Jelec (broń)
Jelec, garda (z fr. garde – ochrona) – element broni białej, część rękojeści, służąca do ochrony dłoni. Funkcją jelca jest ochrona dłoni przed ciosami przeciwnika podczas walki, jednocześnie zabezpiecza on dłoń przed ześlizgnięciem się z rękojeści na głownię.
Najprostszą formą jelca jest krzyż, czyli poprzeczka między rękojeścią a głownią. Rozbudowane formy jelca chronią dłoń dodatkowymi prętami (kabłąkami i obłękami) oraz tarczkami. Bardzo zabudowane jelce przyjmują postać kosza, okrywającego całą dłoń[1]. Rozbudowany jelec nazywa się furdymentem[2].
Części jelca
edytujPodstawowe części jelca to krzyż, kabłąki, obłęki i tarczki.
Krzyż
edytujPozioma poprzeczka (pręt lub listwa), często stanowiąca samodzielny jelec. Ramiona mogą być proste lub wygięte, tak w płaszczyźnie poziomej, jak i pionowej[a]. Często wyginano ramiona w dół, w kierunku głowni, lub w poziomy „S” (fakt wygięcia ramion nie zmieniał nazwy elementu). Końcówki ramion mogły mieć różne formy, np. wachlarzowate lub zakończone w kulkę[3].
Jelec w postaci krzyża jest typowy dla średniowiecznych mieczy europejskich i szabel wschodnich. Dla wzmocnienia, w miejscu połączenia z głownią stosowaną wąsy – poprzeczne do krzyża listewki zachodzące na pochwę z dołu, a na trzon rękojeści z góry[3].
-
Krzyż jako samodzielny jelec, ramiona proste
-
Karabela z prostym jelcem krzyżowym, wzmocnionym bogato zdobionymi wąsami
-
Katzbalger z krzyżem wygiętym w poziome „S”
-
Krzyż jako część jelca dzwonowego
Rodzaje
edytujWyróżnia się następujące rodzaje jelca:
- mieczowy – otwarty, prostopadły do głowni tworzący z nią formę krzyża, o ramionach prostych lub wygiętych ku dołowi (w mieczach dwuręcznych czasem wzbogacony o dodatkowy „jelec” – wąsy);
- rapierowy – występujący w wielu zróżnicowanych formach, najczęściej z obłękami lub dzwonem;
- szablowy:
- otwarty (bezkabłąkowy), w którym dłoń trzymająca broń jest chroniona tylko przed cięciami ześlizgującymi się po głowni;
- zamknięty (kabłąkowy), w którym dłoń jest chroniona również przed cięciami wymierzonymi w uchwyt;
- szpadowy, w którym dłoń chroniona jest przed pchnięciami za pomocą tarczek.
Niekiedy jako jelec klasyfikowana jest również japońska tsuba.
Uwagi
edytuj- ↑ Opis dotyczy broni wiszącej pionowo, u boku noszącego, rękojeścią ku górze. Określenia „poziomy” i „pionowy” odnoszą się do położenia elementu względem ziemi, „przedni”, „tylni”, „wewnętrzny” i „zewnętrzny” – względem użytkownika („wewnętrzny” – od strony ciała, „przedni” – od frontu itp.).
Przypisy
edytuj- ↑ Gradowski i Żygulski 2010 ↓, s. 6.
- ↑ Gradowski i Żygulski 2010 ↓, s. 5.
- ↑ a b Gradowski i Żygulski 2010 ↓, s. 7.
Bibliografia
edytuj- Wojsko, wojna, broń. Leksykon PWN (pod red. Marcina Kamlera). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001, ISBN 83-01-13506-9.
- Michał Gradowski, Zdzisław Żygulski: Słownik uzbrojenia historycznego. Warszawa: PWN, 2010. ISBN 978-83-01-16260-3.