Wikipedia

Funt (masa)

jednostka masy
Zobacz też: inne znaczenia słowa „funt”.

Funt (ang. pound lub pound-mass; lb, lbm, lbm, ℔[1]) – pozaukładowa jednostka masy wywodząca się od rzymskiej libry. Miara funta była różna na przestrzeni wieków w różnych państwach, zwykle wynosiła pomiędzy 0,4 a 0,5 kilograma.

Wzorzec jednego funta avoirdupois, Anglia, około 1800 r., przechowywany w Musée des Arts et Métiers w Paryżu

Nazwa jednostki wywodzi się od staroangielskiego słowa pund, a ta od słowa Pfund, germańskiej adaptacji łacińskiego słowa libra pondo (pol. waga mierzona w librach)[2]. Obecnie w państwach anglosaskich jest przyjęty międzynarodowy funt równy 0,45359237 kg oraz stosowany jest skrót lb (od libra, liczba mnoga w jęz. angielskim: lbs).

Współczesne rodzaje funta

edytuj
  • funt brytyjski (avoirdupois, powszechnie używany np. w USA), ang. pound: 1 lb = 0,453 592 37 kg = 16 oz (uncji) = 7000 granów (ziaren)
1 kilogram = 2,204 62 funta

Masa funta avoirdupois została określona przez kupców w Londynie w 1303. Jego dokładna miara i sposób ustalania zmieniały się. W 1878 zdefiniowano wzorzec funta jako odpowiadający ok. 0,453 592 338 kg, w 1883 – ok. 0,453 592 427 kg, wreszcie od 1889 w zaokrągleniu jako 0,453 592 43 kg. Od 1894 funt równy 0,453 592 427 kg przyjęto również w Stanach Zjednoczonych. Współczesny funt międzynarodowy o mierze 0,453 592 37 kg przyjęto w 1958 w porozumieniu między USA a krajami Brytyjskiej Wspólnoty Narodów.

W niektórych regionach krajów niemieckojęzycznych, przeważnie jednak w Niemczech słowa „funt” (Pfund) używa się w potocznym języku zamiast „pół kilograma”.

Funt jest także jednostką używaną w oznaczaniu siły naciągu łuku oraz krzywej ugięcia wędzisk (charakterystyka pracy/sztywność).

Dawne rodzaje funta

edytuj
  • używane w Wielkiej Brytanii:
    • funt troy – używany od IX wieku do 1879, głównie do metali szlachetnych, według obecnych miar – 0,373 241 721 kg
    • funt tower
    • funt londyński
    • funt kupiecki (Merchants' pound)
  • używane we Francji:
    • funt karoliński:
      • 0,454 kg (VIII-IX w.)[3]
      • ok. 0,409 kg[4], czyli 1,25 funta rzymskiego[potrzebny przypis]
      • monetarny[5]/komercyjny[6]: funt esterlin (fr. livre esterlin; pierwsza norma krajowa[7]) / funt rzymski (fr. livre romaine)[8] = ok. 0,367 kg[3] (ok. 367,1-367,2 g[9][10][11]; od końca XIII do połowy XIV w. [po 1350][9]); odpowiednik funta arabskiego[10]
    • funt paryski (fr. livre de Paris) / fr. livre poids de marc[6][8] = ok. 0,490 kg[3] (489,506 g od poł. XIV [po 1350][9] do 1557[8], 489,505 846 6 g od 1557 do 1793)[8]; teoretycznie miało to być 1,5 funta rzymskiego[potrzebny przypis]; istniały także inne oficjalne normy funta dla farmaceutów, lekarzy i handlarzy[7]
    • funt metryczny (fr. livre métrique)[3][wymaga weryfikacji?] = 1 kg, używany od 1793[8]
    • funt usuelle (fr. livre usuelle)[wymaga weryfikacji?] / funt metryczny (fr. livre métrique)[6] = 0,500 kg, używany od 1812 do 1840[3][6]
  • w Rosji:
    • funt = 0,409 5124 kg (używany do 1924) = 1/40 puda[12]
  • w Hiszpanii, Portugalii i Ameryce Łacińskiej:
    • funt = 0,459–0,460 kg
  • W Królestwie Polskim:
  • w Polsce:
    • funt zwyczajny = 0,500 kg

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Unicode chart 2100-214F. [w:] Character 2114 of the Unicode 6.0 and 5.0 standards [on-line]. Unicode Consortium. [dostęp 2012-07-24]. (ang.).
  2. ↑ "pound". Oxford Dictionaries.. Oxford University Press, April 2010. [dostęp 2012-07-24]. (ang.).
  3. ↑ a b c d e 2. Historyczne źródła współczesnej metrologii (przypis 4), [w:] Wojciech T. Chyla, Metrologia we współczesnej gospodarce globalnej [pdf], „Nauka”, 2014, s. 141 [dostęp 2022-04-08].
  4. ↑ funt, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2022-04-09].
  5. ↑ Weighing and measuring - Standard units of weight, [w:] Henry William Chisholm, On the Science of Weighing and Measuring and Standards of Measure and Weight, Macmillan and Company, 1877, s. 47 [dostęp 2022-04-09] (ang.).
  6. ↑ a b c d Ch. VI. Measures of weight - Commercial pounds and analogous units - Former, local, or special units - France, [w:] Lowis D'Aguilar Jackson, Modern Metrology: A Manual of the Metrical Units and Systems of the Present Century, C Lockwood and Company, 1882, s. 215 [dostęp 2022-04-09] (ang.).
  7. ↑ a b Ronald Edward Zupko, Weights and measures, [w:] William W. Kibler, Grover A. Zinn (red.), Routledge Revivals: Medieval France (1995): An Encyclopedia [ebook], Routledge, 5 lipca 2017, ISBN 978-1-351-66565-0 [dostęp 2022-04-09] (ang.).
  8. ↑ a b c d e Jan Gyllenbok, Encyclopaedia of Historical Metrology, Weights, and Measures: Volume 2, Birkhäuser, 25 kwietnia 2018, s. 1104-1105, ISBN 978-3-319-66691-4 [dostęp 2022-04-09] (ang.).
  9. ↑ a b c Ronald Edward Zupko, Medieval Apothecary Weights and Measures: The Principal Units of England and France, „Pharmacy in History”, 32 (2), 1990, s. 60, ISSN 0031-7047 [dostęp 2022-04-09].
  10. ↑ a b Édouard Braconnier, Geografia na tle historyczném osnowana czyli Rys geografii w połączeniu z historyą. Cz. 2, t. 3 [pdf], w Drukarni Józefa Unger, 1857, s. 376 [dostęp 2022-04-09].
  11. ↑ Studia wczesnośredniowieczne, Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, 1953, s. 34-35 [dostęp 2022-04-09] (pol.).
  12. ↑ Ukaz z 1835 określał masę funta jako równą masie wody o objętości 25,019 cala szesciennego wody w tempraturze 13 1/3° °Ré w próżni (Указ от 11 октября 1835 «О системе Российских мер и весов»)
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Funt_(masa)&oldid=74951708”