznie. Na uwagę jednak zasługują odkrycia w Izdebnie Kościelnym oraz w podgrodziskiej Chlebni. Odkryte materiały dają obraz przestrzeni zamieszkiwanej przez ludność osadniczą. Interesującego odkrycia dokonano także we wsi Gole, gdzie znaleziono grób skrzynkowy, charakterystyczny dla kultury pomorskiej okresu halsztacko-lateńskiego. Z Basina i Regowa pochodzą znaleziska z okresu rzymskiego. Badania archeologiczne udowodniły, że na tym terenie prowadzono na dużą skalę wykop rudy żelaza. Produkcja żelaza była możliwa na tym terenie dzięki występowaniu rudy darniowej, łąkowej, bagiennej oraz dużej ilości marglu, niezbędnego przy produkcji żelaza. W Jaktorowie i Garbniku odkryto cmentarzysko kurhanowe datowane na III – IV w.n.e.

Początki średniowiecznego osadnictwa na Mazowszu datuje się na przełom V i VI w. n.e. O rozwoju osadnictwa na tym terenie świadczą także pojedyncze pochówki ciałopalne.

Od początków polskiej państwowości do XIX w.

edytuj

U progu okresu piastowskiego tereny powiatu grodziskiego były pokryte puszczami. Z czasem ten obszar przez nią pokryty zmniejszał się na rzecz rozwoju życia osadniczego. W 1313 r. większość obszaru obecnego powiatu grodziskiego wchodziła w skład Księstwa Rawskiego w ziemi sochaczewskiej, dzielącej się ówcześnie na dwa powiaty sądowe: sochaczewski i mszczonowski. Tereny te pokryte puszczami były doskonałym miejscem polowań. Źródła historyczne podają, że w 1410 r., tuż przed wojną z Zakonem Krzyżackim, polował tu król Władysław Jagiełło. Obszary Puszczy Jaktorowskiej upatrzył sobie natomiast inny król, z dynastii Wazów – Jan. W 1476 r. król Polski Kazimierz Jagiellończyk, wcielając Księstwo Rawskie do Korony, utworzył województwo rawskie. W 1572 r. w Kaskach odbył się zjazd senatorów Królestwa, na którym dokonano wyboru króla elekcyjnego (tzw. intereksa).

9 czerwca 1645 r. została zawarta umowa pomiędzy Hieronimem Radziejowskim a Olędrami. Była ona zgodą na ich osiedlenie się na tym terenie (Kaski, Jaktorów i Baranów). Przez ziemie dzisiejszego powiatu grodziskiego przewinęła się także niszcząca fala potopu szwedzkiego. Prawdziwa katastrofa jednak miała przyjść wraz z rozbiorami. W 1796 r. większość tej części Mazowsza przypadła Prusom. W okresie Księstwa Warszawskiego (1807–1815) większość obszaru obecnego powiatu grodziskiego wchodziła w skład błońskiego departamentu warszawskiego. W okresie Królestwa Polskiego (1815–1918) ziemie powiatu były częścią województwa warszawskiego i obwodu błońskiego. Po carskiej reformie administracyjnej z 1867 r. weszły w skład powiatu błońskiego Guberni Warszawskiej.

Duże piętno odcisnęła I wojna światowa, która dokonała ogromnych spustoszeń na terenie powiatu. Z kolei podczas wojny obronnej w 1939 r. przez obszary dzisiejszego powiatu przemieszczały się jednostki Wojska Polskiego. Podczas okupacji działały na tym terenie m.in. oddziały Batalionów Chłopskich, oddziały Gwardii Ludowej. Przez cały okres wojny działała tu silna konspiracja. Spotykały się tu osoby, które należały do Polskiego Państwa Podziemnego. Zyskały nazwę „małego Londynu”. 29 września 1944 rozegrała się największa bitwa partyzancka na Mazowszu (między Jaktorowem a miejscowością Budy Zosine)[6]. W 1948 r. po zniesieniu powiatu błońskiego, utworzono z jego części powiat grodziskomazowiecki.

Herb i flaga powiatu grodziskiego

edytuj

Herb powiatu grodziskiego przedstawia w czerwonym polu tarczy po jej prawej stronie głowę orła białego mazowieckiego, skierowaną w lewą stronę, a po lewej stronie w polu tarczy herb Bogoria z herbu Grodziska Mazowieckiego, którym posługiwała się rodzina Mokronoskich. Herb został uchwalony przez Radę Powiatu Grodziskiego na sesji w dniu 25 stycznia 2001 r.[8]

Flaga powiatu grodziskiego stanowi płachta płótna w proporcjach 5:8, która jest podzielona na 3 strefy w słup. Dwa skrajne pola wypełnia barwa złota, a środkowa jest ułożona symetrycznie, w środku proporcji 5:4. W czerwonym polu przedstawia godła z herbu powiatu – po prawej stronie głowę orła białego mazowieckiego ze złotym dziobem skierowanym w lewo, po lewej zaś stronie herb Grodziska Mazowieckiego, herb Bogoria, którym posługiwała się rodzina Mokronowskich (dawni właściciele miasta)[8].

Demografia

edytuj

Dane GUS za rok 2014:

  • Ludność ogółem: 88 634
  • Ludność na 1 km² – 2360
  • Piramida wieku mieszkańców powiatu grodziskiego w 2014 r.[9]


 

Kultura

edytuj

Na terenie powiatu, w Podkowie Leśnej znajduje się Muzeum im. Anny i Jarosława Iwaszkiewiczów, w Grodzisku Mazowieckim znajduje się muzeum poświęcone historii funkcjonowania EKD i WKD oraz utworzona przez muzyka folkowego Antoniego Kanię Galeria Instrumentów Folkowych, w Żabiej Woli mieści się też Muzeum Żaby. Dawniej we wsi Petrykozy mieścił się prywatny skansen[10].

Kina i teatry

edytuj

Wybrane cykliczne imprezy na terenie powiatu grodziskiego

edytuj

Na terenie powiatu grodziskiego organizowanych jest wiele cyklicznych imprez, które służą zarówno mieszkańcom, jak i gościom aktywniej spędzić czas w tym regionie, wśród nich są m.in. Autosacrum[11], Festiwal Muzyczne Konfrontacje organizowany od wielu lat przez Muzeum im. Anny i Jarosława Iwaszkiewiczów w Stawisku[12], Festiwal Otwarte Ogrody (w Milanówku i Podkowie Leśnej)[11][13], Spotkania Muzyczne w Międzyborowie[14], Żabi Zlot organizowany w Domu Kultury gm. Żabia Wola[15] oraz Międzynarodowy Jarmark Produktów Regionalnych[16], a także Fetting Festiwal w Baranowie[17].

Ważniejsze domy kultury

edytuj
  • Centrum Kultury w Grodzisku Mazowieckim[18]
  • Mediateka w Grodzisku Mazowieckim[19]
  • Willa „Radogoszcz” w Grodzisku Mazowieckim
  • Milanowskie Centrum Kultury[20]
  • Centrum Kultury i Inicjatyw Obywatelskich w Podkowie Leśnej[21]
  • Dom Kultury w Żabiej Woli[22]

Transport

edytuj

Transport drogowy

edytuj

Autostrady i drogi ekspresowe

edytuj

Drogi krajowe

edytuj

Drogi wojewódzkie

edytuj

Transport kolejowy

edytuj

Ważniejsze publikacje wydane przez Starostwo Powiatu Grodziskiego

edytuj
  • Powiat grodziski. Album przyrodniczy (2014)
  • Straże pożarne w powiecie grodziskim (2014)
  • Niepokorni 1976–1989. Mieszkańcy powiatu grodziskiego na rzecz wolności (2012, 2014)[23]

Starostowie grodziscy

edytuj
  • Krzysztof Markowski (1999–2002) (UW)
  • Wiesław Kamiński (2002–2004) (SLD)
  • Marek Wieżbicki (od 2004)

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. Wyniki badań bieżących – Baza Demografia – Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-05-20].
  2. l, Ludność. Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym (stan w dniu 31.12.2019), 31 grudnia 2019.
  3. GUS, Tabl. II. Ludność, ruch naturalny oraz migracje ludności według powiatów w pierwszym półroczu 2020 r., 30 czerwca 2020.
  4. GEOPORTAL 2 [online], grodzisk.geoportal2.pl [dostęp 2022-08-12].
  5. Powiat Grodziski: Album przyrodniczy. Kraków: Imagine Design Group, 2013, s. 3,5. ISBN 978-83-63036-33-1.
  6. a b c d e f g Krzysztof Bąkała: Powiat grodziski. Przewodnik subiektywny. Warszawa: Egros, 2011, s. 16–17. ISBN 978-83-60623-88-6.
  7. Program ochrony środowiska dla powiatu grodziskiego na lata 2021–2024 z perspektywą na lata 2025–2028, Grodzisk Mazowiecki: Zakład Analiz Środowiskowych Eko-precyzja, 2021.
  8. a b Adam Podemski: Powiat grodziski, województwo mazowieckie. www.powiat-grodziski.pl. [dostęp 2015-07-10].
  9. Powiat grodziski w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-21], liczba ludności na podstawie danych GUS.
  10. Moje Mazowsze – Muzeum im. Jadwigi i Wojciecha Siemionów w Petrykozach [online], web.archive.org, 18 marca 2014 [dostęp 2022-08-12] [zarchiwizowane z adresu 2014-03-18].
  11. a b Miasto-Ogród Podkowa Leśna. www.podkowalesna.pl. [dostęp 2015-07-08].
  12. Muzeum im. Anny i Jarosława Iwaszkiewiczów w Stawisku. www.stawisko.pl. [dostęp 2015-07-08].
  13. Urząd Milanówka: Milanówek Miasto-ogród. www.milanowek.pl. [dostęp 2015-07-08].
  14. Urząd Gminy w Jaktorowie – www.jaktorow.pl. www.jaktorow.pl. [dostęp 2015-07-08].
  15. (c) (www.extranet.pl): Oficjalny serwis internetowy gminy Żabia Wola. www.zabiawola.pl. [dostęp 2015-07-08].
  16. Strona główna – Centrum kultury grodzisk. www.centrumkultury.eu. [dostęp 2015-07-08].
  17. Fetting Festiwal. www.fettingfestiwal.pl. [dostęp 2015-09-24].
  18. Ośrodek Kultury Gminy Grodzisk Mazowiecki [online], Ośrodek Kultury Gminy Grodzisk Mazowiecki [dostęp 2022-08-12] (pol.).
  19. Strona główna [online], Mediateka Grodzisk Mazowiecki [dostęp 2022-08-12] (pol.).
  20. Milanowskie Centrum Kultury [online], MCK Milanówek [dostęp 2022-08-12] (pol.).
  21. Home [online], CKiO Podkowa Leśna [dostęp 2022-08-12] (pol.).
  22. PDS, Strona główna [online], Dom Kultury [dostęp 2022-08-12] (pol.).
  23. Dane pochodzą z archiwum Starostwa Powiatu Grodziskiego.