Ganimedes (mitoloxía)

Para outras páxinas con títulos homónimos véxase: Ganimedes.

Zeus en forma de aguia raptando a Ganimedes

Ganimedes identifícase na mitoloxía grega como un fermoso príncipe troiano, descendente de Dárdano e fillo de Tros e Calírroe (unha filla do deus-río Escamandro, que discorre próximo a Troia). Algunhas tradicións recollen que Ganimedes era fillo de Laomedonte, tamén rei de Troia, neto de Tros; ou de Erictonio.

Tros e Calírroe tiveron, antes de Ganimedes, outros tres fillos: Cleopatra, Ilo e Asáraco. Este Asáraco disque foi avó de Anquises e bisavó de Eneas.

Mito

Sendo aínda novo, case adolescente, Ganimedes atopábase coidando os rabaños do seu pai Tros nas montañas próximas a Troia , e aconteceu que Zeus se namorou del pois tiña sona de ser "a un deus semellante, o máis fermoso dos mortais".

Converténdose en aguia, Zeus baixou voando do monte Olimpo e raptouno; outras fontes afirman que Zeus ordenou á súa aguia que fixese o traballo. Pero tamén se di que o rapto foi cousa de Minos, Tántalo ou Eos, por encargo de Zeus. As primeiras fontes que describen o mito (Homero, na Ilíada) non mencionan a presenza da aguia e di, simplemente, que o raptaron os deuses para Zeus. Son as versións máis tardías (Pseudo-Apolodoro, Virxilio, Ovidio) as que engaden este dato.

"O rei dos deuses ardeu noutro tempo de amor polo frixio Ganimedes, e atopou algo que Xúpiter prefería ser antes que o que era. Porén, non se digna transformarse en ave, a non ser a que poida levar os seus raios. Sen tardar, tras bater o aire coas súas falsas ás, raptou ó Ilíada, que agora prepara tamén as bebidas e serve o néctar a Xúpiter, contra a vontade de Xuno [Hera]]"

Ovidio X, 155-161

Xa no Olimpo, Ganimedes foi nomeado copeiro dos deuses e era quen servía o néctar na copa do deus. Ata este momento, esta función era realizada pola deusa Hebe, deusa da xuventude. Como pago polos seus servizos, Ganimedes recibiu a eterna xuventude e a inmortalidade , e foi ascendido os ceos na forma da constelación de Acuario, o augador.

E para compensar a Tros pola perda do fillo, Zeus regaloulle -a través do seu mensaxeiro Hermes- dúas eguas ou dous cabalos, os máis veloces do mundo, que podían correr pola superficie da auga, os "mellores cabalos que existen baixo a aurora e o sol"; ou ben unha cepa de ouro que fixera Hefesto. Estas eguas foron o pago que esixiu Heracles a Tros por matar ó monstro que enviara Poseidón contra a cidade e salvar a Hesíone, filla de Tros, de ser sacrificada ó devandito monstro. Tros aceptou o pago pero logo, unha vez que Heracles acabara co monstro, negouse a entregarlle os animais.

Como vimos, na Ilíada tratábase de cabalos, sementais. Anquises levou ás súas eguas onda eles, ás agachadas, e conseguiu que as montasen, obtendo como resultado seis poldros, dos que regalou dous ó seu fillo Eneas. Nun momento da guerra de Troia, Esténelo e Diomedes enfróntanse a Eneas e Pándaro (neto de Príamo). Diomedes aspira a conseguir os cabalos divinos de Eneas e dille a Esténelo:

"Se Atenea concédeme a gloria de matar ós dous contén os nosos veloces cabalos... e lembra correr polos cabalos de Eneas e levalos desde o campo dos troianos ata os dos aqueos. ¡Non en van son da raza que Zeus, de ancha voz, deu a Tros en pago polo seu fillo Ganimedes, de modo que son os mellores cabalos que existen baixo a aurora e o sol! O seños de guerreiros Anquises roubou a súa semente facendo que cubrisen ás súas eguas ás agachadas de Laomedonte, e nacéronlle seis poldriños no seu palacio; el quedou con catro deles e criounos persoalmente nas súas cortes, mentres que a Eneas lle entregou os outros dous cabalos: se os capturásemos conquistaríamos entón unha eximia gloria"

Ilíada V, 260-274

Diomedes matou a Pándaro e deixou malferido a Eneas (ó que salvou en última instancia a súa nai [[Afrodita[[) e Esténelo captura os seus cabalos.

Ganimedes nas artes

O tema foi tratado ata a saciedade na cerámica, pintura e escultura desde a antigüidade ata o presente, e pode interpretarse como unha lexitimación da pederastia na Grecia antiga, coñecida, entendida e aceptada polo adolescente e a súa familia, e nada ten que ver coa pedofilia. Lémbrese a recompensa recibida polo pai. En certos vasos de antes do período clásico, no denominado Estilo severo, pode observarse que tamén Hermes perseguía ó rapaz.

Nas primeiras representacións do mito, ata o século IV a. C., é o propio Zeus o autor do rapto. A partir desa data irase impoñendo a autoría da aguia, sexa o propio Zeus, sexa a aguia de Zeus; existen algúns vasos nos que é un cisne quen o fai, pero esta variante non terá continuidade.

En Roma abundarán as esculturas e relevos de Ganimedes como pastor, por veces acompañado dunha aguia ou un can, e tocado cun gorro frixio, indicador da súa orixe troiana. Coa implantación do Cristianismo non se deixará de representar, a pesar da homosexualidade evidente, pois se pode interpretar como unha alma pura. A imaxe do rapto apenas admite variacións entre as representacións renacentistas (por exemplo, nas portas de bronce da Basílica de San Pedro, Filarete, 1433; ou a escultura de Benvenuto Cellini) ata Rubens, Moreau, Thorvaldsen, etc.

Canto á literatura, aparece citado, sen nomealo, na traxedia Las Troyanas, de Eurípides, cando o coro, formado polas mulleres troianas capturadas e sorteadas como escravas dos gregos, lle botan en cara que, estando a carón de Zeus, non intercedeu polos seus compatriotas.

• 
  Rapto de Ganimedes (s. I, tesouro de Begram (Afganistán), Museo Guimet (París)
• 
  Ganimedes, copeiro de Zeus (pintor de Eucárides, c. 490-480 a. C. Metropolitan Museum of Art, New York)
• 
  Xúpiter besa a Ganimedes (Anton Raphael Mengs, c. 1758-1760, Palacio Berberini, Roma)
• 
  Rapto de Ganimedes (Étienne Krähenbühl, 1994, Vevey, Suíza)
• 
  Ganimedes, copeiro de Zeus (Bertel Thorvaldsen, Museo de Thorvaldsen, Copenhague)
• 
  Rapto de Ganimedes (Michelangelo, 1533, Fogg Art Museum, Cambridge)
• 
  Rapto de Ganimedes (Giulio Clovio, 1540, Louvre)
• 
  Rapto de Ganimedes (Giovanni Battista Naldini)

Véxase tamén

Bibliografía

• Elvira Barba, Miguel Ángel (2008 (3ª ed 2017)). Arte y mito. Manual de iconografía clásica. Sílex. ISBN 9788477378464.  (en castelán)
• Eurípides (2021 (11ª ed)). Tragedias II (Las suplicantes. Electra. Heracles. Las troyanas. Ifigenia entre los Tauros. Ión). Cátedra. ISBN 9788437617411.  (en castelán)
• Graves, Robert (2019). Los mitos griegos. Gredos. ISBN 9788424999940.  (en castelán)
• Grimal, Pierre (1981, 1ª ed; 2017, 7ª reimpr.). Diccionario de mitología griega y romana. Paidós. ISBN 9788449324574.  (en castelán)
• Hixino (2009). Fábulas mitológicas. Alianza Editorial. ISBN 9788420650722.  (en castelán)
• Homero (trad. Óscar Martínez García) (2010, 1ª ed; 2013, 3ª reimpr.). Ilíada. Alianza Editorial. ISBN 9788420678344.  (en castelán)
• Ovidio (2015 (reimpr. 2017)). Metamorfosis. Tradución de Antonio Ramírez de Verger. Alianza Editorial. ISBN 9788420697208.  (en castelán)
• Pseudo-Apolodoro (2016 (3ª ed)). Biblioteca mitológica. Alianza Editorial. ISBN 9788491044277.  (en castelán)
• Virxilio (1986 (7ª reimpr. 1996)). Eneida. Alianza Editorial. ISBN 8420601942.  (en castelán)