Niedzica
Niedzica (słow. Nedeca, węg. Nedec / Nedecz / Nyznecz[4], niem. Netzdorf / Nisitz) – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie nowotarskim, w gminie Łapsze Niżne. Miejscowość położona jest u pd.-wsch. podnóży góry Cisówki (777 m) i Hombarku (743 m) – szczytów Pienin Spiskich.
| wieś | |
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2021) |
2153[2] |
| Strefa numeracyjna |
18 |
| Kod pocztowy |
34-441[3] |
| Tablice rejestracyjne |
KNT |
| SIMC |
0443401 |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu nowotarskiego  | |
Położenie na mapie gminy Łapsze Niżne  | |
 49°24′33″N 20°18′05″E/49,409167 20,301389[1]
| |
W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa nowosądeckiego.
Graniczy z Czorsztynem, Starą Wsią, Łapszami Niżnymi, Niedzicą-Zamkiem i Kacwinem.
W jej okolicach znajduje się zapora wodna i Zalew Czorsztyński.
Historia
edytujWieś została lokowana prawie niemieckim na początku XIV w. Pierwsza pisemna wzmianka o Niedzicy pochodzi z 1320 r. – jest to dokument potwierdzający sprzedaż wsi (poza Niedzicą także: Frydmana, Kacwina i Frankowej) przez Kokosza Berzewiczego. Nabywcami tych obszarów byli: brat Kokosza – mistrz Jan oraz jego syn Michał. Niewykluczone jednak, że wieś istniała już wcześniej[5]. Ze wspomnianego okresu pochodzi także zamek Dunajec – warownia strzegąca granicy polsko-węgierskiej oraz wiodącego tędy szlaku handlowego, której właścicielem był także Kokosz Berzewiczy. Przez stulecia wieś stanowiła część państwa węgierskiego. Przez lata też jej losy były nierozerwalnie złączone z możnymi panującymi na zamku, czyli właścicielami tzw. dominium dunajeckiego. Poza Berzewiczymi można wymienić następujące rody: Drugethów, Zapolyów, Łaskich (jedyna polska rodzina), Joanellich, Horváthów, Salamonów. Ostatnią właścicielką zamku i okolicznych dóbr była hrabina Ilona Salamon.
Niedzica utrzymała polityczną przynależność do Węgier do 1918 r. Po rozpadzie Austro-Węgier została przyznana Polsce decyzją Rady Ambasadorów w Spa w 1920 r. Podczas II wojny światowej, w latach 1939–1945 włączona w obręb Słowacji. Po wojnie powróciła w granice Polski.
Do 1931 przetrwały w Niedzicy szczątkowe formy pańszczyzny, tzw. żelarki.
1 stycznia 2014 roku z Niedzicy wyłączono jej integralną część, przysiółek Zamek, który od tego dnia stanowi samodzielną wieś Niedzica-Zamek[6].
Zabytki
edytuj- Kościół św. Bartłomieja z ok. 1320 r., w którym znajdują się: polichromie gotyckie z ok. 1410 r., tryptyk św. Bartłomieja (1452 r.), organy (ok. 1660 r.) oraz obraz Męczeństwo św. Bartłomieja (1770)
- Zamek w Niedzicy
- Cmentarz żydowski w Niedzicy
Kultura
edytujWe wsi jest używana gwara spiska, zaliczana przez polskich językoznawców jako gwara dialektu małopolskiego języka polskiego, przez słowackich zaś jako gwara przejściowa polsko-słowacka[7]. Tradycyjnym ubiorem był strój spiski w odmianie kacwińskiej[8].
Turystyka
edytujNa Polanie Sosny znajdującej się pomiędzy Dunajcem a szosą w kierunku Łysej nad Dunajcem znajduje się osada turystyczna z polem namiotowym, restauracją w dawnym dworze przeniesionym tutaj z Grywałdu, dwa pensjonaty, przystań wodna z wypożyczalnią, parking i ośrodek narciarski[9].
-
Kościół św. Bartłomieja
Przypisy
edytuj- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 86523
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Polska w liczbach, 9 sierpnia 2023 [dostęp 2023-08-09].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 820 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ Niedzica — Przegląd. niedzica.wikimapia.org. [dostęp 2019-02-20].
- ↑ Tadeusz M. Trajdos, Średniowieczne początki Niedzicy, [w:] Niedzica. 1320-2020, red. A. Mlekodaj, E. Łukuś, Niedzica, 2020.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2013 r. w sprawie ustalenia, zmiany i zniesienia urzędowych nazw niektórych miejscowości oraz ustalenia nazwy obiektu fizjograficznego (Dz.U. z 2013 r. poz. 1629)
- ↑ Júlia Dudášová-Kriššáková, Goralské nárečia z pohľadu súčasnej slovenskej jazykovedy, Prešov: Vydavateľstvo Prešovskej univerzity v Prešove, 2016, s. 20-24, ISBN 978-80-555-1714-8 (słow.).
- ↑ Sylwia Plucińska, Górale Spiscy | Strój i ubiór codzienny [online], etnozagroda.pl [dostęp 2021-09-23] [zarchiwizowane z adresu 2020-09-20] (pol.).
- ↑ Józef Nyka: Pieniny. Przewodnik. Wyd. IX. Latchorzew: Wyd. Trawers, 2006. ISBN 83-915859-4-8.
Linki zewnętrzne
edytuj- Hasło Niedzica w Portalu Wiedzy onet.pl. portalwiedzy.onet.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-05-30)].
- Zdjęcia z Niedzicy
- Niedzica, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VII: Netrebka – Perepiat, Warszawa 1886, s. 59.
- Strona internetowa Wsi Niedzica
- Archiwalne widoki miejscowości w bibliotece Polona