Cadea trófica

Para outras páxinas con títulos homónimos véxase: Cadea.

A cadea trófica, tamén coñecida como cadea alimenticia, (do grego trophé 'alimentación'), é a corrente de enerxía e nutrientes que se establecen entre as distintas especies dun ecosistema en relación coa súa nutrición. As cadeas sempre se inician cun produtor sendo os demais membros os consumidores. Non adoitan ter un gran número de elos (de 4 a 7 como máximo), xa que a enerxía vaise esgotando a medida que se pasa dun nivel cara ao seguinte, polo que adoitan seguir a regra do 10%, e dicir, aproximadamente o dez por cento da enerxía pasa dun nivel cara ao seguinte, e o resto (aproximadamente o 90%) pérdese en forma de calor etc.

Exemplo dunha cadea trófica

Niveis tróficos dun ecosistema

Nunha biocenose ou comunidade biolóxica existen diferentes niveis tróficos como son os seguintes:

• Produtores primarios, autótrofos, que utilizando a enerxía solar (fotosíntese) ou reaccións químicas minerais (quimiosíntese) obteñen a enerxía necesaria para fabricar materia orgánica a partir de nutrientes inorgánicos.
• Consumidores, heterótrofos, que producen os seus compoñentes a partir da materia orgánica procedente doutros seres vivos.
  • As especies consumidoras poden ser, se as clasificamos pola modalidade de explotación do recurso:
    • Depredadores. Organismos que inxiren o corpo das súas presas, enteiro ou en parte. Esta actividade pode chamarse e chámase ás veces predación, pero é máis común para a actividade dos carnívoros, é dicir, os consumidores de segunda ou superior orde.
    • Descompoñedores e detritívoros. Os primeiros son aqueles organismos saprótrofos, como bacterias e fungos, que aproveitan os residuos por medio da dixestión externa seguida de absorción (osmotrofia). Os detritívoros son algúns protistas e pequenos animais, que devoran (fagotrofia) os residuos sólidos que encontran no chan ou nos sedimentos do fondo, así como animais grandes que se alimentan de cadáveres, que son os preeiros.

Os fungos son descompoñedores que fan un papel moi importante de reciclaxe cara ao bo funcionamento das cadeas tróficas

• • • Parasitos e comensais. Os parasitos poden ser depredados, como o son os pulgóns das plantas por xoaniñas, ou os parasitos dos grandes herbívoros africanos, depredados por picabois e outras aves. Á súa vez, os parasitos acostuman ter os seus propios parasitos, de maneira que cada parasito primario pode sela base dunha cadea trófica especial de parasitos de distintas ordes.
  • Se examinamos o nivel trófico máis alto de entre os organismos explotados por unha especie, atribuiremos a esta unha orde na cadea de transferencias, segundo o número de termos que teñamos que contar dende o principio da cadea:
    • Consumidores primarios, os fitófagos ou herbívoros. Devoran ós organismos autótrofos, principalmente plantas ou algas, aliméntanse deles de forma parasita, como fan por exemplo os pulgóns, son comensais ou simbiontes de plantas, como as abellas, ou especialízanse en devorar os seus restos mortos, como os ácaros oribátidos ou os milpés.

      

      Milpés

    • Consumidores secundarios, os zoófagos ou carnívoros, que se alimentan directamente de consumidores primarios, pero tamén os parasitos dos herbívoros, como por exemplo o ácaro Varroa, que parasita ás abellas.
    • Consumidores terciarios, os organismos que inclúen de forma habitual consumidores secundarios na súa fonte de alimento. Neste capítulo están os animais dominantes nos ecosistemas, sobre os que inflúen nunha medida moi superior á súa contribución, sempre escasa, á biomasa total. No caso dos grandes animais cazadores, que consomen incluso outros depredadores, correspóndelles chamarse superpredadores (ou superdepredadores). En ambientes terrestres son, por exemplo,os grandes felinos e cánidos. Estes sempre foron considerados como unha ameaza para os seres humanos, por padecer directamente a súa predación ou pola competencia polos recursos da caza, e foron exterminados de maneira sistemática e levados á extinción en moitos casos. Neste capítulo entrarían tamén, ademais dos predadores, os parasitos e comensais dos carnívoros.
    • En realidade poden haber ata seis ou sete niveis tróficos de consumidores formando como vimos só cadeas baseadas no parasitismo, o mutualismo, o comensalismo ou a descomposición.

En moitas especies distintas, as categorías de individuos poden ter diferentes maneiras de nutrirse, que nalgúns casos as situarían en distintos niveis tróficos. Por exemplo as moscas da familia Sarcophagidae, son colleitadoras de néctar e outros líquidos azucrados durante a súa vida adulta, pero mentres son larvas a súa alimentación típica é a partir de cadáveres (están entre os “vermes” que se desenvolven durante a putrefacción). Os anuros (rás e sapos) adultos son carnívoros, pero as súas larvas, os cágados, roen as pedras para obter algas. Nos mosquitos (fam. Culicidae) as femias son parasitas hematófagas de animais, pero os machos empregan o seu aparato bucal picador para alimentarse de zume vexetal.

Pirámides tróficas

A pirámide trófica é unha forma especialmente abstracta de describir a circulación de enerxía na biocenose e a composición desta. Baséase na representación desigual dos distintos niveis tróficos na comunidade biolóxica, porque sempre é máis a enerxía mobilizada e a biomasa producida por unidade de tempo, canto máis baixo é o nivel trófico.

Pirámide de enerxía.

Este fenómeno adoita manifestarse indirectamente tamén cando se censan ou recontan os individuos de cada nivel, pero aquí as excepcións son máis frecuentes e teñen que ver coas grandes diferenzas de tamaño entre os organismos e cos distintos tempos de xeración, dando lugar a pirámides invertidas. Así nalgúns ecosistemas os membros dun nivel trófico poden ser moito máis voluminosos e/ou de ciclo vital máis largo que os que dependen deles. É o caso que observamos por exemplo en moitas selvas ecuatoriais onde os produtores primarios son grandes árbores e os principais fitófagos son formigas; nun caso así o número máis pequeno representa o nivel trófico máis baixo. Tamén se inverte a pirámide de efectivos cando as biomasas dos membros consecutivos son semellantes, pero o tempo de xeración é moito máis breve no nivel trófico inferior; un caso así pode darse en ecosistemas acuáticos onde os produtores primarios son cianobacterias ou nanoprotistas. Tamén podemos atopar a relación da enerxía e os niveis tróficos: nesta sucesión de etapas, nas que un organismo se alimenta e é devorado, a enerxía flúe dende un nivel trófico a outro. As plantas verdes ou outros organismos que realizan a fotosíntese utilizan a enerxía solar para elaborar hidratos de carbono para as súas propias necesidades. A meirande parte desta enerxía química procésase no metabolismo e pérdese en forma de calor na respiración. As plantas converten a enerxía restante en biomasa, sobre o chan como tecido leñoso e herbáceo e baixo como raíces. Por último, este material, que é enerxía almacenada, se transfire ó segundo nivel trófico que comprende os herbívoros que pastan, os descompoñedores e os que se alimentan de detritos. Se ben a maior parte da enerxía asimilada no segundo nivel trófico pérdese de novo en forma de calor na respiración, unha porción convértese en biomasa. En cada nivel trófico os organismos converten menos enerxía en biomasa que a que reciben. Polo tanto, cantos máis pasos se produzan entre o produtor e o consumidor final, a enerxía que queda dispoñible é menor. Rara vez existen máis de catro elos, ou cinco niveis, nunha rede trófica. Co tempo, toda a enerxía que flúe a través dos niveis tróficos pérdese en forma de calor. O proceso por medio do cal a enerxía perde a súa capacidade de xerar traballo útil denomínase entropía.

Problemas nas cadeas tróficas

Caso de ter desaparecido un elo da cadea, isto pode ter consecuencias en todo o ecosistema, xa que poden darse as seguintes situacións:

• Que desapareza con el todos os elos seguintes, xa que non atoparán o alimento que precisan.
• Que o elo inmediatamente inferior sufra superpoboación xa que desaparece o seu predador e entón os individuos poderán reproducirse sen nada que limite o seu número.
• Que produza un desequilibrio nos niveis anteriores debido as razóns antes expostas.

Todo isto leva a conclusión de que as redes tróficas son mellores para solucionar estes problemas xa que os individuos da rede están conectados por varios camiños, e no caso de faltar un elo pódese empregar un camiño alternativo.